موضوع: توصیه های بعد از حجامت – مقدار حجامت – حجامت شخص ضعیف – جایگزین حجامت – طبابت در حضور شاگردان

صحبت راجع به توصیه های بعد از حجامت است. یکی از این توصیه ها این است که چه چیز بعد از حجامت به عنوان غذا مصرف شود؟

خوردن پرنده تیهو بعد از حجامت

اولین چیز کبوتری است به نام طیهوج و در فارسی به آن تیهو می‌گویند که از کبک کوچک تر و رنگ زرد روشن تری دارد. التبه در روایات با جمع «طباهیج» آمده است.

در روایت آمده است:

وَ إِنْ كَانَ‌ شِتَاءً فَكُلْ مِنَ الطَّبَاهِيجِ إِذَا احْتَجَمْتَ وَ اشْرَبْ‌ عَلَيْهِ‌ مِنَ‌ الشَّرَابِ‌ الْمُذَكَّى‌ الَّذِي ذَكَرْتُهُ أَوَّلًا وَ ادَّهِنْ بِدُهْنِ الْخِيرِيِّ أَوْ شَيْ‌ءٍ مِنَ الْمِسْكِ وَ مَاءِ وَرْدٍ وَ صُبَّ مِنْهُ عَلَى هَامَتِكَ سَاعَةَ فَرَاغِكَ مِنَ الْحِجَامَة[1]

یعنی اگر زمستان بود از گوشت تیهو استفاده کن و بعد از آن شربت امام رضا (ع) استفاده کن که در همین کتاب آمده است.

تیهو بیشتر سمت خوزستان و مناطق جنوبی کشور است.

شربت امام رضا (ع) شربتی است که از کشمش و زعفران و عسل و زنجفیل و میخک و دارچین و کاسنی و مصطکی درست می‌شود و بحث آن در جلد چهار خواهد آمد.

وَ أَمَّا فِي الصَّيْفِ فَإِذَا احْتَجَمْتَ فَكُلِ السِّكْبَاجَ وَ الْهَلَامَ وَ الْمَصُوصَ أَيْضاً وَ الْحَامِضَ‌ وَ صُبَّ عَلَى هَامَتِكَ دُهْنَ الْبَنَفْسَجِ بِمَاءِ الْوَرْدِ وَ شَيْ‌ءٍ مِنَ الْكَافُورِ وَ اشْرَبْ ذَلِكَ الشَّرَابَ الَّذِي وَصَفْتُهُ لَكَ بَعْدَ طَعَامِكَ وَ إِيَّاكَ وَ كَثْرَةَ الْحَرَكَةِ وَ الْغَضَبِ وَ مُجَامَعَةَ النِّسَاءِ لِيَوْمِك‌[2]

یعنی در تابستان هنگامی که حجامت کردی گوشتی که با سرکه و زعفران درست شده است و گوشت گوساله ای که با سرکه درست شده است بخور.

سکباج به معنای غذایی است که با سرکه و زعفران و گوشت درست می‌شود.

هلام با گوشت گوساله و پوست آن درست می‌شود.

مصوص گوشتی است که در سرکه می‌خوابانند و بعد می‌پزند.

بنابراین در تابستان گوشت و سرکه و زعفران باید مصرف شود.

بعضی معتقد هستند گوشت گاو اگر منهی عنه باشد ولی گوشت گوساله منعی ندارد و در قرآن آمده است:

﴿جاءَ بِعِجْلٍ حَنيذ﴾[3]

یعنی گوساله چاق آورد.

حضرت ابراهیم (ع) گوساله را به عنوان شام آورده است و در اینجا هم می‌فرماید شخصی که حجامت می‌کند گوشت گوساله بخورد.

پیامبر(ص) و حضرت امیر(ع) بعد از حجامت گرمی بر آن ها عارض می‌شد و روی پاهای خودشان آب سرد می‌ریختند.

از روایات استفاده می‌شود که صفراء و سوداء از ملین استفاده کند و ملین خشکی را درمان می‌کند ولی گرمی و تری را درمان نمی‌کند بلکه غالب در هر دو خشکی است.

روغن مالی بعد ازحجامت در زمستان

وَ ادَّهِنْ بِدُهْنِ الْخِيرِيِّ أَوْ شَيْ‌ءٍ مِنَ الْمِسْكِ وَ مَاءِ وَرْدٍ وَ صُبَّ مِنْهُ عَلَى هَامَتِكَ سَاعَةَ فَرَاغِكَ مِنَ الْحِجَامَة [4]

یعنی بعد از حجامت با روغن شب بو یا یک مقدار مشک و گلاب روغن مالی کن و یک مقداری هم روی سر خود بریز وقتی که حجامت تمام می‌شود.

روغن مالی در تابستان

وَ صُبَّ عَلَى هَامَتِكَ دُهْنَ الْبَنَفْسَجِ بِمَاءِ الْوَرْدِ وَ شَيْ‌ءٍ مِنَ الْكَافُورِ[5]

یعنی روی سر خود در تابستان روغن بنفشه با آب گلاب و یک مقدار کافور بریز.

روغن بنفشه سرد است و کافور هم شدیدا سرد است. معلوم می‌شود بعد از حجامت بدن انسان گرم می‌شود و مناسب است که از روغن سرد در تابستان استفاده کند.

در زمستان نیاز است که انسان از روغن متعادل و یا حتی گرم استفاده کند و روغن خیری می‌توان گفت گرم است.

ترک کار سنگین

وَ إِيَّاكَ وَ كَثْرَةَ الْحَرَكَةِ وَ الْغَضَبِ وَ مُجَامَعَةَ النِّسَاءِ لِيَوْمِك‌[6]

بعد از حجامت نباید کار سنگین انجام شود و حرکت کند و عصبانی شدن و همبستر شدن ممنوع است.

تا 24 ساعت باید این مسائل رعایت بشود.

تجربه نشان داده است که اگر مراعات نشود انسان مبتلا به فشار خون می‌شود.

صفراوی ها باید ماهی بخورند

كَتَبَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا إِلَى‌ أَبِي‌ مُحَمَّدٍ ع يَشْكُو إِلَيْهِ دَماً وَ صَفْرَاءَ فَقَالَ إِذَا احْتَجَمْتُ هَاجَتِ الصَّفْرَاءُ وَ إِذَا أَخَّرْتُ الْحِجَامَةَ أَضَرَّنِي الدَّمُ فَمَا تَرَى فِي ذَلِكَ فَكَتَبَ ع احْتَجِمْ وَ كُلْ عَلَى أَثَرِ الْحِجَامَةِ سَمَكاً طَرِيّاً كَبَاباً قَالَ فَأَعَدْتُ عَلَيْهِ الْمَسْأَلَةَ بِعَيْنِهَا فَكَتَبَ ع احْتَجِمْ وَ كُلْ عَلَى أَثَرِ الْحِجَامَةِ سَمَكاً طَرِيّاً كَبَاباً بِمَاءٍ وَ مِلْحٍ قَالَ فَاسْتَعْمَلْتُ ذَلِكَ فَكُنْتُ فِي عَافِيَةٍ وَ صَارَ غِذَاي‌[7]

بعض از اصحاب برای امام عسکری (ع) نوشت از صفراء و غلبه خون شکایت کرد و عرض کرد هنگامی که حجامت می‌کنم صفراء هیجان پیدا می‌کند و اگر حجامت نکنم خون به من آسیب می‌رساند چه دستوری دارید؟ امام (ع) نوشت حجامت کن و بعد از حجامت ماهی تازه‌ی کبابی و بریان بخور و مجددا سوال کردم و باز امام (ع) نوشت بعد از حجامت ماهی تازه بریان با آب و نمک بخور راوی می‌گوید این کار را کردم و عافیت پیدا کردم و ماهی غذای من شد.

محمد بن یحیی العطار استاد کلینی و از بزرگان طائفه است و خیلی ثقه و مورد اعتماد است. در کتب رجال می‌نویسند «ثقه ثقه» یعنی خیلی مورد اطمینان است.

اینکه دارد «کتب بعض اصحابنا» احتمال دارد که خود محمد بن یحیی العطار نامه را دیده است چون نگفته است «اخبرنی» بلکه نوشته است «کتب» یعنی خودش دیده است.

ولی در ادامه و در قسمت جواب امام(ع) نوشته است «فکتب»، آیا العطار که خبر می‌دهد جواب نامه را دیده است؟ یا شخص دیگری به او خبر از نامه داده است؟

ظاهر این است که جواب را هم دیده است.

ولی قرینه است که محمد بن یحیی جواب امام(ع) را ندیده است بلکه برای او نقل می‌کنند زیرا دارد «فاعدت الیه المسئله» یعنی برای یحیی العطار نقل می‌کند.

احتمال دارد که «فاعدت الیه المسئله» توسط خود یحیی العطار صورت گرفته باشد زیرا برای او تازگی داشته است و احتمال دارد که بعض اصحاب این کار را کرده باشد.

بحثی است که مراسیل مثل محمد بن یحیی العطار معتبر است یا نه؟ ولی اینجا از این مطلب صحبت نمی‌کنیم.

محمد بن یحیی العطار نگفته است «عن بعض اصحابنا» بلکه گفت «کتب بعض اصحابنا» یعنی نامه را دیده است.

این روایت بالاترین سند را در کل کتب روایی ما دارد زیرا کمترین واسطه با امام (ع) بالاترین سند است.

قسمت اخیر روایت کلمه «قال» دارد و اگر گوینده شخص دیگری باشد، روایت مرسله می‌شود.

احتمال می‌دهم که ناقل نامه خود محمد بن یحیی بوده است که در بعض موارد این اتفاق می‌افتد.

ما گفتیم طبق روایات بعد از حجامت انسان نباید نمک بخورد ولی احتمال دارد که اینجا قیدی داشته باشد و آن اینکه اگر کسی صفراء دارد و ماهی هم می‌خورد می‌تواند نمک بخورد.

خوردن شکر سرخ بعد از حجامت

أَنَّهُ احْتَجَمَ فَقَالَ يَا جَارِيَةُ هَلُمِّي ثَلَاثَ‌ سُكَّرَاتٍ‌ ثُمَّ بَعْدَ الْحِجَامَةِ يُورِدُ الدَّمَ الصَّافِيَ وَ يَقْطَعُ الْحَرَارَة[8]

یعنی امام صادق(ع) کرد و به کنیز خود گفت برای من سه دانه قند بیاور زیرا شکر بعد از حجامت خون صاف وارد بدن می‌کند و گرمی را قطع می‌کند.

از این روایت استفاده می‌شود که شکر سرد است و گرمی را قطع می‌کند.

قانون کلی درمان گرمی با سردی است و در موارد نادری گرمی با گرمی درمان می‌شود.

در روایت دیگر آمده است:

إِنَّ السُّكَّرَ بَعْدَ الْحِجَامَةِ يَرُدُّ الدَّمَ‌ الطَّمِيَ‌ وَ يَزِيدُ فِي الْقُوَّة[9]

یعنی شکر خوردن بعد از حجامت خون زیاد وارد بدن می‌کند و در نیرو می‌افزاید.

طمی به رودخانه ای که پر باشد و آب آن بالا باشد طمی می‌گویند.

شاید تعبیرات دیگری هم وجود داشته باشد.

مراد از شکر شاید شکر طبرزد باشد که شبیه به نبات است.

شاید شکر خون تولید می‌کند به انسان نیرو می‌دهد.

معروف است که شکر سرد است.

عرض کردم بیشتر سرد و گرم و خشکی و تری با مخالف خود درمان می‌شود ولی موارد اندکی داریم که با موافق درمان می‌شود.

پزشکی همیوپاتی آلمان درمان با موافق است که شاید از همین روایات نادر ما برداشت کرده اند.

البته این مسئله معقول است زیرا می‌گویند بیماری که اسهال می‌آورد معلوم می‌شود اسهال برای این بیماری خوب است و ما یک چیزی می‌دهیم تا اسهال او بیشتر شود. می‌گویند عوارض بیماری نافع است و باید کاری کنیم که عوارض بیشتر شود یا مثلا انسانی که تب دارد باید پوشیده شود تا گرم تر شود.

ولی همیشه این مطلب صادق نیست در همین قضیه طب امام (ع) عصبانی شد و فرمود این ها ولع کرده اند به مخالفت با پیامبر (ص) و تبی که گرم است با آب سرد درمانش کنید.

بهتر همین است که به کلام اهل بیت (ع) عمل کنند. راه نجات ما شیعیان این است ولی این حرف ها را بزنیم می‌گویند این آقا اخباری است! ما پیرو اهل بیت (ع) هستیم استدلالات ما با استدلالات اصولی تمام عیار هیچ تفاوتی ندارد.

خوردن کاسنی با سرکه

أَيَّ شَيْ‌ءٍ تَأْكُلُونَ بَعْدَ الْحِجَامَةِ فَقُلْتُ الْهِنْدَبَاءَ وَ الْخَلَّ فَقَالَ لَيْسَ بِهِ بَأْس‌[10]

امام (ع) فرمود یعنی چه چیزی بعد از حجامت می‌خورید؟ عرض کردم کاسنی و سرکه امام (ع) فرمود اشکالی ندارد.

استفاده می‌شود که کاسنی و سرکه بعد از حجامت ضرر ندارد ولی نفع دارد؟ معلوم نیست ولی احتمال دارد مفید باشد زیرا سرکه صفراء را می‌شکند و کاسنی هم برای صفراء مفید است و درمان صفراء است.

«لیس به باسا» شاید حتی نفی ضرر هم نباشد، ولی قرائن و شواهد وجود دارد که نفع دارد زیرا در بحث صفراء آمده است.

نمی‌توانیم بگوییم که هرچه پیامبر(ص) انجام می‌داد مختص خود او است زیرا باید پیامبر(ص) الگوی ما باشد و موارد خاص دلیل می‌خواهد.

مقدار حجامت

قانون کلی این است که هر شخص به اندازه‌ی سن خود بین حجامت های خود قرار بدهد. مثلا بیست ساله باید بین دو حجامتش بیست روز فاصله باشد.

از این قانون استفاده می‌شود که افراد هرچه سن آن ها بالاتر می‌رود تولید خون در بدنش کم تر می‌شود. یعنی شخص بیست ساله بعد از بیست روز مقدار خون به مقدار قبل بر می‌گردد.

اینکه در طب سنتی می‌گویند انسان پیر نمی‌تواند حجامت کند اشتباه است بلکه به اندازه سن خود باید بین حجامت فاصله باشد مثلا شخص هفتاد ساله باید بین حجامت هفتاد روز فاصله قرار بدهد.

انسان ممکن است که قبل از این مدت نیازمند حجامت باشد، ولی امام می‌فرماید باید صبر کند تا مدت سپری بشود.

در روایت آمده است:

إِذَا بَلَغَ الصَّبِيُّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ فَاحْتَجِمُوهُ فِي‌ كُلِ‌ شَهْرٍ مَرَّةً فِي النُّقْرَةِ فَإِنَّهُ يُخَفِّفُ لُعَابَهُ وَ يَهْبِطُ بِالْحَرِّ مِنْ رَأْسِهِ وَ جَسَدِه‌[11]

یعنی هنگامی که کودک چهار ماهه شد او را در هر ماه حجامت نقره کنید زیرا آب دهان او را کم می‌کند و از حرارت سر و بدنش می‌کاهد.

بنابراین قانون در کودکان تا سن بیست سالگی، بین دو حجامت باید یک ماه باشد.

انسان اگر چه تا سن پانزده سالگی در غلبه‌ی دم است، ولی نباید کمتر از یک ماه بین حجامت ها فاصله باشد.

در فاصله‌ی بین دو حجامت سال قمری مراد است.

ظاهرا مراد بیست سال تمام است.

سندهای رساله‌ی ذهبی را بررسی کردم و حداقل دو سند آن معتبر است البته خود رساله که با آب طلا نوشته شده است الان وجود دارد.

در روایت دیگر آمده است:

وَ لْيَكُنِ‌ الْحِجَامَةُ بِقَدْرِ مَا يَمْضِي مِنَ السِّنِينَ ابْنُ عِشْرِينَ سَنَةً يَحْتَجِمُ فِي كُلِّ عِشْرِينَ يَوْماً وَ ابْنُ الثَّلَاثِينَ فِي كُلِّ ثَلَاثِينَ يَوْماً مَرَّةً وَاحِدَةً وَ كَذَلِكَ مَنْ بَلَغَ مِنَ الْعُمُرِ أَرْبَعِينَ سَنَةً يَحْتَجِمُ فِي كُلِّ أَرْبَعِينَ يَوْماً وَ مَا زَادَ فَتُحْسَبُ ذَلِك‌[12]

یعنی حجامت باید به اندازه عمری باشد که گذشته است یعنی شخص بیست سال در هر بیست روز حجامت می‌کند و شخص سی ساله در هر سی روز یک بار حجامت می‌کند و همچنین شخص چهل ساله در هر چهل روز یک بار حجامت می‌کند و سن های بیشتر به همین منوال عمل می‌شود.

بنابراین روایت کهنسال ها هم می‌توانند حجامت کنند.

بادکش خالی که به آن حجامت آمریکایی می‌گویند را اصلا قبول نداریم.

در کودکان حجامت باید نیاز باشد یعنی آب دهان زیاد باشد و سر کودک گرم باشد.

در بعض از ماه ها حجامت منع شده است و این قانون فاصله در آنجا اعتبار ندارد

حجامت شخص ضعیف

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْحِجَامَةِ يَوْمَ السَّبْتِ قَالَ‌ يَضْعُفُ‌ قُلْتُ إِنَّمَا عِلَّتِي مِنْ ضَعْفِي وَ قِلَّةِ قُوَّتِي قَالَ فَعَلَيْكَ بِأَكْلِ السَّفَرْجَلِ الْحُلْوِ مَعَ حَبِّهِ فَإِنَّهُ يُقَوِّي الضَّعْفَ وَ يُطَيِّبُ الْمَعِدَةَ وَ يُزَكِّي الْمَعِدَة[13]

از امام صادق(ع) درباره حجامت روز شنبه پرسیدم فرمود موجب ضعف است عرض کردم مشکل من ضعف است و توانایی من کم است فرمود بر تو باد خوردن به شیرین به همراه دانه‌ی آن زیرا ضعف را برطرف می‌کند و معده را خوش و تمییز می‌کند.

استفاده می‌شود کسی که ضعف دارد به جای حجامت باید به و به دانه بخورد.

قبول داریم که کل بیماری ها من جمله ضعف معلول معده است.

حجامت شخص کم خون

کم خونی یک اصطلاحی است و ممکن است حجم خون زیاد باشد ولی ترکیبات خون متعادل نباشد. شاید حجم خون زیاد باشد ولی گلبول قرمز کم باشد.

در روایت آمده است:

نِعْمَ‌ الْعِيدُ الْحِجَامَةُ يَعْنِي الْعَادَةَ تَجْلُو الْبَصَرَ وَ تَذْهَبُ بِالدَّاءِ[14]

یعنی چه خوب عادتی است حجامت کردن زیرا دیده را جلا می‌بخشد و بیماری را برطرف می‌کند.

عید به معنای سالی یکبار است. بنابراین استفاده می‌شود که انسان وقتی یکبار حجامت کرد سال دیگر خون زیاد می‌شود و حتما باید حجامت کند.

این مسئله معقول است چون تولید کننده های خون با نشاط می‌شوند و خون بیشتری تولید می‌کنند.

مانند شخصی که از دست خود زیاد استفاده می‌کند دستان قوی دارد.

بنده عمویی داشتم که خیلی راه می‌رفت تا اینکه در حال ایستاده از دنیا رفت و پاهای او خیلی قوی بود.

افرادی که خون می‌دهند شدیدا در معرض غلبه خون هستند مانند افرادی که قمه می‌زنند که می‌گویند اگر قمه نزنم دیوانه می‌شوم زیرا غلبه خون پیدا می‌کنند.

نیروی بدن به صفراء است نه به دم، بنابراین نباید نگاه به غلبه خون کرد کسی که ضعف دارد نباید حجامت کند.

جایگزین حجامت

آب نیسان

قَالَ النَّبِيُّ ص وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً أَنَّ جَبْرَئِيلَ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ يَرْفَعُ عَنِ الَّذِي يَشْرَبُ‌ مِنْ‌ هَذَا الْمَاءِ كُلَّ دَاءٍ فِي جَسَدِهِ وَ يُعَافِيه‌ ... وَ لَا يَحْتَاجُ إِلَى الْحِجَامَة[15]

یعنی پیامبر(ص) فرمود قسم به خداوندی که من را به حق مبعوث کرد جبرئیل گفت خداوند از کسی که آب نیسان (که روی آن اذکار ذکر شده خوانده شده باشد) بنوشد همه بیماری ها را از بدنش خارج می‌کند و به او عافیت می‌دهد ... و احتیاجی به حجامت ندارد.

فصد

در روایت آمده است:

وَ رُبَّمَا نَابَ‌ الْفَصْدُ عَنْ‌ سَائِرِ ذَلِك‌[16]

یعنی چه بسا فصد از حجامت ها نیابت کند.

البته یک سری امور دیگر جلوی هیجان خون را می‌گیرد مانند سویق عدس و آلو بخارا که کار حجامت را انجام می‌دهد که قبلا بحث آن گذشت.

طبابت حضوری

بیمار اول

فرمودید برای تنگی کانال نخاع حجامت مخصوص وجود دارد. اگر شخص ضعف داشته باشد علاج چیست؟

استاد:

برای تنگی کانال حجامت مخصوص دارد. از گردن باید به ترتیب بادکش بگذارند تا انتهای ستون مهره ها و در انتهای ستون مهره باید تیغ های عمیق بزنند و بادکش انجام بدهند و به احتمال زیاد دیسکی که به نخاع زده است، خارج می‌شود.

باد کش اول انجام شود و بعد از آن بادکش بعدی به ترتیب تا آخر همه بادکش ها با یک لیوان انجام می‌شود تا برسد به چهار مهره آخر.

روش دوم تقویت کننده کمر است زیرا جابه جایی مهره ها باعث تنگی نخاع به وجود آمده است. بنابراین استفاده از سویق نخود و داروی ابن مسعود که خیلی موثر است، دو عدد و داروی لخته خون که باعث رفع لخته های خون و غلظت خون است که جریان خون در کمر طبیعی می‌شود و آسیب های کمر را برطرف می‌کند.

جریان ناخن را هم باید انجام بدهد بعید نیست که موثر باشد.

بیمار دوم

ریزش مو دارم همچنین مشکل برطرف کردن موهای زائد هم دارم. خلط پشت حلق ندارم و گرمایی هستم.

استاد:

ریزش مو به علت غلبه صفراء است که در جوان ها معمولا به خاطر غلبه صفراء است.

صفرابر و صاف کننده و تقویت عصب و روغن بنفشه پایه زیتون و تقویت مو که اگر صفرابر در کنار دیگر داروها ندید اثر کوتاه مدتی می‌گذارد و بعد دوباره ریزش شروع می‌شود بنابراین باید صفراء باید برطرف بشود.

گاهی هم ریزش مو به خاطر کم خونی است.

برای موهای زائد هم داروی موی زائد هست.

صفراء کاری می‌کند که موهایی که باید بلند باشند می‌ریزد و موهایی که نباید رشد کند، رشد کند.

کسی که کامل و سکه ای ریخته است باید علاوه بر این ها از سرمه اثمد استفاده کند.

بیمار سوم

دختر خانمی پشت گردنش شدید درد می‌کند و موقع درس خواندن درد شدید تر می‌شود.

استاد:

گردن درد در عربی به اسم واهنه معروف است و سویق جو باید چهل روز ناشتا مصرف کند زیرا تقویت کننده کتف و گردن است.

اگر پشت سر درد کند بخاطر ضعف بینایی است.

برای ضعف چشم روغن بنفشه پایه کنجد که برای کل سردرد خوب است علاوه بر این سرمه کافوری و اثمد و گرمایی هم هست بنابراین صفرابر و سرد کننده و تقویت عصب هم می‌خواهد.

محل درد اگر دو طرف سر باشد معلول میگرن و غلبه صفراء است و اگر بالای سر باشد معلول خون است یا کم خونی یا غلظت خون است و اگر پشت سر باشد نوعا از بینایی و ضعف بینایی است و ممکن است صفراء هم دخیل باشد.

سرمه کافوری ده روز یک بار و اثمد هر شب استفاده کند.

بیمار چهارم

خانم سی سال پیش بیماری سل می‌گیرند و غده ای داخل گلو رشد می‌کند و عمل می‌کند ولی باز هم سر درد شدیدی دارد.

استاد:

باید جای درد سر مشخص شود ولی احتمال دارد به خاطر عمل مشکل کم خونی داشته باشد و قرص خون در هر حال مفید است و روغن بنفشه پایه کنجد هم مفید است.

برای کمر درد سویق نخود و داروی ابن مسعود مصرف کند.

برای نفخ معده جامع با آب زیره و شربت امام رضا(ع) که برای نفخ خیلی مفید است و احتمالا سیاتیک هم داشته باشد که مسئله ناخن ها را باید انجام دهد.

برای کبد چرب هم سناء مکی پنج عدد