درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: المطلق و المقيد/المطلق و المقيّد المتنافيان /جمع

خلاصه جلسه قبل

کلام در جمع مطلق و مقید متنافیین مثبتین بود مانند اعتق رقبة و اعتق رقبة مؤمنة؛ گفتیم مطلق بر مقیّد حمل می‌شود البتّه در صورتی که وحدت مطلوب باشد یعنی صرف الوجود؛ مشکلی که وجود داشت در باب مستحبات بود و نتیجه این شد که در باب مستحبات تعدّد مطلوب است نه وحدت مطلوب؛ اطلاق به اطلاقش مطلوب است و مقیّد به تقییدش؛ زیارت امام حسین در طول سال مطلوب است مطلقا و در شب جمعه نیز مستحبّ است بشکل خاصّ و با مزیّت بیشتر که معنایش تأکید است؛ بنابراین قاعده این شد که در باب مطلق و مقیّد هرگاه مطلوب، مطلق الوجود باشد بازگشتش به تعدّد مطلوب است و هرگاه مطلوب صرف الوجود باشد بازگشتش به وحدت مطلوب است؛ مطلق الوجود مساوی است با تعدّد مطلوب؛ و صرف الوجود مساوی است به وحدت مطلوب؛ در مستحبّات مطلوب متعدّد است لذا مطلق بر مقیّد حمل نمی‌شود بلکه به هردو عمل می‌شود چه تعدّد در واجبات باشد یا مستحبّات.

مطلق و مقید منفیان

امّا مطلق و مقید منفیان مثل لاتعتق المکاتب و لاتعتق المکاتب الکافرة؛ صاحب کفایه می‌فرماید: ثم إن الظاهر أنه لايتفاوت فيما ذكرنا بين المثبتين و المنفيين بعد فرض كونهما متنافيين كما لا يتفاوتان في استظهار التنافي بينهما من استظهار اتحاد التكليف من وحدة السبب و غيره‌ من قرينة حال أو مقال حسب ما يقتضيه النظر فليتدبر.[1]

می‌فرماید: در آنچه تا اینجا گفتیم فرقی بین مطلق و مقیّد مثبتین و منفیین نیست.

هرکجا مرحوم آخوند اینطور می‌فرماید معلوم می‌شود نظر مخالفی وجود دارد؛ نیز بعضی اعاظم مانند مرحوم علّامه و شیخ بهاء قائلند به اینکه در منفیین، مطلق حمل بر مقید نمی‌شود؛ و صاحب معالم ادّعای اتّفاق کرده و می‌فرماید: الثاني أن يتحد موجبهما منفيين فيعمل بهما معا اتفاقا مثل أن يقول في كفارة الظهار لاتعتق المكاتب لاتعتق المكاتب الكافر حيث لا يقصد الاستغراق كما في اشتراء اللحم فلا يجزي إعتاق المكاتب أصلا.[2]

باید به هردو عمل کنیم لذا اعتاق مکاتب اصلاً مجزی نیست.

مرحوم شیخ در مطارح می‌فرماید: فالتحقيق أن يقال: إنّ المنفيّين إذا كان المطلق منهما باقيا على إطلاقه غير خارج عمّا وضع له من نفس المعنى ... فاللازم الحمل، لما تقدّم بعينه في المثبتين من غير فرق بين المقامين بوجه من الوجوه.[3]