درس قواعد فقهیه استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: قواعد عامه/قاعده تقیه /ادله قاعده تقیه

در مورد قاعده التقیة فی کل شی‌ء جائزةٌ به ادله و اموری استناد شده است، اولین دلیل آیاتی از قران کریم بود که اولین آیه از آیات قران کریم برای اثبات قاعده تقیه، آیه 28 آل‌عمران مطرح شد.

﴿لاٰ يَتَّخِذِ اَلْمُؤْمِنُونَ اَلْكٰافِرِينَ أَوْلِيٰاءَ مِنْ دُونِ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذٰلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اَللّٰهِ فِي شَيْءٍ إِلاّٰ أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقٰاةً وَ يُحَذِّرُكُمُ اَللّٰهُ نَفْسَهُ وَ إِلَى اَللّٰهِ اَلْمَصِيرُ﴾[1]

این آیه صریح در تقیه هست و وقتی به فرمایشات عامه و خاصه مراجعه می‌کنیم بسیاری از اندیشمندان اهل سنت و بسیاری از اعاظم شیعه تصریح دارند که این آیه دلالت بر جواز تقیه دارد.

در جلسه قبل اشاره شد به فرمایشات اندیشمندان اهل سنت و اعاظم شیعه و نتیجه این شد، این آیه دلالت دارد بر جواز تقیه فی کل شی

آیه دوم از آیاتی که به‌عنوان سند و دلیل برای اثبات تقیه مورد استناد قرارگرفته این آیه است ﴿وَ إِذِ اِعْتَزَلْتُمُوهُمْ وَ مٰا يَعْبُدُونَ إِلاَّ اَللّٰهَ فَأْوُوا إِلَى اَلْكَهْفِ يَنْشُرْ لَكُمْ رَبُّكُمْ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ يُهَيِّئْ لَكُمْ مِنْ أَمْرِكُمْ مِرْفَقاً﴾[2]

تقریب استدلال به این آیه شریفه برای اثبات جواز تقیه این است که این آیه دلالت دارد که اصحاب کهف یک مدت‌زمانی با توجه به اینکه مؤمن به خدا بودند و به پروردگار خدا معتقد بودند در حالی میان جماعتی زندگی می‌کردند که بت‌پرست بودند و تقیه می‌کردند و اعتقاد و ایمان خود را به خداوند از جهت خوف و ترسی که از آن جماعت داشتند پنهان می‌کردند تا اینکه عزم را جزم کرده و از میان آن جماعت خارج‌شده و بیرون آمدند.

مثل روایت کلینی از امام صادق علیه‌السلام: ما بلغت تقية أحد تقية أصحاب الكهف إن كانوا ليشهدون الأعياد ويشدون الزنانير فأعطاهم الله أجرهم مرتين.[3]

در روایت دیگر مرحوم کلینی دارد که: إن مثل أبي طالب مثل أصحاب الكهف أسروا الايمان وأظهروا الشرك فآتاهم الله أجرهم مرتين.[4]

تنها اشکالی که ممکن است به استدلال به این آیه وارد شود این است که ممکن است کسی بگوید: مورد این آیه شریفه تقیه مومنان از مشرکین است اصحاب کهف به خدا ایمان آورده بودند در قبال مشرکین و بت‌پرست تقیه می‌کردند و ایمان خود را مخفی می‌کردند. لذا آیه شریفه اخص از مدعای ما نحن فیه است، چون مدعا عبارت است از جواز تقیه در هر شی‌ء در قبال هرکسی که خوف رسیدن ضرر به تقیه کننده باشد،

می‌خواهد کافر باشد یا مسلمان باشد لذا این دلیل اخص از مدعاست

پاسخ قبلاً هم مورداشاره قرارگرفته است

مورد مخصص نیست، مگر اینکه قرینه باشد که بفهمیم که ثبوت حکم در آن مورد برای موضوع به لحاظ خصوصیتی است که در آن موضوع است.

ذکر حکم برای فردی از افراد یا مصداقی از مصادیق درصورتی‌که اختصاص به آن فرد دارد که از دلیل استفاده شود که خصوصیت فردیِ آن موضوع دخیل در ثبوت حکم باشد، لذا تا زمانی که دلیل بر دخالت خصوصیت فرد موضوع برای ثبوت حکم وجود نداشته باشد مورد و فرد مخصص و معین نیست و در آیه شریفه هیچ دلیل و قرینه بر اینکه ثبوت جواز تقیه به لحاظ آن است که فردی که خوف ضرر او می‌رود فرد کافری می‌باشد نمی‌شود.

این اشکال با توجه به پاسخی که داده شد وارد نیست

آیه سوم از آیاتی که در مقام اثبات قاعده التقیه فی کل شی جائزه مورد استناد قرارگرفته است ﴿وَ قٰالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمٰانَهُ أَ تَقْتُلُونَ رَجُلاً أَنْ يَقُولَ رَبِّيَ اَللّٰهُ وَ قَدْ جٰاءَكُمْ بِالْبَيِّنٰاتِ مِنْ رَبِّكُمْ وَ إِنْ يَكُ كٰاذِباً فَعَلَيْهِ كَذِبُهُ وَ إِنْ يَكُ صٰادِقاً يُصِبْكُمْ بَعْضُ اَلَّذِي يَعِدُكُمْ إِنَّ اَللّٰهَ لاٰ يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذّٰابٌ﴾[5]

هم در میان علمای امامیه و مفسرین شیعه و هم در میان علمای غیر امامیه من‌جمله مراغی مصری در تفسیر مراغی[6]