موضوع: ادامه بحث حجامت ها (حجامت قفا – حجامت اخدعین – حجامت ذقن – حجامت کاهل – حجامت ساقین) – طبابت در حضور شاگردان

صحبت راجع به انواع حجامت است. امروز درباره حجامت «قَفا» صحبت می‌کنیم.

حجامت قفا

دیشب خواندیم که پیامبر(ص) حجامت های متعددی انجام می‌دادند. بیشتر روایات، حجامت سر را حجامت «مغیثه» می‌نامند. حجامت «کاهل» مابین دو کتف است و حجامت سوم، «قَفا» است. بنابر بعضی از روایات، اسم حجامت قفا، «نافعه» است. حجامت «اخدعین» در دو طرف گردن است.

از مجموع روایات استفاده می‌شود که حجامت سر بهترین حجامت است.

قفا در لغت به معنای «اصل العنق» یعنی ته گردن است.

فاصله حجامت نقره با حجامت قفا، چهار انگشت است که همان اندازه گردن است. بالای گردن حجامت نقره است و پایین گردن حجامت قفا است.

این احتمال وجود دارد که مراد از قفا، حجامت در انتهای ستون مهره ها یعنی همان حجامت «ساکرال» باشد. ولی این احتمال بعید است زیرا اهل لغت می‌گویند قفا به معنای اصل گردن است و فاصله بین حجامت قفا و حجامت نقره، چهار انگشت است و این با حجامت انتهای گردن مطابقت دارد.

گفته می‌شود «ضربه علی قفاه» که به معنای زدن پس گردن است.

در روایت آمده است:

احْتَجَمَ النَّبِيُّ ص فِي رَأْسِهِ وَ بَيْنَ‌ كَتِفَيْهِ‌ وَ فِي قَفَاهُ ثَلَاثاً سَمَّى وَاحِدَةً النَّافِعَةَ وَ الْأُخْرَى الْمُغِيثَةَ وَ الثَّالِثَةَ الْمُنْقِذَة[1]

یعنی پیامبر(ص) در سر و بین دو کتف خود و در قفا حجامت کرد حجامت سر، به نام نافعه و حجامت بین کتفین، به نام فریادرس و حجامت قفا به نام نجات دهنده است.

بنابراین روایت، به مقتضای ترتیب ذکری، حجامت قفا به نام منقذه است.

در طب الائمه، به جای کلمه «قفا»، حجامت «ورکین» ذکر شده است و این احتمال را که حجامت قفا همان حجامت ورکین یا «ساکرال» باشد را تقویت می‌کند.

ولی اهل لغت تفاوق دارند که قفا به معنای انتهای گردن است.

در روایتی درباره «حلق قفا» یعنی کوتاه کردن موهای پشت گردن برای شخص محرم سوال شده است. یا از «حلق قفا» موهای پشت سر اراده شده است که مراد از قفا همان مکان نقره یا مشابه نقره می‌شود.

در روایت آمده است:

سَأَلْنَاهُ فَقَالَ فِي حَلْقِ الْقَفَا لِلْمُحْرِمِ وَ إِنْ‌ كَانَ‌ أَحَدُكُمْ‌ يَحْتَاجُ‌ إِلَى الْحِجَامَةِ فَلَا بَأْسَ بِهِ وَ إِلَّا فَيَلْزَمُ‌ مَا جَرَى عَلَيْهِ الْمُوسَى إِذَا حَلَق‌[2]

از امام در مورد تراشیدن پشت سر پرسیدیم فرمود اگر یکی از شما نیازمند حجامت است، تراشیدن پشت سر اشکال ندارد.

بنابراین مراد از «قفا» انتهای ستون مهره ها نیست زیرا انتهای گردن نیازی به کوتاه کردن مو ندارد بلکه مراد از قفا، پشت سر یا پشت گردن(نقره) مراد است.

قُلْتُ جُعِلْتُ‌ فِدَاكَ‌ رُبَّمَا كَثُرَ الشَّعْرُ فِي قَفَايَ فَيَغُمُّنِي غَمّاً شَدِيداً فَقَالَ لِي يَا إِسْحَاقُ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ حَلْقَ الْقَفَا يَذْهَبُ بِالْغَم‌[3]

یعنی به امام صادق(ع) عرض کردم فدایت شوم چه بسا موهای پشت سرم زیاد می‌شود و من مغموم می‌شوم فرمود آیا ندانستی تراشیدن قفا هم و غم را بر طرف می‌کند؟

بعید نیست مراد موهایی باشد که روی گردن سرازیر می‌شود ولی بنابر کلام لغویین و مستفاد از قرائن و شواهد و مستفاد از روایات مراد از قفا همان پشت سر است و نقره مراد نیست زیرا نقره سبب فراموشی می‌شود و بعید است که پیامبر(ص) کاری کند که سبب فراموشی بشود مگر اینکه بگوییم پیامبر(ص) استثناء است.

حجامت اخدعین

امروزه این حجامت معمول نیست و شنیده نشده است.

اخدعین به معنای دو طرف گردن است.

از روایت استفاده می‌شود که پیامبر(ص) به طور مرتب این حجامت را انجام می‌داد تا زمانیکه وحی نازل شد و دستور داد تا حجامت «کاهل» یعنی حجامت ما بین دو کتف انجام بدهد.

اگر مراد از اخدعین، دو طرف گردن باشد، این حجامت خطراتی دارد زیرا بیشتر رگ های خونی از این ناحیه رد می‌شود و اگر دست حجام از کنترل خارج بشود، رگ سر قطع می‌شود.

اگر کسی می‌خواهد حجامت گردن انجام بدهد باید خیلی احتیاط بکند و تیغ باید خیلی سطحی باشد.

حجامت گردن حجامتی نیست که زیاد انجام شود ولی از روایت استفاده می‌شود پیامبر(ص) حجامت گردن را زیاد انجام می‌داد.

بنده این مقداری که دقت کردم، دیدم مراد دو مثلثی است که در دو طرف گردن قرار دارد و گردن را مانند دو ستون، تقویت می‌کند. مثلثی که ما بین شانه و گردن است و چسبیده به گردن است. این دو ناحیه از کمر محسوب نمی‌شوند.

روایت می‌فرماید:

ان الحجامة انما تأخذ دمها من صغار العروق‌[4]

یعنی خون حجامت از رگ های ریز است.

در حالیکه دو طرف گردن رگ های بزرگ قرار دارد و خطر وجود دارد.

در روایت آمده است:

كَانَ النَّبِيُّ ص يَحْتَجِمُ فِي الْأَخْدَعَيْنِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ ع عَنِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِحِجَامَةِ الْكَاهِل‌[5]

یعنی پیامبر(ص) همیشه در اطراف گردن حجامت می‌کرد و جبرئیل از جانب خداوند به حجامت بین دو کتف نازل شد.

خصوصیت طب اسلامی این است که الاهی است زیرا جبرئیل از جانب خداوند امر می‌فرمود.

همین که پیامبر(ص) حجامت اطراف گردن انجام می‌داده است معلوم می‌شود که مفید بوده است ولی حجامت کاهل بهتر است زیرا اگر مراد از اخدعین، دو طرف گردن باشد از جهت کمتر بودن خطر و معلوم بودن جای حجامت در انظار است.

از مجموع روایات استفاده می‌شود که زشتی نباید دیده بشود.

پیامبر(ص) داغ کردن را به جهت زشتی آن نهی کرد.

روایت دیگر می‌فرماید:

حِجَامَةُ الْأَخْدَعَيْنِ تُخَفِّفُ‌ عَنِ‌ الرَّأْسِ‌ وَ الْوَجْهِ وَ الْعَيْنَيْنِ وَ هِيَ نَافِعَةٌ لِوَجَعِ الْأَضْرَاس‌[6]

یعنی حجامت اخدعین سر و صورت و دو چشم را سبک می‌کند و برای دندان درد مفید است.

در عین حالیکه حجامت کاهل جایگزین حجامت اخدعین شده است، خود حجامت اخدعین مفید است.

برای افرادی که مبتلا به سرخی چشم بر اثر فشار خون هستند، حجامت اخدعین مفید است.

جایگزینی برای مداومت است یعنی قبلا حجامت عام قبلا دو طرف گردن بود ولی بعد از سفارش جبرئیل، حجامت عام، حجامت کاهل شده است.

خیلی مراجعه می‌کنند و می‌گویند سر من سنگین است، برای این افراد حجامت اخدعین مفید است.

در رساله ذهبیه، آمده است:

وَ رُبَّمَا نَابَ‌ الْفَصْدُ عَنْ‌ سَائِرِ ذَلِك‌[7]

یعنی چه بسا فصد(رگ زدن) جایگزین حجامت نقره و اخدعین باشد.

حجامت ذقن(زیر چانه)

حجامت ذقن فوائد زیادی دارد و برای بیماری های دهان و دندان است. بهترین درمان آفت دهان و لثه و آبسه‌ی لثه و دهان است.

بعید نیست که بیماری های حنجره و تیروئید هم بشود.

در روایت آمده است:

وَ قَدْ يُحْتَجَمُ تَحْتَ الذَّقَنِ لِعِلَاجِ الْقُلَاعِ فِي الْفَمِ وَ فَسَادِ اللِّثَةِ وَ غَيْرِ ذَلِكَ مِنْ أَوْجَاعِ الْفَم‌

یعنی گاهی زیر چانه برای جوش یا آبسه‌ی دهان و زبان و لثه و برای خرابی لثه و غیر این بیماری ها از دردها و بیماری های دهان حجامت می‌شود.

حجامت زیر چانه برای کل بیماری های دهان مفید است و شاید دهان شامل حلق نشود ولی ما امیدواریم که شامل بیماری های حلق و تیروئید هم باشد. این مسئله با تجربه ثابت می‌شود.

درمان آفت دهان به راحتی انجام نمی‌شود ولی حجامت زیر چانه درمان آفت است.

بعید نیست که حجامت زیر چانه برای لکنت زبان و سوزش زبان و کلفتی و سنگینی زبان هم مفید باشد زیرا دهان شامل زبان هم می‌شود.

این که در طب سنتی گفته می‌شود زیر زبان باید فصد بشود، روایات می‌فرماید زیر چانه باید حجامت بشود.

حجامت بدون بادکش صورت نمی‌گیرد.

حجامت کاهل(بین دو کتف)

عرض شد حجامت کاهل، حجامت عمومی است.

در روایت آمده است:

كَانَ النَّبِيُّ ص يَحْتَجِمُ فِي الْأَخْدَعَيْنِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ ع عَنِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِحِجَامَةِ الْكَاهِل‌[8]

یعنی پیامبر(ص) حجامت گردن انجام می‌داد و جبرئیل از جانب خداوند به حجامت بین دو کتف نازل شد.

معنای این روایت این است که پیامبر(ص) پشت سر هم و مداوم حجامت اخدعین را انجام می‌داد.

از این روایت استفاده می‌شود گویا حجامت کاهل از جهت عام بودن جایگزین حجامت اخدعین است نه این که در اصل حجامت جایگزین باشد. بنابراین حجامت اخدعین نسخ نشده است.

در رساله ذهبیه خواندیم که فصد می‌تواند جایگزین حجامت اخدعین باشد بنابراین فصد می‌تواند جایگزین حجامت کاهل باشد و حجامت کاهل نیز جایگزین حجامت اخدعین باشد.

زیر چهل سال فصد می‌کنند ولی بالای چهل سال باید حجامت کنند.

معلوم می‌شود حجامت تبیغ که موضعی برای آن مشخص نشده است، مراد از آن حجامت کاهل(بین دو کتف) است.

شاید از این روایت استفاده بشود که روایاتی که مطلق هستند از جهت مکان حجامت، انصراف به حجامت کاهل پیدا می‌کند.

در روایت آمده است:

احْتَجَمَ النَّبِيُّ ص فِي‌ رَأْسِهِ‌ وَ بَيْنَ‌ كَتِفَيْهِ وَ فِي قَفَاهُ ثَلَاثاً سَمَّى وَاحِدَةً النَّافِعَةَ وَ الْأُخْرَى الْمُغِيثَةَ وَ الثَّالِثَةَ الْمُنْقِذَةَ[9]

یعنی پیامبر(ص) در سر و بین دو کتف و در قفا حجامت کرد یکی را نافعه و یکی را مغیثه و دیگری را منقذه نامید.

بنابراین حجامت کاهل، مغیثه یعنی فریاد رس نامیده می‌شود.

ولی در روایت ابن سابور آمده است:

كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَحْتَجِمُ بِثَلَاثٍ وَاحِدَةٌ مِنْهَا فِي الرَّأْسِ يُسَمِّيهَا الْمُتَقَدِّمَةَ وَ وَاحِدَةٌ بَيْنَ الْكَتِفَيْنِ يُسَمِّيهَا النَّافِعَةَ وَ وَاحِدَةٌ بَيْنَ الْوَرِكَيْنِ يُسَمِّيهَا الْمُعِينَة[10]

یعنی پیامبر(ص) سه حجامت انجام می‌داد یکی حجامت در سر که متقدمه نامید و دیگری بین دو کتف که نافعه نامید و دیگری هم حجامت ساکرال که کمک دهنده نامید.

در این روایت حجامت کاهل، نافعه یعنی نفع رساننده نامیده شده است.

در اسم حجامت بین دوکتف اختلاف است و مهم این است که حجامت مهمی است و همان حجامت عام است.

در روایت دیگر آمده است:

الَّتِي تُوضَعُ بَيْنَ الْكَتِفَيْنِ تَنْفَعُ‌ مِنَ‌ الْخَفَقَانِ‌ الَّذِي يَكُونُ مَعَ الِامْتِلَاءِ وَ الْحَرَارَة[11]

یعنی حجامت بین دو کتف برای تپش قلبی که به سبب پر شدن معده یا رگ های خونی است مفید است.

حجامت ساقین

حجامت ساقین بسیار مفید است و درمان بسیاری از بیماری های لاعلاج است و برای آقایان و بانوان مفید است زیرا بیماری های مزمن رحم و کلیه را درمان می‌کند.

در روایت آمده است:

وَ الَّتِي تُوضَعُ عَلَى السَّاقَيْنِ قَدْ يَنْقُصُ مِنَ الِامْتِلَاءِ فِي الْكُلَى وَ الْمَثَانَةِ وَ الْأَرْحَامِ وَ يُدِرُّ الطَّمْثَ‌ غَيْرَ أَنَّهَا مَنْهَكَةٌ لِلْجَسَدِ وَ قَدْ تَعْرِضُ مِنْهَا الْعَشْوَةُ الشَّدِيدَةُ إِلَّا أَنَّهَا نَافِعَةٌ لِذَوِي الْبُثُورِ وَ الدَّمَامِيل‌[12]

یعنی حجامت ساقین گاهی پر خونی را کاهش می‌دهد و برای درد ها و بیماری های مزمن در کلیه و مثانه و رحم ها مفید است و سبب قاعده شدن می‌شود یا قاعدگی را زیاد می‌کند ولی ضعف می‌آورد و گاهی منجر به غش کردن شدید می‌شود ولی برای برطرف کردن جوش بدن مفید است.

از این روایت استفاده می‌شود مراد از کلمه «امتلاء» بیشتر پر خونی رگ ها در مقابل پر بودن معده می‌باشد.

افرادی که دیالیزی هستند علاوه بر داروی مسخن و مرکب چهار، حجامت ساق پا واقعا موثر است.

همین الان یکی گفت حجامت ساق پا انجام دادیم و کلیه به کار افتاده است.

حجامت ساق پا شاید سرطان مثانه و کیست کلیه و مثانه را درمان کند.

کیست رحم، فیوم و میوم و چسبندگی رحم و زخامت جداره رحم و شاید حتی کیست خارج رحم و سرطان رحم و بیماری های تخم دان به وسیله حجامت ساق پا، می‌تواند بر طرف بشود. کلمه رحم در روایات شامل تخم دان هم می‌شود.

خانم هایی که مبتلا به قطع قاعدگی هستند بعد از مالیدن حنا به سر و استفاده از قاعده آور و باه زنان و محرک تخم دان، حجامت ساق پا انجام دهند.

خانم هایی می‌گویند که قاعدگی ما به اندازه‌ی یک لکه است و حجامت ساق پا خون قاعدگی را زیاد می‌کند.

وقتی شیر به پستان حیوانات سرازیر می‌شود گفته می‌شود «دَرَّ الثدی» یعنی شیر در پستان سرازیر شد. بنابراین حجامت ساق پا سبب سرازیر شدن خون در رحم و خارج بدن می‌شود.

برای افرادی که جوش در بدن دارند، حجامت کاهل و صاف کننده‌ی خون تجویز می‌کنیم و اگر خوب نشد، حجامت ساق پا باید انجام بدهد.

ما سعی می‌کنیم با حجامت کاهل و صاف کننده مشکل جوش را بر طرف کنیم زیرا حجامت ساق پا عوارض دارد.

هر دو ساق پا در یک جلسه حجامت می‌شود.

افرادی که مشغول درمان هستند می‌دانند که حجامت ساق پا فوائد زیادی دارد.

حجامت ساق پا برای دستگاه تناسلی مرد مانند پروستات و مشکلات بیضه مانند ورم و واریکوسل مفید است.

برای صدفی حجامت مچ پا مفید است.

حجامت ساق پا در خیلی از موارد، جایگزین عمل جراحی است زیرا درمان مشکلات رحم خیلی سخت است و امروزه رحم را در می‌آورند.

افراد صفراوی هستند و خانم هایی که قاعدگی زیادی دارند ممکن است ضعف شدید پیدا کنند.

مکان حجامت ساقین

در طب سنتی حجامت ساقین را در پشت پا انجام می‌دهند و این خیلی مناسب نیست زیرا در هنگام راه رفتن عضلات باز و بسته می‌شوند و زخم خیلی دیر جوش می‌خورد.

بهترین جای حجامت ساقین، زیر زانو با یک فاصله ای تا به رباط آسیبی نرسد و تیغ باید به شکل عمودی بخورد تا زخم زود تر بهبود یابد.

طبابت حضوری

بیمار اول

در محل عصب شنوایی گوش راست که در ساقه‌ی مغز، زیر مخچه قرار دارد، توموری ظاهرا خوش خیم تشکلیل شده است و شنوایی بسیار کم شده است و اخیرا گوش چپ هم درد دارد و بعضا سر درد هم دارم. موقعی که به سمت چپ می‌خوابم دو انگشت دست چپ بی حس می‌شود.

استاد:

تومور های ساقه‌ی مغز اصلا بدخیم نیست ولی فشار روی عصب های گوش آورده است و منجر به ناشنوایی می‌شود و درد و صدای سوت هم دارد.

تومورهای مغز چه بدخیم و چه خوش خیم، و چه در ساقه مغز باشد و چه در غذه هیپوفیز، استفاده از قطره مرزنجوش جامع جواب درمانی خیلی سریع می‌دهد.

افرادی که تومور مغز دارند ممکن است سر یک ساعت بینایی را از دست بدهد یا تشنج بگیرد، و قطره مرزنجوش جامع سریع جواب درمانی می‌دهد.

قطره ای که ما درست می‌کنیم با دو یا سه داروی جامع است و یک جامع کافی نیست که باید در بینی ریخته بشود که باعث می‌شود آب در مغز و خلط در مغز تخلیه بشود به طوری که شاید نیم کیلو خلط از مغز خارج بشود و باعث می‌شود که حداقل غده کمی جمع بشود.

این قطره باید چند روزی مصرف بشود.

داروی ثفا نیز داروی کل ورم ها است به مقدار سه عدد.

داروی سلعه به مقدار سه عدد.

هفت عدد داروی پیامبر(ص).

دستور و دعای ورم

داروی جامع با آب مرزنجوش به مقدار پنج عدد

داروی قرص خون برای تقویت به مقدار پنج عدد.

بیمار دوم

دختر دو ساله در کلیه سمت چپ، نزدیک مجاری ادرار یک سانت سنگ دارد و مثانه عصبی است و رفلکس ادرار دارد و ادرار را به بالا پس می‌دهد و همیشه ادرار عفونی است و آنتی بیوتیک های قوی مصرف می‌کند و به مدت یک ماه مرکب سه مصرف کرده است.

سنگ داخل خود کلیه است.

استاد:

داروی جامع امام رضا (ع) با آب ترب و آب سداب، دو عدد.

بیمار سوم

مادری یازده هفته باردار است و جنین زنده و متحرک و ضربان قلبی منظم است ولی استخوان های جمجمه قابل مشاهده نبوده است و ارتفاع گردن کوتاه است و عرض مهره ها و ستون فقرات بیش از حد انتظار است و استخوان های صورت با اندازه کوچک تر تشکیل شده است و استخوان های بینی مشخص نگردیده است و دکتر گفته است که باید سقط شود.

استاد:

قانون این است که خانم باید سویق گندم و جو مصرف می‌کرده است. ولی عاجلا داروی استخوان ساز سه عدد و سویق گندم و جو حتما استفاده کند و شاید هم سویق سنجد نیاز داشته باشد و قرص خون دو عدد مصرف کند که خیلی زود بر طرف می‌شود.

اگر بر طرف شد که خیلی خوب ولی اگر بر طرف نشد هر کاری می‌تواند انجام بدهد.