درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: مسأله ضدّ/ ادامه مقصد ثانی/ احوال مدالیل الفاظ مستعمله در لسان شارع

ادامه مقصد ثانی: احوال مدالیل الفاظ مستعمله در لسان شارع

همچنانکه در گذشته بیان گردید، در علم اصول از قواعدی بحث می شود که بدون واسطه یا با واسطه به عنوان کبرای استدلال در جهت استنباط احکام شرعی قرار می گیرند. این قواعد یا مربوط به مدلول الفاظی است که شارع مقدّس در مقام ابلاغ احکام شرعی به کار گرفته است، یا مربوط به افعال و تقاریری است که در مقام ابلاغ وظائف شرعیّه رسیده است یا مربوط به احوال و عوارض مدالیل این الفاظ، افعال و تقاریر است و یا مربوط به اعتبار طرق و مدارکی است که این الفاظ، افعال و تقاریر از آن طرق به ما رسیده است.

تحقیق این قواعد و روشن شدن تمام زوایای بحث، مستدعی آن است که بعد از بیان مباحث مقدّماتی مانند تعریف، موضوع و غرض از علم اصول، هر یک از این زوایا در مقصد مستقلّی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. بحث در مقصد دوّم یعنی بررسی احوال مدالیل الفاظ مفرده مستعمله در لسان شارع مانند مقدّمه واجب بود. مبحث اوّل یعنی مسأله مقدّمه واجب و همچنین مبحث دوّم یعنی مسأله ضدّ بیان گردید. در ادامه مبحث سوّم یعنی مسأله اجتماع امر و نهی، پی گیری خواهد شد.

مسأله سوّم: مسأله اجتماع امر و نهی

بحث در این مسأله نیز باید ذیل چند مطلب تعقیب شود:

عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ الَّذِي يُعَلِّمُ الْعِلْمَ مِنْكُمْ لَهُ أَجْرٌ مِثْلُ أَجْرِ الْمُتَعَلِّمِ وَ لَهُ الْفَضْلُ عَلَيْهِ فَتَعَلَّمُوا الْعِلْمَ‌ مِنْ‌ حَمَلَةِ الْعِلْمِ‌ وَ عَلِّمُوهُ إِخْوَانَكُمْ كَمَا عَلَّمَكُمُوهُ الْعُلَمَاءُ.

شایسته است که شروع مباحث علمی سال متیمّن شود به روایتی از اولیاء الله که در این روایت، امام باقر (ع) در شأن تعلیم و عالم و معلّم می فرماید کسی که علمی را به کسی دیگر بیاموزاند، برای او هر اجری که برای متعلّم باشد، ثبت می شود.

خود تعلّم فارغ از عمل، فی نفسه اجری دارد، اجر آموختن علم، همان طوری که شاید در بعضی جلسات سالهای قبل عرض شد، مستند به روایات معتبره آن است که ملائکة الله در مقابل متعلّم خاضعند و تمام آنچه در آسمان و زمین هست، برای شخصی که در طلب تحصیل علم است، استغفار می کنند، این اجر، اجر کوچکی نیست، همین اجر برای کسی که به متعلّم علم می آموزاند صادق است، علاوه بر این در بعضی روایات دیگر وارد شده است که اگر کسی به کسی چیزی بیاموزاند، علمی تعلیم دهد، او را با احکام الله آشنا نماید و آن شخص به آنچه آموخته عمل نماید، تمام اجری که برای اعمال آن شخص هست، برای معلّم هم ثابت می شود، این است جایگاه معلّم و این است جایگاه تعلیم و بنا بر این باید از خداوند متعال بخواهیم که چه علمی را که می آموزانیم و چه علمی را که می آموزیم علمی باشد که همراه با اجر باشد و خسر الدنیا و الآخرة نشویم، چه بسا فردای قیامت ببینیم کسانی را که از ما یادگرفته عمل کردند و به درجات رسیدند، ولی چون ما در تعلیممان اخلاص نداشتیم، نه اجر تعلیم برای ما ثابت شد، نه متعلّم و نه عمل به علم، برای اینکه تعلیم همراه با اجر ثابت برای متعلّم و عامل باشد، شرط اصلی آن است که شخص اخلاص داشته باشد.