1401/02/27
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: بیان امور مقدماتی/امور مربوط به ادله احکام و الفاظ شارع /وضع
ادامه مسأله اول: وضعی بودن یا نبودن دلالت حروف
بیان شد اگرچه در این خصوص، دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده است، ولی سه دیدگاه اساسی در این زمینه وجود دارد. نظریۀ اول یعنی از باب علامت بودن دلالت حروف و نظریۀ دوم یعنی عدم تفاوت معنای اسمی و حرفی بیان گردیده و مورد نقد قرار گرفت. بحث در بیان نظریۀ سوم یعنی نظریۀ تباین معنای حرف و اسم بود که بیان گردید در این زمینه دیدگاه‌های متفاوتی در میان اصولیون وجود دارد. دیدگاه اول یعنی دیدگاه محقق نائینی «رحمة الله علیه» مبنی بر اخطاری بودن معانی اسمی و ایجادی بودن معانی حرفی بیان گردید. در ادامه به بیان نقد این دیدگاه توسّط محقق خویی «رحمة الله علیه» خواهیم پرداخت.
نقد دیدگاه اول: نقد محقق خویی «رحمة الله علیه»
محقق خویی «رحمة الله علیه» در مقام نقد نظریۀ محقق نائینی «رحمة الله علیه» می‌فرمایند:[1] «اصل ادعای تباین معنای اسم و حرف، صحیح می‌باشد، ولی این ادعا که منشأ اختلاف این دو معنا، اخطاری بودن معنای اسمی و ایجادی بودن معنای حرفی است، صحیح نیست؛ زیرا اگرچه معانی حرفیه فی انفسها، استقلالی ندارند و در عامل مفاهیم، وابسته به مفاهیم اسمی بوده و نه در ذهن و نه در خارج، نمی‌توانند قطع نظر از معانی اسمیه به وجود بیایند، ولی این ملازمه با ایجادی بودن این معانی و عدم ثبوت وجود ذهنی آنها نمی‌باشد، چون ریشۀ ربط حروف در ترکیبات کلامیه میان اسمائی که فی نفسه، مستقل و غیر مرتبط به یکدیگر هستند به جهت وضع حروف برای معنای خاصی است که دلالت بر ربط میان معانی اسمیه مستقل دارد، نه به جهت ایجاد معانی حرفیه به هنگام استعمال حروف در ترکیبات کلامیه.
به عنوان مثال کلمه «فی» در جمله «زیدٌ فی الدار»، بین «زید» و «دار» که هر کدام معنایی مستقل و غیر مربوط به یکدیگر دارند، رابطه ایجاد می‌نماید، از آن جهت که «فی» دلالت بر معنایی دارد که باعث ارتباط می‌شود، نه از آن جهت که «فی» اساساً معنا نداشته و صرفاً به هنگام استعمال در این جمله، معنای ربط میان «زید» و «دار» را ایجاد می‌نماید؛
بنابراین معنای اسمی و حرفی، هر دو معنای اخطاری هستند و با استعمال این دو در جمله به ذهن سامع، خطور می‌نمایند، با این تفاوت که اسم برای معنای مستقل وضع شده و به هنگام استعمال آن، معنای مستقل به ذهن سامع خطور می‌کند و حرف برای معنای غیر مستقل وضع شده و به هنگام استعمال آن، معنای غیر مستقل به ذهن سامع خطور می‌نماید».
بیان استاد معظّم
گفته می‌شود نقد و بررسی کلام محقق نائینی «رحمة الله علیه» نیازمند آن است که اولاً معانی متصوّره برای اصطلاح اخطاری بودن معنی و ایجادی بودن آن بیان گردد و ثانیاً روشن شود مراد ایشان از این دو واژه، کدامیک از این معانی می‌باشد؟
لذا گفته می‌شود در تعریف این دو واژه، سه احتمال مطرح شده است:
اول آنکه مراد از اخطاری بودن معانی اسمی، وجود این معانی در خارج و ذهن به نحو مستقل و فارغ از تلفظ به لفظ اسم و خطور این معانی در ذهن سامع به هنگام تلفظ به لفظ اسم باشد و در مقابل، مراد از ایجادی بودن معانی حرفی، عدم وجود این معانی در خارج و ذهن، صرف نظر از تلفظ به لفظ حرف و ایجاد ارتباط میان دو کلام غیر مرتبط در عالم کلام و به هنگام تلفظ به لفظ حرف باشد.