درس خارج فقه استاد مرتضی ترابی

موضوع: معاملات/بانکداری /شخصیت حقوقی ، اقسام و آثار

بحث در بانکداری هست که مطالبی را عرض کردیم و سخن به اینجا رسید که شخصیت حقوقی بانکها آیا قبول داریم یا خیر؟ گفته شده است که یکی از مناشئ اشکال در بانک ها همین مسئله شخصیت حقوقی بانکها است و برخی از فقهاء چون شخصیت حقوقی بانکها را قبول ندارند فلذا گفته اند که اینها مالک نمی شوند و اموالی که در اختیارشان است مجهول المالک است. این بیان و اشکال را مطرح کرده اند. بنابراین ما باید این شخصیت حقوقی بانکها را ولو مختصر اشاره کنیم که آیا می توان در مورد بانکها این شخصیت حقوقی را بپذیریم یا خیر ؟ و همیچنین شخصیت حقوقی درباره دولت را می توانیم بپذیریم یا خیر ؟

شخصیت حقوقی:

درباره شخصیت حقوقی یک اشکال واردی مطرح است که فرموده اند این کلمه شخصیت حقوقی یک اصطلاح صحیحی نیست . گفته اند شخصیت حقیقی ، شخصیت حقوقی و حال آنکه شخصیت حقوقی یک آن شخصیتی که از نظر قانون شخصیت حساب شود و آن آثاری که خواهیم گفت را بتواند بپذیرید. افراد هم شخصیت حقوقی دارند یعنی شخصیت حقیقی هم شخصیت حقوقی دارد . پس این نام گذاری از اول درست نیست. باید بگوئیم شخصیت حقوقی غیر عاقل / غیر از افراد. که یک قیدی باید در کنارش بیایید و شخصیت حقوقی در کنار شخصیت حقیقی قرار نمی گیرد. شخصیت حقوقی مقسم است که دو قسم دارد ؛ یا افراد هستند یا غیر افراد مانند موسسات و شرکتها. پس این اصطلاح دارای اشکال است.

البته این اشکال بر اصطلاح عربی آن وارد نیست ؛ چرا که آنها به جای شخصیت حقوقی « الشخصیة المعنویة » می گویند. دیگه این الشخصیة المعنویة قسیم شخصیت حقیقی می شود. در اصطلاح فارسی هم این اشکال وارد است.

اقسام شخصیت حقوقی :

بر اساس قانون اساسی و قوانین دیگر ، شخصیت حقوقی بر سه قسم تقسیم می شود :

    1. شخصیت حقوقی در بخش دولتی : این بخش هم سه قسم دارد :

    • وزارت خانه ها

    • موسسات دولتی (مانند نهاد نظامی)

    • شرکت های دولتی (مانند شرکت نفت )

    2. شخصیت حقوقی در بخش عمومی : آن شخصیت حقوقی است که در مجلس شورای اسلامی آنها را به عنوان موسسه عمومی پذیرفته اند و بیش از 50% سرمایه آنها غیر دولتی است .

    • مانند شهرداری ها و توابع،

    • بنیاد مضتضعفان و جانبازان،

    • هلال احمر ،

    • کمیته امداد امام ره ،

    • بنیاد شهید و مسکن ،

    • بنیاد 15 خرداد ،

    • سازمان تبلیغات اسلامی ،

    • تامین اجتماعی ،

    • فدراسیون های ورزشی و... .

    3. شخصیت حقوقی در بخش خصوصی :

    • شرکت های تعاونی

    • شرکت های تجاری : اقسامی دارد :

    • شرکت سهامی عام و خاص ؛ که بانک ها یک نوع شرکت سهامی هستند.

    • شرکت با مسئولیت های محدود

    • شرکت تضامنی

    • شرکت مختلط غیر سهامی

    • شرکت نسبی

    • موسسات خصوصی غیر تجاری

تعریف شرکت سهامی :

شرکت سهامی شرکتی هست که سرمایه آن به سهام تقسیم شده است و مسئولیت صاحبان سهام ، محدود به مبلغ اسمی سهام آن است .

انواع شرکت سهامی :

نوع اول : شرکت هایی که موسسین آنها قسمتی از سرمایه شرکت را از طریق فروش سهام به مردم تامین می کنند ؛ که شرکت سهامی عام نامیده می شوند؛ مثل شرکت شیر پاستوریزه پگاه اصفهان .

نوع دوم : شرکت هایی که تمام سرمایه آنها در موقع تأسیس منحصراً توسط مؤسسین تامین گردیده است ؛ که اینگونه شرکتها را شرکت سهامی خاص می گویند.مثل شرکت کاله آمل .

شرکت های تجاری یک تقسیم بندی اصلی هم دارند :

شرکت اموال و شرکت اشخاص. در آنهایی که شخص در مرتبه اول دیده نمی شود ، به آن شرکت اموال گفته می شود که رکت های سهامی از این قسم هستند. و آنهای که اشخاص در آن مهم است ، شرکت اشخاص می گویند؛ مانند شرکت فلانی و برادران که بر محور شخص می چرخد.

بخش اول که شخصیت حقوقیِ دولتی است ، بین حقوق دانان اختلاف است که نظر غالب آنان بر این است که دولت شخصیت حقوقی دارد که دولت شامل وزارتخانه ها ، موسسات دولتی و شرکتهای دولتی می شود. اما برخی از حقوق دانان مانند لیون دوجی فرانسوی و برخی دیگر، دولت را دارای شخصیت حقوقی نمی دانند. دولت را مهم نمی دانند و افراد ، جماعت مهم است و فرد اصالت دارد. و مارکسیست ها و نازی ها ( طرفداران هیتلرکه برتری نژادی آمانی ها را قائل هستند.) هم این شخصیت حقوقی دولت را قبول ندارند.

تعریف شخصیت حقوقی :

تعریف اول از کتاب آقای دکتر صفار: شخصیت حقوقی عبارت است از صلاحیت دارشدن حق و تکلیف (یعنی هم بتواند مطالبه حق کند و هم تکلیف به عهده اش بیاید) برای موضوعات غیر انسانی .

یعنی اگر غیر انسان صلاحیت حق و تکلیف را داشته باشد ، شخصیت حقوقی می شود. در مقابل شخصت حقیقی که انسان عاقل بالغ و... است.

تعریف دوم از کتاب آقای دکتر شایگان : شخصیت حقوقی یا اعتباری عبارت است از دسته از افراد انسان یامؤسسه ای از مؤسسات تجاری یا خیریه و امثال آنها است که قانون به آنها شخصیت می دهد.و تکالیفی همچون برای انسان که تا آن جا که میسر است قائل می شود.

یک جاهایی میسر نیست مانند اینکه باید برای او مراسم دفن بگیرند یا مراسم ازدواج که میسر نیست. در جاهایی که میسر است قانون برای او تکلیف معین می کند.

آثار شخصیت حقوقی :

    1. اسم آن

    2. موطن و محل و جایگاه خواستن

    3. تابعیت خواستن

    4. ذمه مالی مستقل دارد. (این ویژگی از بقیه ویژگی ها مهم تر است)

    5. اهلیت (یعنی یکسری از تکالیف را بتواند به عهده بگیرد / مالیات داشته باشد.اهلیت امضاء قرارداد و..)