درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

ادامه نکته چهارم: حجّیّت و اعتبار خبر

بیان شد پیش از ورود به بحث از حجّیّت خبر واحد، لازم است چند مطلب به عنوان مقدّمه مورد توجّه قرار گیرد. مقدّمه اوّل یعنی اهمّیّت بحث از حجّیّت خبر واحد بیان گردید. در ادامه به بیان مقدّمه دوّم یعنی تحریر محلّ نزاع خواهیم پرداخت.

مقدّمه دوّم: تحریر محلّ نزاع

برای تحریر محلّ نزاع لازم است اقسام خبر واحد بیان گردد تا معلوم شود بحث از حجّیّت کدام قسم، محلّ نزاع بوده و بحث از حجّیّت کدام قسم خارج از محلّ نزاع می باشد. برای تقسیم خبر واحد ابتدا لازم است تعریف خبر واحد بیان گردد.

میرزای قمّی «رحمة الله علیه» در قوانین در مقام تعریف خبر واحد می فرمایند[1] : «قانون: خبر الواحد ما لم ینتهِ الی حدّ التواتر، کثرت رواته ام قلّ و قیل ما افاد الظنّ».

ایشان در ادامه در مقام تعریف خبر مستفیض می فرمایند[2]

: «و المستفیض ما زاد نقلته علی ثلاثة، کذا ذکره ابن الحاجب و قرّره العضدی و قال التفتازانی فی تفسیره: ایّ خبرٍ لا یفید العلم بنفسه، سواءٌ لم یفد العلم اصلاً او افاد بالقرائن الزائدة، و علی هذا لا واسطة بین الخبر المتواتر و الخبر الواحد، فالمستفیض نوعٌ منه».

ایشان در ادامه می فرمایند[3]

: «از مباحث پیشین روشن شد که در تعریف خبر متواتر گفته اند: خبر متواتر خبر گروهی از روات است که بنفسه مفید علم باشد و قید بنفسه برای آن است که از خبری که بنفسه و به صرف کثرت روات، مفید علم نبوده و بلکه از طریق قرائن خارجیّه ای که غالباً از خبر انفکاک پیدا نمی نمایند، مفید علم می باشد احتراز نموده و بگویند هر چند این خبر مفید علم می باشد، ولی داخل در خبر متواتر نیست؛ بر این اساس روشن می شود دخالت قرائن داخلیّه در حصول علم، ضرری به تواتر خبر نمی رساند هر چند کثرت نیز دخیل در حصول علم باشد.

 

با توجّه به تعریف خبر متواتر و به قرینه مقابله خبر واحد با خبر متواتر معلوم می شود خبر واحد خبری که به حدّ تواتر نرسیده و کثرت آن به حدّی نباشد که فی نفسه مفید علم به صدور خبر شود، بنا بر این خبر واحد دو فرد دارد: یکی خبر واحدی که اساساً مفید علم نیست و دیگری خبر واحدی که علم حاصل از آن، به جهت کثرت روات نمی باشد، هر چند به جهت قرائن داخلیّه یا خارجیّه مفید علم باشد.

بنا‌بر‌این خبر وا‌حد بر چهار قسم است: خبر واحد مفید قطع به جهت قرائن داخلیّه، خبر واحد مفید قطع به جهت قرائن خارجیّه، خبر واحد مفید ظنّ و خبر واحدی که حتّی مفید ظنّ نیز نمی باشد.

بر این اساس خبر مستفیض می تواند به عنوان قسم سوّمی در نظر گرفته شده و هم داخل در خبر واحد باشد و هم داخل در خبر متواتر و مانعی از تداخل اقسام نیز وجود ندارد به این معنا که اگر کثرت مُخبِرین به حدّی نرسد که عادتاً تواطؤ آنها بر کذب و خطا ممتنع باشد، مثلاً سه، چهار و یا پنج نفر راویان یک حدیث باشند، هر چند از جهت قرائن داخلیّه مفید علم شود، این خبر، خبر مستفیض قطعی خواهد بود و اگر تعداد مُخبِرین بالا تر باشد به گونه ای که اگر در مسأله دیگری بود، عادتاً تواطؤ آنها بر کذب و خطا ممتنع بود، ولی این مقدار در مورد مسأله ای که مضمون خبر این مُخبِرین می باشد، عادتاً موجب امتناع تواطؤ آنها بر کذب و خطا نیست و قرائن موجود نیز نهایتاً مفید ظنّ باشند، این خبر، خبر مستفیض ظنّی خواهد بود».