درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: بیان امور مقدماتی/امور مربوط به ادله احکام و الفاظ شارع /وضع

ادامه امر دوم: وضع

بیان شد آشنایی بیشتر با اموری که به عنوان دال بر احکام شرعی از جانب واضع وضع شده‌اند ذیل چند مطلب پی‌گیری می‌شود. مطلب اول یعنی حقیقت وضع گذشت و از مجموع آنچه در مقام ارزیابی اقوال مطرح در تعریف وضع بیان گردید. به این نتیجه رسیدیم که وضع عبارت است از تعیین اعتبار رسانه‌ای میان یک شئ و یک معنا و مفهوم خاص؛ چه آن شئ لفظ باشد، چه فعل باشد و چه اشاره؛ به گونه‌ای که بعد از اعلام این اعتبار به مخاطب، ذهن مخاطب با شنیدن لفظ یا دیدن فعل و اشاره، به آن معنا و مفهوم خاص منتقل می‌شود. در ادامه به بیان مطلب دوم یعنی اینکه واضع چه کسی است خواهیم پرداخت.

مطلب دوم: من الواضع؟

بحث آن است که آیا واضع حقیقی، خداوند متعال می‌باشد به این معنا که بشر با الهام خداوند متعال، میان الفاظ و معانی ارتباط برقرار می‌نماید یا آنکه واضع، خود بشر بوده و ایشان بدون الهام از خداوند متعال، برای رفع نیازهای اجتماعی خود، میان الفاظ و معانی ارتباط برقرار می‌نماید؟

مشهور اصولیون وضع را فعل خود بشر می‌دانند کما هو المختار؛ زیرا خداوند متعال، بشر را به دو نعمت عقل و بیان متنعم فرموده است؛ لذا بشر با نعمت عقل به این نتیجه می‌رسد که در زندگی اجتماعی نیازمند ابزاری برای انتقال مقاصد خود به دیگران است همان‌طور که دیگران نیز نیازمند ابزاری برای انتقال مقاصد خود به او می‌باشند؛ لذا بشر ابتدائی از ابزارهایی همچون صداها، اشارات، نقاشی‌ها و تصاویر و امثال آن برای تفهیم مقاصد خود به دیگران استفاده می‌نمود، اما با پیشرفت زندگی بشر و مواجهه او با مفاهیم و معانی تازه‌تر و گسترده‌تر، بشر احساس کرد که این صداها، اشارات، نقاشی‌ها و تصاور نمی‌توانند نیاز او برای انتقال سریع این مفاهیم گسترده را بر آورده سازد، لذا این ابزارها را نامناسب دیده و به جای آنها از خط و لفظ استفاده نمود.

بنابراین وضع، بالوجدان کار نفس بشر بوده و به اقتضای نعمت عقلی است که در ساختار وجودی او نهاده شده، بدون اینکه الهامی را از جانب خداوند متعال در تخصیص هر لفظ به معنای آن، احساس نماید.