درس اخلاق آیت الله مجتبی تهرانی

90/10/26

بسم الله الرحمن الرحیم

 بیداری اسلامی، هدف امام حسین(علیه‏السلام)
 اعوذ بالله من الشیطان الرجیم؛ بسم اله الرحمن الرحیم؛ الحمد لله ربّ العالمین و صلّی الله علی محمد و آله الطّیبین الطّاهرین و لعنه الله علی اعدائهم اجمعین.
 «الاسلام بدئه محمدیّ و بقائه حسینیّ»
 مروري بر مباحث گذشته
 بحث ما راجع به خطبه‌ای بود که امام حسین(علیه‌السلام) در سال پنجاه و هشت هجری در منا برای گروهی از صحابه و تابعین ایراد فرمودند. عرض کردم كه اين خطبه دارای سه بخش بود و حضرت به طور مفصل در آنجا رابطه امامت با ارکان اسلام، حتی توحید را مطرح فرمودند. بخش اوّل فرمایشات ایشان حدود پانزده پرسش از دويست نفر صحابه و هشتصد نفر تابعین بود كه همه پرسشها در مورد فرمایشات و کارهای پیغمبر در ارتباط با مسأله امامت و اهل بیت بود.
 در جلسه گذشته مسائلی را عرض کردم که ديگر تکرار نمیکنم، از جمله آن مسايل، مطرح بودن رابطه تنگاتنگ بین شناخت امامت و مسأله دین در معارف ما است. قبل از این که وارد بحثم شوم نکتهای را عرض کنم، بعضیها البته به ذهن من تسامح در تعبیر میکنند.
 تفاوت دينداري و دين شناسي
 یک بحث در باب مسأله دینداری به نحو سطحی مطرح است نه واقعی، [1] مثلاً کسی که نماز میخواند و روزه میگیرد و امثال اینها، این آدم متدیّن است. این یک بحث عوامانه است. یک بحث، بحث دین شناسی است. دینداری غیر از دین شناسی است. كسي که مثلاً نماز شب میخواند یا نماز اول وقت به جماعت میخواند یا چه بسا روزههاي مستحبی هم ميگیرد، حالا او دین شناس هم هست؟ اسلام شناس هم هست یا نه؟ یکی از اموری که در آن خلط شده است و به خصوص در بین افرادی که میخواهند راجع به مسايل دینی حرف بزنند مغالطه میشود، این است که نمیتوانند بین دینداری به آن معنا و دین شناسی، میان مسلمانی و اسلام شناسی تفکیک کنند. چه بسا همین کسی که نماز میخواند و روزه میگیرد، کارهایی کند که خیال ميکند اینها از دستورات دینی است ولی اگر ما بخواهیم در متن اسلام بررسی کنیم، میبینیم تمام اینها بدعت است. به تعبیری دینداری سطحی غیر از دین شناسی است، مسلمان سطحی ولو این که عامل هم باشد، غیر از اسلام شناسی است. اینها با هم فرق دارند.
 سياستِ سوق دادن مردم به دينداري ظاهري
 در صدر اسلام همین مغالطه را کردند و از این راه، يعني سوق دادن مردم به سمت دینداری ظاهری وارد شدند تا مسلّط بر امت شوند، زمام حکومت را در دست بگیرند و به اهداف شیطانیشان برسند. البته اگر همین کار را هم میکردند نسبتاً بد نبود! اما بدتر از این کردند. امشب میخواهم روایات مربوط را نقل کنم و قضایایی در این رابطه بگویم. مردم را از اسلام واقعی و دین واقعی بیخبر نگه داشتند. دل امام حسین از این مغالطه و فریبکاری که تشکیلات معاویه میکردند به درد آمده بود.
 بنی امیه در زمان معاویه، برای مقابله کردن با اسلام ابتدا شمشیر را از رو نبستند. آن بت پرستهایی که در شرایطی قرار گرفتند و مجبور به اسلام آوردن شدند، در اوایل کار هیچ وقت وارد صحنه مبارزه با اسلام و توحید نشدند، چون میدانستند نمیشود و مردم طردشان میکنند و آنها را از جامعه بیرون میاندازند، لذا آنها دنبال مبارزه نرفتند. آمدند تا توانستند دینداری ظاهری را تقویت کردند، آنهایی که بعد از پیغمبر اکرم در صدر بودند، به تدریج مسائل را بر ملا کردند. من این را به عنوان مقدمه گفتم که بحثم را بگویم.
 امام حسین(علیهالسلام) خوب میدانست اینها دارند چه کار میکنند، سالها برنامه ریخته بود که بساط اینها را جمع کند، چون ميدانست كه اینها میخواهند اسلام را نابود کنند. طرحهایی که حضرت داشت همه دقیق و حساب شده بود. براي همين در منا روي هسته مرکزی کار، دست گذاشت و يكي يكي کارها و حرفهای پیغمبر خصوصاً بعد از خود حضرت را در ارتباط با امامت مطرح کرد و از همه با قسم به خدا جواب گرفت؛ «انشدکم الله» به خدا قسمتان میدهم كه آیا پیغمبر اینها را گفت یا نه؟ همه گفتند: «اللهم نعم». در آن جمع صحابه و همچنين تابعین دسته اول هستند.
 جهتش را هم عرض کردم، چون امام حسین خوب میدانست که از نظر معارف ما و دین اسلام آن هسته مرکزی از لحاظ بقای دین، مسأله امامت است، از فرمایشات پیغمبر هم اين مسأله معلوم بود. لذا من سراغ آن روایاتی رفتم که اگر یادتان باشد گفتم خود عامه هم نقل میکنند که «مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً» [2] از خاصه هم یک روایت از امام صادق(علیهالسلام) نقل کردم که برای تتمیم روایت خاصه، قضیه عبدالله‏بن عمر را هم فردا برایتان نقل کردم.
 در جلسه گذشته روایتي را از امام صادق(علیهالسلام) مفصل شرح دادم كه فرموده بودند: «مَنْ عَرَفَنَا كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ أَنْكَرَنَا كَانَ كَافِرا» [3] . روایت دیگري هم هست که من آن را مطرح نکردم كه حضرت فرمودند: «قال: مَنْ لَمْ يَعْرِفْنَا وَ لَمْ يُنْكِرْنَا كَانَ ضَالًّا» چون از دو حال خارج نیست، اگر امام را شناخت و تصدیقش کرد كه هيچ و الّا یا او را انکار ميكند يا اصلاً او را نمیشناسد، امام صادق تمام تقسیمات را طرح کرده است. «قال: مَنْ لَمْ يَعْرِفْنَا وَ لَمْ يُنْكِرْنَا كَانَ ضَالًّا حَتَّى يَرْجِعَ إِلَى الْهُدَى الَّذِي افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَيْهِ مِنْ طَاعَتِنَا الْوَاجِبَةِ فَإِنْ يَمُتْ عَلَى ضَلَالَتِهِ يَفْعَلِ اللَّهُ بِهِ مَا يَشَاءُ» [4] . در مورد رابطه شناخت امام و خدا که در روايت امام حسین(علیه‏السلام) بود، امام صادق(علیهالسلام) در روایتي ميفرمايد: «الْإِمَامُ عَلَمٌ بَيْنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ بَيْنَ خَلْقِهِ فَمَنْ عَرَفَهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ أَنْكَرَهُ كَانَ كَافِراً» [5] که امام صادق(علیهالسلام) در اینجا خيلي زيبا توضیح می‏دهند.
 مشخصات امام در فرمايشات امام حسين
 حالا من میخواهم سراغ یک مطلب اساسی بروم. خوب به حرفهای من دقت کنید. من قبلاً مسائلی را راجع به بخشنامههای معاویه گفتم و چون نمیرسیدم همه آنها را بگویم، حالا میخواهم سراغ کارهایی که کرده است بروم. همانطور که امام حسین(علیهالسلام) درخطبهشان در منا در جمع صحابه و تابعین مسأله امامت را علناً فرمودند و هیچ کس هم انکار نکرد، در معارف ما مشخصاتی برای امامت مطرح است که چه کسانی برای این جایگاه اهلیت دارند. در آن نامهای كه خود امام حسین به اهل کوفه نوشت و جواب اهل کوفه را داد، به‏طور مختصر به اين مطلب اشاره دارد. در آنجا هم نامه را با این جمله شروع میکند: «فَلَعَمْرِي مَا الْإِمَامُ إِلَّا الْحَاكِمُ بِالْكِتَابِ» قسم به جان خودم كه امام نیست مگر کسی که حکم به کتاب، یعنی قرآن بدهد. «الْقَائِمُ بِالْقِسْطِ الدَّائِنُ بِدِينِ الْحَقِّ الْحَابِسُ نَفْسَهُ عَلَى ذَلِكَ لِلَّهِ» [6] و شروع میکند خصوصیات را میگوید.
 من از جملات مفصل علی(علیهالسلام) در اين مورد، فقط گوشهای را میگویم. علی(علیهالسلام) خيلي زيبا تمام خصوصیات امام را در یک روایت مطرح میکند، امّا چون روايت مفصّلي است، آن را نمیخوانم.
 تلاش ائمه براي شناساندن مشخصات امامت
 همه اینها برای دین شناسی است. ممکن است این حضاضت داشته باشد، اما ائمه میخواستند مردم را از كج فهمی و درك ناصحيح دین بیرون بکشند. گروه بنی امیه میخواست از جهالت مردم نسبت به اسلام سوء استفاده کند و آنها را همانطور نگه دارد. دیدید که معاویه به آن شخص کوفی گفت برو به علی(علیهالسلام) سلام برسان و بگو من صد هزار شمشیر زن دارم که اگر من بگویم این جمل، ناقه است همه میگویند ناقه است، یعنی اگر من بگویم كه شتر نر، مادّه است، همه میگویند مادّه است. من اینجا صد هزار آدم نفهم دارم که تحت امر من هستند. ببینید که مردم شام چقدر از دین بی خبرند! یعنی از اسلام شناسی و دین شناسی خبری نیست.
 ائمه ما میکوشیدند که مردم را دین شناس و اسلام شناس کنند، میخواستند به مردم شعور دینی بدهند، عکسش بنی امیّه بود که میخواستند مردم را در جهالت نگه دارند و از آنها بهره بکشند. من یک جمله از علی(علیهالسلام) میگویم. حضرت دین شناسی و امام شناسی را برای مردم میگوید، ميفرمايد: «وَ كِبَارُ حُدُودِ وَلَايَةِ الْإِمَامِ الْمَفْرُوضِ الطَّاعَةِ أَنْ يَعْلَمَ أَنَّهُ مَعْصُومٌ مِنَ الْخَطَاءِ وَ الزَّلَلِ وَ الْعَمْدِ وَ مِنَ الذُّنُوبِ كُلِّهَا صَغِيرِهَا وَ كَبِيرِهَا»، امام معصوم است، «لَا يَزِلُّ وَ لَا يَخْطَأُ» نه لغزشی دارد و نه خطایی میکند «وَ لَا يَلْهُو بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْأُمُورِ الْمُوبِقَةِ لِلدِّينِ وَ لَا بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْمَلَاهِي وَ أَنَّهُ أَعْلَمُ النَّاسِ بِحَلَالِ اللَّه‏ وَ حَرَامِهِ وَ فَرَائِضِهِ وَ سُنَنِه» [7] اینها به عنوان نمونه بود، روایات مفصلي از اهل بیت داریم که امام شناسی را مطرح میکنند. امام نباید از نظر علم روی زمین نظیر و مانند داشته باشد.
 چون راجع به معاویه قبلاً مسائلی را گفتم، الآن نمیخواهم آنها را تکرار کنم، میخواهم مطالبي را اضافه کنم. چون او با امیرالمؤمنین طرف بود، يكي از كارهايش این بود كه به تمام قلمرو حکومتی خودش بخش‏نامه کرد که نعوذ بالله سبّ علی(علیهالسلام) کنند و به این هم اکتفا نکرد. دستور داد هر کسي را كه بخواهد از علي تعریف کند و يا حب علی را داشته باشد، بکشید. بعد دستور داد كه راجع به خلیفه اول، دوم و سوم و مدح آنها از لسان پیغمبر اکرم حدیث جعل کنید که آن‏قدر حديث جعل كردند كه خودش گفت: بس است.
 احاديث جعليِ مربوط به جايگاه امامت
 حالا میخواهم مطالب جدیدي بگویم که مطرح نکردهام. مگر به اینها اکتفا کرد؟ اصلاً و ابداً. او میخواهد امامت را بکوبد، چون اسلام به اين بستگی دارد، میخواهد امامت را بکوبد و بعد هم فاتحه اسلام را بخواند. ميدانست با اینها کار تمام نمیشود. چون خودشان رواياتي را در اين زمينه نقل کردند كه «مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً» حتی پسر عمر هم شب درِ خانه حجاج رفت تا با او بیعت کند، لذا باید برای این مسأله فکری کند. همه میدانند که پیغمبر این جمله را گفته است و همه هم این را قبول دارند، پس بايد پایۀ امامت را زد. من شروع میکنم روایات جعلی را که عامه در ارتباط با همین مسأله جعل کردند، ميگويم. چند روايت را میخوانم.
 به منابع مراجعه کنید، اين روايات در صحاح و کنز العمال است که بهترین کتاب عامه که زیاد اینها را نقل میکند. این حدیث از کنز‏العمال است. یک روایت از پیغمبر اکرم است كه: «من یطع الامير فقد اطاعنی و من یعصی الامير فقد عصانی» [8] این یک کبرای کلی بود. امیر چه کسی باشد؟ هر فرد نابابی که می‏خواهد باشد. روایت دوم هم از پیغمبر است: «الجهاد واجب علیکم مع امیر براً کان او فاجرا و ان هو عمل الکبائر» شما را به خدا آنهایی که اهل مطالعه هستند بروند در کنز العمال و صحاح سته نگاه کنند: «و ان هو عمل الکبائر و الصلاه واجبه علیکم خلف کل مسلم براً کان او فاجرا و ان هو عمل الکبائر» [9] یعنی اگر دیدی یکی رفت زنا کرد، بعد به نماز ایستاد و گفت الله اکبر؛ برو پشت سرش بگو: الله اکبر.
 طرح را میبینید که از چه راهي وارد شدند؟ جعل كردند كه پیغمبر اینها را گفته است. نگاه نکنید ما داریم کارهای خلاف میکنیم، ما امیر هستیم و باید از امیر تبعیت کنید.
 وجوب اطاعت از شيطان مجسم در روايات جعلي
 یک روایت دیگر برایتان میخوانم، ببینيد این دیگر چیست. از پیغمبر دارد: «یکون بعدی ائمه یهتدون لا یهتدون بهدای» پیغمبر گفت بعد از من رهبرانی میآیند و زمام جماعت را به دست میگیرند که به هدایت من هدایت نشدند «و لا یستنون بسنتی» اصلاً به سنت من هم کاری ندارند، تمام بدعت گذارند «و سیقوم فیه رجال قلوبهم قلوب الشیاطین فی جثمان انس» در ميان اینها افرادی هستند که دلهایشان دلهای شیاطین در پیکره انسان است و شیطان مجسم هستند، «قال قلت» راوی میگوید: گفتم «کیف اصنع یا رسول الله ان ادرکت ذلک» وقتي چنین چیزهایی پیدا میشوند ما چه کار کنیم؟ حضرت فرمود: « قال تسمع و تطع للامیر» حرفهایش را گوش کن و هرچه گفت، عمل کن! «و ان ضرب ظهرک و اخذ مالک فاسمع و اطع» [10] شیطنتها را ببینيد.
 یک روایت دیگر از پیغمبر است كه فرمود: «قال من رای عن امیره شیئاً یکره فلیصبر» اگر دیدی كه امير کار خطایی کرد، صبر کن. «فانه من فارق الجماعۀ الا مات میتۀ جاهلیه» [11] معلوم است که دارند به کجا ضربه میزنند. كارهايشان دقیق و حساب شده است. این روایات به عنوان نمونه بود. یک وقت هست كه میگوید بياييد همانطور که پیغمبر در مدح علی(علیهالسلام) گفته است، در مدح عمرو و زید و بکر حدیث جعل کنيد که اینها عقب نمانند و بتوانیم اینها را به خورد مردم دهیم، امّا یک وقت ميگويد بياييد حدیث جعل کنيد که هر ناکسی سر کار آمد بگو چشم. هر زندیق، ولو اینکه گناه کبیره انجام دهد، همین که امیر شد دیگر تمام است. این کوبیدن امامت است که برای بقای اسلام محوریت دارد.
 من دائم تکرار میکردم و الآن هم تکرار میکنم که بخش اول خطبه حضرت واقعاً عجیب است. حضرت دیده بود كه اينها دارند چه کار میکنند. مگر معاويه پسرش، یزید را نمیشناخت؟ هر چه هم كه ديگران گفتند گوش نکرد و برای پسرش بیعت گرفت، گفتند این اهل همه کاري هست، لذا این حدیثها را جعل کردند و الآن هم در کتابهایشان هست. مشکل امام حسین این مسأله بود لذا در اوّل خطبه آن پانزده سؤال را نقل کرد که همه هم نقش اساسی داشت و برای صحابه و تابعین قابل انکار هم نبود. اول از همه آنها اقرار گرفت و در بخش سوم هم به همین حاضرین حمله کرد. غرضم این بود که امام حسین در بخش اول خطبه، آن هسته مرکزی را که حیات اسلام به آن بستگی داشت، مطرح کردند.


[1] . من راجع به دینداری قبلاً بحث کردم و منتشر شده است. (سلوک عاشورایی؛ منزل چهارم)
[2] . بحارالأنوار، ج32، ص321
[3] . بحارالأنوار، ج32، ص325؛ کنز العمال، ج1، ص103
[4] . بحارالأنوار، ج32، ص325
[5] . بحارالأنوار، ج23، ص88
[6] . بحارالأنوار، ج44، ص334
[7] . بحارالأنوار، ج65، ص387
[8] . العمده، ج1، ص46؛ کتب العقیده، ج16، ص112و...
[9] . سنن بیهقی، ج3، ص 121؛ سنن ابی داوود، ج7 ص، 64؛ کنزالعمال، ج4، ص129و ...
[10] . سنن بیهقی، ج8، ص157؛ صحیح ابن حبان، ج13، ص300؛ صحیح مسلم، ج6، ص20 و...
[11] . سنن ابنی عوانه، ج4، ص432؛ صحیح بخاری، ج6، ص2588 و...