درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع/اخبار /نکته چهارم: حجّیّت و اعتبار خبر

ادامه دلیل سوّم: إجماع

بیان شد سوّمین دلیلی که برای اثبات حجّیّت خبر واحد عادل مورد استناد قرار گرفته است، اجماع می باشد. بیان گردید اجماع بر حجّیّت خبر واحد عادل به دو کیفیّت بیان شده است: اجماع قولی و اجماع عملی. بحث در اجماع قولی بود و بیان گردید برای اجماع قولی، دو راهکار مطرح شده است: اجماع محصّل و اجماع منقول. راهکار اوّل یعنی اجماع محصَّل بیان گردید. بحث در راهکار دوّم یعنی اجماع منقول بود که در این زمینه کلام علمای متعدّدی بیان گردید و ذکر شد قدر متیقّن از همه این اجماعات منقول، حجّیّت خبر واحد ثقه می باشد. در ادامه به نقد دو راهکار مطرح شده برای اجماع قولی و در پایان به بیان کیفیّت دوّم بیان اجماع یعنی اجماع عملی خواهیم پرداخت.

نقد اجماع قولی

برای استدلال به اجماع قولی بر حجّیّت خبر واحد دو راهکار بیان گردید که هر دو راهکار مورد مناقشه می باشد.

امّا راهکار اوّل یعنی اجماع محصَّل قابل مناقشه است، زیرا تجصیل اجماع امری بسیار مشکل می باشد، چون تحصیل اجماع مستلزم احراز اجماع در تمامی طبقات علماء در اعصار مختلف از زمان معصوم (ع) تا زمان حاضر می باشد و احراز چنین اتّفاق نظری حتّی در مسائل فقهی مورد ابتلاء، مشکل است تا چه رسد به مسأله ای اصولی مثل حجّیّت خبر واحد؛

و امّا راهکار دوّم یعنی اجماع منقول قابل مناقشه است، زیرا بر فرض وجود اجماع منقول، اجماع منقول همانطور که در بحث اعتبار سنجی اجماع بیان خواهد گردید، حجّت نمی باشد.

بیان اجماع عملی

حتّی اگر به جهت عدم تحصیل اجماع و عدم حجّیّت اجماع منقول، اجماع قولی بر حجّیّت خبر واحد عادل وجود نداشته باشد، با مطالعه سیره عملی فقهاء امامیّه از عصر مفید تا زمان حاضر روشن می شود همه این علماء حتّی سیّد مرتضی و تابعین ایشان که قول به عدم حجّیّت خبر واحد به آنها نسبت داده شده است، در مقام فتوی و استنباط به خبر واحد عادل عمل نموده اند و این اتّفاق عملی فقهاء شیعه بر عمل به خبر واحد عادل مستلزم حجّیّت خبر واحد عادل خواهد بود.

از آنجا که اجماع عملی از قبیل سیره متشرّعه بوده و حجّیّت آن نیازمند امضاء شارع مقدّس می باشد، لذا حجّیّت اجماع عملی متوقّف بر احراز عمل به خبر واحد عادل در تمامی طبقات فقهاء تا زمان معصوم (ع) خواهد داشت تا امضاء شارع نسبت به این سیره ثابت گردد. برای اثبات اتّصال این سیره عملی به زمان معصوم (ع)، چند راهکار مطرح شده است.

راهکار اوّل مراجعه به برخی روایاتی است که برای اثبات حجّیّت خبر واحد مورد استناد قرار گرفته بودند یعنی روایاتی که دلالت بر اهتمام اصحاب ائمّه (ع) و علمای امامیّه بر عمل به أخبار آحاد بود و این أخبار، وجود این سیره عملیّه در زمان معصوم (ع) و عدم ردع و بلکه تأیید معصوم (ع) نسبت به این سیره را ثابت می نماید.

اگر گفته شود این اخبار صرفاً دلالت بر اصل اهتمام اصحاب ائمّه (ع) به نقل أخبار آحاد دارد، نه دلالت بر حجّیّت خبر واحد عادل، چرا که ممکن است غرض از این اهتمام، حصول تواتر در اثر نقل کثیر این روایات و یا احتفاف به قرائن قطعیّه و اطمینان بخش به صدور این روایات باشد، نه حجّیّت خبر واحد غیر علمی در پاسخ گفته می شود با مطالعه در أخبار و روایات در دسترس اصحاب ائمّه (ع) در می یابیم هم اخبار متواتر در دسترس آنها بوده است و به آنها عمل می نموده اند، هم اخبار واحد محفوف به قرائن قطعیّه و هم اخبار واحد غیر محفوف به قرائن قطعیّه و لذا سیره اصحاب ائمّه (ع) بر عمل به أخبار واحد غیر محفوف به قرائن قطعیّه نیز ثابت می گردد و اتّصال اجماع عملی فقهاء بر عمل به خبر واحد تا زمان معصوم (ع) ثابت خواهد گردید.