درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: بیان امور مقدماتی/امور مربوط به ادله احکام و الفاظ شارع /وضع

ادامه تقسیم وضع به اعتبار معنای متصور حین الوضع

بیان شد وضع به اعتبار معنای متصوَّر حین الوضع، به لحاظ مقام ثبوت بر چهار قسم می‌باشد: وضع عام موضوعٌ له عام، وضع خاص موضوعٌ له خاص، وضع عام موضوعٌ له خاص و وضع خاص موضوعٌ له عام. در ادامه به بررسی امکان و امتناع هر یک از این اقسام در مقام ثبوت خواهیم پرداخت.

امکان و امتناع اقسام لفظ به اعتبار معنا

آنچه محل بحث است آن است که آیا تمام این اقسام، ممکن هستند یا خیر؟

گفته می‌شود هیچ اشکالی در امکان قسم اول و دوم یعنی اینکه متصوّر حین الوضع، معنای عام بوده و لفظ نیز برای همین معنا وضع شود و اینکه متصوّر حین الوضع، معنای خاص بوده و لفظ، برای همین معنای خاص وضع شود، وجود ندارد.

انّما الکلام در قسم سوم و چهارم است؛ زیرا در این دو قسم، معنای ملحوظ حین الوضع، غیر از معنایی است که لفظ برای آن وضع شده است و جواز قسم سوم مبتنی بر آن است که پذیرفته شود تصوّر معنای عام به عنوان یک حقیقت کلی عاری از خصوصیت می‌تواند مرآت، حاکی و موجب تصوّر فرد آن معنای عام باشد تا واضع بتواند لفظ را برای فرد خاص وضع نماید، والّا فرد خاص از دسترس تصوّری واضع خارج بوده و وضع لفظ برای فرد خاص به صرف لحاظ و تصوّر معنای عام، ممکن نخواهد بود؛ کما اینکه جواز قسم چهارم مبتنی بر آن است که پذیرفته شود تصوّر معنای خاص از یک حقیقت به همراه خصوصیات فردیه می‌تواند مرآت، حاکی و موجب تصوّر معنای اشتراکی آن فرد با سایرین بدون لحاظ خصوصیات فردیه شود، والّا معنای عام از دسترس تصوّری واضع خارج بوده و وضع لفظ برای معنای عام به صرف لحاظ و تصوّر فرد خاص، ممکن نخواهد بود.

حاصل آنکه امکان و عدم امکان قسم سوم و چهارم به معنای امکان و عدم امکان سببیت تصوّر معنای عام برای هدایت شخص به تصوّر معنای خاص در قسم سوم و امکان و عدم امکان سببیّت تصوّر معنای خاص برای هدایت شخص به تصوّر معنای عام در قسم چهارم خواهد بود.

گفته می‌شود علی التحقیق در قسم سوم و چهارم، امکان هدایتگری معنای ملحوظ ابتدائی نسبت به معنای ثانوی وجود ندارد، لذا هیچ‌کدام ممکن نخواهند بود؛

اما در قسم سوم امکان هدایتگری معنای ملحوظ ابتدائی نسبت به معنای ثانوی وجود ندارد، زیرا معنای ملحوظ ابتدائی در این قسم یعنی معنای عام از دو حال خارج نیست: یا به همراه معنای عام، خصوصیات فردیه نیز لحاظ شده است که در این صورت، وضع خاص و موضوعٌ له خاص بوده و خلف فرض لازم خواهد آمد و یا به همراه معنای عام، خصوصیات فردیه نیز لحاظ نشده است که در این صورت، واضع نمی‌تواند لفظ را برای معنای خاص وضع نماید، زیرا عام ملحوظ بما انّه عامٌّ بدون لحاظ خصوصیات فردیه نمی‌تواند مرآتیت و هدایتگری به عام ملحوظ به همراه خصوصیات فردیه و بعبارةٍ اخری، خاص داشته باشد، در نتیجه فرد خاص در هنگام وضع، ملحوظ واضع نیست تا بتواند لفظ را برای آن وضع نماید.