1403/03/08
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع/اخبار /نکته چهارم: حجّیّت و اعتبار خبر
ادامه مقام دوّم: ادلّه مثبتین حجّیّت خبر واحد
بیان شد قائلین به حجّیّت خبر واحد به ادلّه مختلفی استناد کرده اند که باید به صورت جداگانه مطرح گردیده و مورد نقد و بررسی قرار گیرد.
دلیل اوّل یعنی آیات، دلیل دوّم یعنی أخبار و دلیل سوّم یعنی إجماع بیان گردیده و مورد نقد قرار گرفت. در ادامه به بیان دلیل چهارم یعنی بناء عقلاء خواهیم پرداخت.
دلیل چهارم: بناء عقلاء
چهارمین دلیل و مهمترین دلیلی که برای اثبات حجّیّت خبر واحد عادل مورد استناد قرار گرفته است، بناء عقلاء می باشد، شیخ انصاری «رحمة الله علیه» در خصوص استدلال به سیره عقلاء برای اثبات حجّیّت خبر واحد عادل می فرمایند[1] : «إن الشارع إن اكتفى بذلك منهم فی الأحكام الشرعیة، فهو و إلا وجب علیه ردعهم و تنبیههم على بطلان سلوك هذا الطریق فی الأحكام الشرعیة كما ردع فی مواضع خاصة و حیث لم یردع، علم منه رضاه بذلك، لأن اللازم فی باب الإطاعة و المعصیة الأخذ بما یعد طاعة فی العرف و ترك ما یعد معصیة كذلك».
توضیح استدلال به سیره عقلائیّه آن است که با مطالعه ممشا و سیره عقلاء در مواجه با اخبار غیر علمی که در جوامع بشری منتشر می گردد روشن می شود عقلاء به خبر ظنّی ثقه اعتماد می نمایند، چه مُخبَرٌ به، موضوع خارجی باشد و چه انشاء یک حکم توسّط مولی، و در صورت دوّم، چه مولی از موالی حقیقیّه باشد و چه از موالی عرفیّه.
منشأ این سیره عقلائیّه نیز یک نکته عقلائی راجع به أخبار می باشد و آن اینکه با مطالعه اخبار روشن می شود اکثر اخبار، علم آور نبوده و نهایتاً مفید ظنّ می باشند، لذا عقلاء می بینند اگر قرار باشد در اعتماد به اخبار، به اخبار علمی اکتفاء نمایند، در بسیاری از مسائل زندگی با مشکل مواجه می شوند، در نتیجه امر عقلاء در غالب مسائل زندگی دائر بین دو امر می باشد: اوّل آنکه به اخبار ظنّیّه غیر ثقات اعتماد نمایند و دوّم آنکه به اخبار ظنّیّه ثقات مراجعه نمایند و از آنجا که در خبر ظنّی غیر ثقات، هم احتمال تعمّد کذب مُخبِر وجود دارد و هم احتمال خطا و اشتباه او، ولی در خبر ظنّی ثقات، ثقه بودن راوی، احتمال تعمّد کذب را دفع می نماید و اصل عدم غفلت که خود یک اصل عقلائی می باشد، احتمال خطا و اشتباه مُخبِر را دفع می نماید، لذا عقلاء خبر ظنّی ثقات را قابل اعتماد دانسته و به آن تکیه می نمایند.
از آنجا که این سیره عقلائیّه، اختصاص به زمان حاضر نداشته و از قبل از تشریع اسلام تا بعد از تشریع آن تا زمان حاضر جاری بوده است، قطعاً از نگاه شارع مقدّس مخفی نبوده و اگر شارع مقدّس این سیره را در خصوص احکام و موضوعات شرعیّه صحیح نمی دانست باید از آن ردع می نمود، در حالی که چنین ردعی از شارع مقدّس صادر نشده است و این عدم ردع شارع مقدّس دلیل بر امضاء و تأیید آن در موضوعات و احکام شرعیّه می باشد و لذا این سیره عقلائیّه دلیل بر حجّیّت خبر واحد ثقه خواهد بود.
با این وجود، برخی در مقام اشکال بر استدلال به سیره عقلاء بر حجّیّت خبر واحد ثقه قائل به ردع شارع از این سیره در امور شرعیّه شده و آیات ناهیه از عمل به ظنّ را به عنوان ردع شارع از این سیره عقلائیّه به حساب آورده اند که این ادّعا باید به صورت تفصیلی مورد بحث قرار گیرد.