درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: تنبیه پنجم: حکم ملاقی با یکی از اطراف علم اجمالی

در صورتی که مکلف، علم اجمالی به نجس بودن یکی از دو طرف داشته باشد و سپس چیز پاکی با یکی از دو طرف این علم اجمالی ملاقات کند، بحث این است که این ملاقی با یکی از اطراف علم اجمالی چه حکمی دارد؟

لازم به ذکر است که این بحث (لزوم یا عدم لزوم اجتناب از ملافی شبهه محصوره) در موردی است که وقتی شئ پاک با یکی از دو طرف برخورد می کند چیزی از ملاقی به آن منتقل نشود مثل اینکه علم به نجاست یکی از دو طرف فرض یا سجاده دارد و دست خیس به یکی از دو طرف بزند، وگرنه اگر دست در یکی از دو ظرف مائعی که علم اجمالی به نجاست دارد، فرو برود و قطراتی از آب در دستش باشد در این صورت، دست یکی از اطراف علم اجمالی خواهد بود نه ملاقی یکی از دو طرف، و در این صورت علم اجمالی دارد که یا آن، نجس است و یا ملاقی نجس است و یا ملاقی، لذا برای روشن شدن حکم این مسئله لازم است ابتدا سه مقدمه را مطرح کنیم:

    1. صورتهائی که برای این مسئله قابل تصور است، چرا که در این جا دو علم داریم: یکی علم اجمالی به نجس و دیگری علم به ملاقات، یعنی یقین داریم که دست یا پای مرطوب با چنین فرشی یا سجاده ای ملاقات کرده است، فلذا سه صورت تصور می شود:

    • علم به ملاقات، بعد از علم اجمالی به نجاست حاصل شود.

    • علم اجمالی به نجاست بعد از علم به ملاقات حاصل شود.

    • علم به ملاقات، مقارن با علم اجمالی به نجاست حاصل شود.

    2. گاهی ملاقی در محل ابتلاء مکلف، داخل است یعنی با وجود علم به ملاقات، ملاقی همچنان در محل ابتلاء باقی است و گاهی از محل ابتلاء خارج می شود بنابراین سه حالت برای علم اجمالی می تواند وجود داشته باشد:

    • یک طرفِ علم اجمالی، ملاقی(ملاقا) و طرف دیگرش قطعه دیگری است و ملاقی خارج از شمول علم اجمالی است.

    • یک طرفِ علم اجمالی، ملاقی و طرف دیگرش قطعه دیگری است و ملاقی(ملاقا) خارج از شمول علم اجمالی است.

    • یک طرفِ علم اجمالی، ملاقی و ملاقی (ملاقا) هستند و طرف دیگرش، قطعیه دیگر است بدون اینکه از نظر طرف قرار گرفتن برای علم اجمالی بین ملاقی و ملاقی (ملاقا) تفاوتی وجود داشته باشد و یا تقدم و تأخری در میان باشد.

ذکر این صورتهای مختلف برای این است که ممکن است از نظر حکم با همدیگر تفاوت داشته باشند:

    3. در مورد نجاسات معمولی همانند بول و دم و... (غیر مورد علم اجمالی) اگر چیزی با نجس ملاقات کرد، آیا وجوب اجتنابی که در مورد ملاقی مطرح است، برای این است که اجتناب از نجس، اجتناب از ملاقی آن را نیز اقتضاأ می کند به طوری که اگر از ملاقی خون اجتناب نشود گویا از خودِ خون اجتناب نشده است؟ یا این که وجوب اجتناب از ملاقی نجس مسئله مستقلی است؟ به این معنا که گویه شارع، خون را نجس و منجّس بودنِ آن، این است که اگر دست مرطوب با خون خشک ملاقات کرد نجس می شود یعنی وجوب اجتناب از ملاقی نجس، مسئله مستقلی است و ربطی به وجوب اجتناب ازنجس ندارد مثل اینکه در واقع ملاقی نجس نیز در کنار عناوین دیگر نجس است، و به عبارت دیگر: شارع، ملاقات با نجس را سبب نجاست قرار داده و برای ملاقات با نجاست، سببیت برای نجاست قائل شده است و می دانیم که سببیت نیز همانند شرطیت و جزئیت و مانعیت از احکام شرعی وضعی است و از قابلیت جعل برخوردار است.

نتیجه چنین بیانی این است که: در این جا سه حکم از سوی شارع جعل شده است: یکی نجاست خون، که امر مجعول شرعی است، دوم، سببیتی که برای ملاقات با خون نسبت به نجاست قرار داده شده است و سوم، نجاست چیزی که با خون ملاقات کرده است.

حکم تکلیفی که برای خود نجس از سوی شارع جعل شده است وجوب اجتناب از آن است و حکم تکلیفی که برای ملاقی با نجس همانند نجاست که حکم وضعی است جعل شده است وجوب اجتناب از ملاقی نجس است.

از سوی کسانی که وجوب اجتناب از نجس را منتفی را مقتضی وجوب از ملاقی نجس می دانند، ادله‌ای مطرح شده است که در ادامه مورد بررسی قرار می دهیم.