درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

بیان شد شایسته است در پایان، خلاصه ای از مجموعه مطالبی که در سال تحصیلی جاری مطرح گردید و نتایجی که به دست آمد ذکر شود؛ لذا گفته شد مباحث سال تحصیلی جاری ذیل سه مقصد مطرح گردید که لازم است خلاصه و نتایج هر کدام به صورت جداگانه بیان گردد. جمع بندی مطالب مقصد پنجم یعنی مدالیل افعال و تقاریر شارع بیان گردید. در ادامه به بیان جمع بندی مطالب مقصد ششم یعنی احوال مدالیل افعال و تقاریر شارع خواهیم پرداخت.

در این مقصد، دو مطلب مورد اشاره قرار گرفت که در کتب اصولی ما، به خصوص در کتب اصولی متأخّرین و معاصرین مورد اشاره قرار گرفته است، در حالی که تأثیر مهمّی در استنباط دارد:

مطلب اوّل، بررسی شرایط عامّه دلالت فعل، ترک و تقریر بود. در این مطلب بیان شد صرف نظر از اینکه نظریّه مختار در مدلول فعل، ترک و تقریر در مقصد پنجم، دلالت فعل بر وجوب و دلالت ترک بر حرمت باشد یا آنکه اباحه شرعیّه باشد و یا آنکه دلالت فعل بر استحباب یا غیر آنها، آنچه در تمامی این اقوال، شرط دلالت فعل، ترک و تقریر بر مدلول خود می باشد چیست؟

بیان گردید دو شرط برای دلالت فعل، ترک و تقریر بر مدلول خود وجود دارد: شرط اوّل، احراز اینکه فعل، ترک و یا تقریر، در مقام تشریع احکام صادر شده اند، نه در مقام اضطرار یا تقیّه، بله فعل، ترک و یا تقریر صادر از معصوم (ع) در مقام تقیّه می تواند بر حکم تقیّه ای دلالت داشته باشد؛ و شرط دوّم، اینکه احراز شود فعل، ترک و یا تقریر، از روی قصد و التفات صادر شده اند.

همچنین برای خصوص تقریر، علاوه بر این دو شرط، دو شرط دیگر نیز بیان گردید: شرط اوّل اینکه معصوم (ع)، تمکّن از ردع فاعل و یا تارک داشته باشد و شرط دوّم آنکه خود این تقریر فی نفسه مشتمل بر مصلحت نبوده باشد.

همینطور بیان شد سایر شرایطی که برخی علماء برای دلالت فعل، ترک و یا تقریر بر مدلول خود مطرح نموده اند مثل التفات شارع به فعل فاعل و ترک تارک یا عدم علم شارع به عدم تأثیر ممانعت از فعل و ترک، علی التحقیق در دلالت فعل، ترک و یا تقریر، معتبر نمی باشد.

و امّا مطلب دوّم تعارض میان افعال و تقاریر شارع بود، که ذیل مباحث متعدّدی به لحاظ تصویر، به لحاظ ممکن یا ممتنع بودن و به لحاظ احکام مورد بحث قرار گرفت.