درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: بیان امور مقدماتی/مبادی علم اصول /میزان اصولی بودن یک مسأله

ادامه مرحله اول: مبادی علم اصول

بیان شد مبادی یک علم، اموری هستند که ما را به صورت اجمالی با آن علم آشنا می‌نمایند. در این زمینه، امر اول یعنی تعریف علم اصول بیان گردید. بحث در امر دوم یعنی موضوع علم اصول بود که بیان شد این بحث در دو مرحله پی‌گیری می‌شود: مرحلۀ اول تعریف موضوع کلّ علمٍ و مرحلۀ دوم تعریف موضوع علم اصول. بحث در مرحله دوم یعنی تعریف موضوع علم اصول بود که در این زمینه به سه نظریه اشاره گردیده و نظریۀ اول یعنی اینکه موضوع علم اصول، «ادلّة الفقه» قرار داده شود و نظریۀ دوم یعنی اینکه موضوع علم اصول، «الادلّة و الاحکام» قرار داده شود، مورد نقد قرار گرفت.

در ادامه به نقد قول سوم یعنی عدم احتیاج علم اصول به موضوع خاص و سپس بیان امر سوم از مبادی علم اصول یعنی میزان اصولی بودن یک مسأله خواهیم پرداخت.

نقد قول سوم

فرمایش محقق خراسانی «رحمة الله علیه» مبنی بر اینکه موضوع علم اصول، قدر جامع واقعی میان موضوعات مسائل علم اصول است و فرمایش محقق خویی «رحمة الله علیه» مبنی بر اینکه موضوع علم اصول، جامع انتزاعی میان موضوعات مسائل علم اصول می‌باشد به معنای آن است که تشخیص موضوع علم اصول، متوقف بر تشخیص مسائل آن باشد؛ در حالی که موضوع یک علم، محور مسائل یک علم و راه تشخیص مسائل داخل در آن علم بوده و این تشخیص مسائل یک علم است که متوقف بر تشخیص موضوع علم می‌باشد، نه بالعکس.

امر سوم: میزان اصولی بودن یک مسأله

بعد از روشن شدن تعریف علم اصول و همچنین موضوع علم اصول یعنی اقوال، افعال و تقاریر صادره از شارع در مقام جعل حکم شرعی، اجمالاً میزان اصولی بودن یک مسأله و تفاوت آن با سایر مسائلی که به نحوی دخیل در کشف احکام شرعی هستند، روشن شده و گفته می‌شود میزان اصولی بودن یک مسأله آن است که اولاً موضوع آن مسأله، فردی از افراد موضوع علم اصول باشد و ثانیاً محمول آن مسأله، یکی از احوال موضوع باشد که با ثبوت آن برای موضوع، قاعده‌ای به دست آید که بی‌واسطه و یا به واسطۀ قاعدۀ اصولی دیگری، تنها شأنیت آن را داشته باشد که در مسیر شناسایی احکام شرعی قرار گیرد نه غیر آن.

بر این اساس، اگر موضوع یک مسأله، عنوان مشترکی باشد که داخل در موضوع دو یا سه علم می‌گردد، مثل هیئت امر که هم داخل در موضوع علم لغت می‌شود، هم داخل در موضوع علم نحو و هم داخل در موضوع علم اصول، آنچه اصولی بودن آن را تثبیت می‌نماید، جهت بحث از آن موضوع است؛ اگر جهت بحث از موضوع، تعیین معنای لغوی آن باشد، بحث از معنای لغوی هیئت امر، بحث لغوی بوده و مسأله‌ای لغوی می‌باشد؛ اگر جهت بحث، تعیین معنای مقصود از آن توسط شارع در مقام جعل باشد، بحث اصولی بوده و مسأله‌ای اصولی می‌باشد و اگر جهت بحث، مباحث ادبی مربوط به امر باشد، بحث ادبی بوده و مسأله‌ای ادبی خواهد بود.