درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

بیان شد این نکته ذیل چند مطلب پی گیری می شود. مطلب اوّل یعنی تعریف خبر، مطلب دوّم یعنی عنوان خبر در اصطلاح و مطلب سوّم یعنی تفاوت خبر و انشاء بیان گردید. در ادامه به بیان مطلب چهارم یعنی اقسام خبر خواهیم پرداخت.

خبر در علم اصول بر دو قسم است: خبر متواتر و خبر واحد و از آنجا که حجّیّت خبر متواتر به لحاظ طریقیّت آن در ایصال اقوال ، افعال و تقاریر شارع مقدّس، امری مسلّم است ولی حجّیّت خبر واحد مورد اختلاف می باشد، لذا تعریف خبر متواتر و خبر واحد برای تمییز این دو از یکدیگر ضروری است.

تواتر در لغت به معنای پی در پی بودن اشیاء بمهلةٍ می باشد. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «ثم ارسلنا رسلنا تتری» یعنی پیامبران خود را یکی پس از دیگری و با مهلت و فاصله ای معیّن فرستادیم؛

برای تعریف نمودن خبر متواتر به صورت دقیق، لازم است تعاریف مذکور در کلام اصولیّون بیان گردیده و مورد تأمّل و بررسی قرار گیرد.

اصولیّون عامّه در تعریف خبر متواتر، عبارات مختلفی ذکر نموده اند.

جصّاص در فصول می گوید: «المتواتر ما تنقله جماعةٌ لکثرة عددها لا یجوز علیهم فی مثل صفتهم، الاتّفاق و التواطؤ فی مجری العادة علی اختراع خبرٍ لا اصل له»[1] .

ابن فراء در عدّه می گوید: «و لا یعتبر فی التواتر عددٌ محصور و انّما یعتبر ما یقع به العلم علی حسب ما جرت به العادة، أنّ النفس تسکن الیه، لا یتأتّی منهم التواطؤ علی الکذب، إمّا لکثرتهم أو لدینهم أو صلاحهم و لکنّا نعلم انّه یجب ان یکونوا اکثر من اربعة»[2] .

ابو اسحاق شیرازی در تبصره می گوید: «التواتر ما وقع العلم الضروری بخبره و هذا لا یختصّ بعددٍ، و انّما یوجد ذلک فی جماعةٍ لا یصحّ منها التوطؤ علی الکذب»[3] .

ابن عربی در المحصول می گوید: «هو کلّ خبرٍ جاء علی لسان جماعةٍ یستحیل التواطؤ و التعمّد للکذب»[4] .

آمدی در الإحکام می گوید: «المتواتر فی اصطلاح المتشرّعة عبارةٌ عن خبر جماعةٍ مفیدٍ بنفسه العلم بمخبره»[5] .

قاضی بیضاوی در منهاج الوصول الی علم الاصول می گوید: «المتواتر و هو خبرٌ بلغت رواته فی الکثرة مبلغا احالت العادة تواطؤهم علی الکذب»[6] .

شوکانی در ارشاد الفحول می گوید: «خبر اقوامٍ بلغوا فی الکثرة الی حیث حصل العلم بقولهم»[7] .

در میان اصولیّون امامیّه نیز عبارات مختلفی در تعریف خبر متواتر ذکر شده است که برخی ناظر به کثرت و افاده علم است مثل تعریف سیّد مرتضی «رحمة الله علیه» که در رسائل می فرمایند: «الخبر المتواتر خبر قومٍ بلغوا فی الکثرة الی حدٍّ حصل العلم بقوله»[8] و برخی صرفاً ناظر به افاده علم می باشد مثل تعریف شیخ طوسی «رحمة الله علیه» که در عدّه می فرمایند: «التواتر یوجب العلم الضروری علی مذهب الخصم و علی مذهبنا یوجب العلم الذی لا یتخالج فیه الشکّ»[9] و تعریف محقّق حلّی «رحمة الله علیه» که در معارج می فرمایند: «الخبر المتواتر مفیدٌ للعلم»[10] ؛

البتّه برخی اصولیّون امامیّه مثل بعضی علمای عامّه، قید «بنفسه» را در تعریف اضافه می نمایند مثل صاحب معالم «رحمة الله علیه» که می فرمایند: «خبر جماعةٍ یفید بنفسه العلم بصدقه»[11] وبرخی اصولیّون امامیّه نیز ملاک در خبر متواتر را امتناع عادی تواطؤ مُخبِرین بر کذب قرار می دهند مثل میرزای قمّی «رحمة الله علیه» که در قوانین می فرمایند: «انّه خبر جماعةٍ یؤمن تواطؤهم علی الکذب عادةً»[12] .