درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع/اخبار /نکته چهارم: حجّیّت و اعتبار خبر

ادامه مرحله دوّم: وجود مانع از استدلال

بیان شد در مرحله دوّم، بحث از آن است که بر فرض، مفهوم وصف یا شرط، مقتضی دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد عادل باشد، آیا مانعی از دلالت این آیه بر حجّیّت خبر واحد عادل وجود دارد یا چنین مانعی وجود ندارد؟

بیان شد برخی اصولیّون، تعلیل مذکور در آیه شریفه یعنی «ان تصیبوا قوماً بجهالةٍ فتصبحوا علی ما فعلتم نادمین» را مانع از دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد می دانند. وجه ادّعای مانعیّت تعلیل مذکور از دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد عادل ذکر شد و سه پاسخ از آن بیان گردیده و مورد نقد قرار گرفت و نهایتاً به این نتیجه رسیدیم که حتّی بر فرض پذیرش اصل دلالت جمله «ان جاءکم فاسقٌ بنبأٍ فتبیّنوا» بر حجّیّت خبر واحد عادل به مفهوم وصف یا مفهوم شرط، عموم تعلیل مذکور در این آیه شریفه یعنی «أن تصیبوا قوماً بجهالةٍ فتصبحوا علی ما فعلتم نادمین» و شمول آن نسبت به خبر واحد عادل مانع از ظهور جمله «ان جاءکم فاسقٌ بنبأٍ فتبیّنوا» در مفهوم و دلالت آن بر حجّیّت خبر واحد عادل بوده و دلالت این آیه شریفه بر حجّیّت خبر واحد عادل تمام نخواهد بود.

در ادامه یک نمونه دیگر از موانع که در زمینه ظهور آیه نبأ در مفهوم و دلالت آن بر حجّیّت خبر واحد عادل مطرح شده است، به همراه نقد آن بیان می گردد.

بیان مانع

شیخ انصاری «رحمة الله علیه» می فرمایند[1] : «نمی توان به مفهوم آیه نبأ اخذ نموده و پذیرفت که خبر واحد، مطلقاً حجّت می باشد، زیرا اگر آیه نبأ ظهور در مفهوم داشته و دلالت بر حجّیّت خبر واحد عادل داشته باشد، عموم این مفهوم مستلزم آن است که در خصوص مورد آیه شریفه نیز خبر واحد عادل حجّت باشد در حالی که مورد آیه شریفه، شبهه موضوعیّه بوده و بالاجماع، خبر واحد عادل در شبهات موضوعیّه حجّت نمی باشد، بلکه لازم است متعدّد باشد، بله، در یک صورت می توان ظهور آیه نبأ در مفهوم را پذیرفت بدون اینکه خروج مورد لازم بیاید و آن در صورتی است که مفهوم یعنی حجّیّت خبر واحد عادل مقیّد به ضمیمه خبر واحد عادلی دیگر شود، ولی تقیید مفهوم نیز قابل پذیرش نیست، زیرا مفهوم، لازم منطوق بوده و در اطلاق و تقیید تابع منطوق می باشد و لذا تقیید مفهوم در صورت اطلاق منطوق، مستلزم اجتماع نقیضین بوده و محال می باشد».

نقد مانع

مرحوم شیخ انصاری در نقد این مانع می فرمایند[2] : «دو احتمال راجع به مراد از نبأ عادل در مفهوم آیه نبأ وجود دارد:

اوّل اینکه مراد، جنس نبأ باشد، در نتیجه اطلاق مفهوم، مقتضی حجّیّت مطلق خبر عادل خواهد بود، چه خبر عادل واحد و چه خبر عادل متعّدد؛ در این صورت باید از اطلاق مفهوم، رفع ید نموده و به واسطه ادلّه دالّ بر اعتبار تعدّد خبر عادل در موضوعات، مقیّد به خبر عادل متعدّد گردد.

و دوّم آنکه مراد، خبر واحد عادل باشد کما اینکه مقتضای تنوین می باشد، در نتیجه مفهوم، مقتضی حجّیّت خصوص خبر عادل واحد خواهد بود؛ در این صورت به جهت ادلّه معتبر بر عدم حجّیّت خبر واحد در موضوعات، باید از مفهوم، رفع ید شود».