موضوع : علائم غلبه دم – علائم غلبه صفرا

صحبت راجع به علائم غلبه‌ی یکی از اخلاط چهارگانه و راه درمان آن است.

علائم غلبه دم

اولین طبعی که محل بحث قرار می‌گیرد خلط دم است:

سرخی صورت هنگام بیماری

یکی از علائم غلبه دم سرخی است البته زمانیکه شخص بیمار باشد. افرادی که صورتشان زرد و گچی رنگ می‌شود صفرا دارند:

كَانَ إِذَا اعْتَلَّ إِنْسَانٌ مِنْ أَهْلِ الدَّارِ قَالَ انْظُرُوا فِي‌ وَجْهِهِ‌ فَإِنْ قَالُوا أَصْفَرُ قَالَ هُوَ مِنَ الْمِرَّةِ الصَّفْرَاءِ فَيَأْمُرُ بِمَاءٍ فَيُسْقَى‌[1] یعنی هنگامی که انسانی از اهلت بیمار شود نگاه به صورتش کنید اگر زرد بود بیماری از صفرا است پس به او آب نوشانید.

افرادی هستند که صورت سرخی دارند ولی اصلا خون ندارند بنابراین سرخی صورت درحالت سلامتی بیماری نیست اما درحالت بیماری علامت است.

خارش بدن

علامت دوم خارش بدن است. بنابراین سرخی صورت بخصوص اگر درکنار آن خارش باشد علامت غلبه دم است. البته خارش در شخص غیربیمارهم ممکن است بوجود بیاید.نوعا علامت‌های دیگر نوع بیماری را مشخص می‌کنند فقط علامت اول یعنی سرخی صورت می‌تواند درصورت بیماری نشانه غلبه دم باشد.

جوش زدن بدن

علامت سوم جوش است جوشی که در بدن ظاهر می‌شود. جوش در صورت یا درجای دیگر بدن بخصوص در محل حجامت نشانه غلبه دم است.

خواب آلودگی مداوم

علامت چهارم خواب آلودگی است بخصوص اگر جوری باشد که هروقت دلشان بخواهد بخوابند نشانه غلبه دم است. شخص دموی در هر لحظه می‌تواند بخوابد اما صفراوی‌ها اول شب نمی‌توانند بخوابند تا دیروقت بیدارند آخر شب و بخصوص صبح می‌خوابند. بلغمی‌ها گاه و بیگاه نمی‌خوابند يَنامُ‌ عِندَ القَومِ‌، وَ يَسهَرُ عِندَ النَّوم‌[2] یعنی جائیکه مردم صحبت میکنند او میخوابد و در شب، هنگامی که همه می‌خوابند او تمی‌تواند بخوابد.

پس خواب برای غلبه طبع یک نشانه است.

سنگینی بدن

چرت زدن، از هم کشیدگی، احساس کسلی، سنگینی بدن بطوریکه گویا کوهی روی بدن او است، خمیازه زیاد، سرگیجگی، (سرگیجه گاهی بخاطر غلبه دم گاهی بخاطر کم خونی و گاهی هم بخاطر مشکلات گوش است.) همه از علائم غلبه دم است.

توهم راه رفتن حشره روی بدن

علامت دیگر احساس کردن حشره ای روی بدن است. گویا حشره‌ای روی بدن راه می‌رود اما چیزی نیست.

کسی که متصدیِ درمان است باید این نشانه ها را بداند. گاهی بعضی از این علائم محقق می‌شود باز هم نشانه‌ی دم است.

علائم زیادی که توسط شخص بیمار گفته می‌شود شما را گیچ نکند، شاید شخص چیزهایی بگوید که نشانه‌ی کم خونی است ولی علائم برای دم است.

درصفراوی‌ها هم اگر یکی از علائم باشد کافی است مثلا خواب زیاد هنگام صبح برای تشخیص صفرا کافی است، دیگر نیازی به گرگرفتگی یا زود عصابی شدن نیست. همینطور اگر شخص میگرن داشته باشد صفرا دارد. تعریق فراوان هم علامت صفرا است.

در زمینه تشخیص طبائع خیلی کار و تجربه نیاز است تا شخص مهارت پیدا کند.

غلبه دو خلط باهم

بنابر روایات دو خلط باهم میتواند غلبه پیدا کند مانند اینکه دوخلط صفرا و دم غلبه پیدا می‌کنند. که درمان آن این است که حجامت کند و بلافاصله ماهی تازه بخورد. یا مثلا صفرا و بلغم یا دم و سودا باهم غلبه داشته باشند.

شخصی می‌گوید نه گرمایی و نه سرمایی است چون در بدن او صفرا و بلغم همدیگر را دفع کرده‌اند. گاهی شخص نشانه‌های صفرا دارد اما گر نمی‌گیرد یا اشخاصی که گاهی سرد و گاهی گرم می‌شوند دو غلبه دارند. کسی که غلبه‌ی صفرا و سودا دارد درمان آن استفاده از ملین است.

سنِ غلبه‌ی دم

باید مسئله‌ی غلبه طبع در سن هم لحاظ شود. بیمار اگر زیر پانزده سال باشد باید غلبه دم را درمرحله اول لحاظ کرد چون انسان تا پانزده سالگی در غلبه‌ی دَم است.

فصلِ غلبه دم

فصل هم باید در نظر گرفته شود. فصل بهار فصل دم است. بیماری در فصل بهار بیشتر از غلبه دم است. این‌ها اصولی است که باید علی القاعده لحاظ شود.

نشانه‌های اخلاقی غلبه دم

چهارمین موردی که باید در تشخیص بیماری لحاظ شود اخلاق بیمار است. شخصیت بیمار اگر زن‌دوست است معنای آن غلبه دم است اگر میل شدید به زن‌ها داشته باشد و میل به لذت و خوشگذرانی داشته باشد در غلبه دم اتفاق افتاده است. اگر میل به انجام حرام داشته باشد نشانه دم است. مگر اینکه دلیل داشته باشیم منشا آن چیز دیگری است. طبیب باید همه این علائم را در نظر بگیرد حتی با یک علامت هم می‌شود تشخیص داد اما کسی که می‌خواهد تشخیص یقینی دهد باید همه این علائم را در نظر داشته باشد. این علائم غلبه دم است.

علائم کم خونی

علائم غلبه کم خونی سرگیجه، سردی دست و پا و زردی صورت است. البته درصورتیکه بیماری وجود نداشته باشد. در روایت آمده است:

مالی اراک مَا لِي أَرَاكَ مُصْفَرّاً فَقُلْتُ وَعْكٌ أَصَابَنِي فَقَالَ كُلِ‌ اللَّحْمَ‌ فَأَكَلْتُهُ ثُمَّ رَآنِي بَعْدَ جُمْعَةٍ وَ أَنَا عَلَى حَالٍ مُصْفَرٌّ فَقَالَ أَ لَمْ آمُرْكَ بِأَكْلِ اللَّحْمِ قُلْتُ مَا أَكَلْتُ غَيْرَهُ مُنْذُ أَمَرْتَنِي بِهِ قَالَ كَيْفَ أَكَلْتَهُ قُلْتُ طَبِيخاً قَالَ لَا كُلْهُ كَبَاباً فَأَكَلْتُ ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَيَّ فَدَعَانِي بَعْدَ جُمْعَةٍ فَإِذَا الدَّمُ قَدْ عَادَ فِي وَجْهِي فَقَالَ نَعَم‌[3] یعنی حضرت فرمود چه شده که تو را زرد میبینم؟ عرض می‌کند ناخوش هستم حضرت می‌فرماید گوشت بخور بعد از مدتی با همان رنگ زرد مشاهده می‌شود حضرت می‌فرماید مگر سفارش به خوردن گوشت نکردم؟ عرض می‌کند در این مدت غیر از گوشت نخوردم حضرت می‌فرماید گوشت را چگونه خوردی؟ عرض کرد گوشت پخته شده خوردم حضرت می‌فرماید گوشت کبابی بخور و همانگونه خوردم بعد از مدتی خون در صورتم برگشت.

بنابراین سرگیچه، سردی صورت و دست و پا علامت کم خونی است چون خونی وجود ندارد که بدن را گرم کند.

علائم غلبه صفرا

اگر انسان بیمار شود و صورتش زرد بشود نشانه غلبه صفرا است. گرگرفتگی میتواند نشانه غلبه صفرا باشد اگرچه شخص بیمار نشده باشد. چه بسا احساس میکند دارد آتش میگیرد. کسی که تب درونی دارد بدنش خنک است اما داخلش داغ است. نشانه‌ی دیگر غلبه‌ی رطوبت دربدن است. عرق کردن دست و پا همچنین تعریق زیاد و زیاد بودن آب دهان بگونه‌ای که در موقع خواب آب دهانش میریزد همه نشانه‌ی غلبه صفرا است.

وَ مَسْكَنَ‌ الرُّطُوبَةِ فِي الْمِرَّةِ الصَّفْرَاء[4] یعنی محل سکونت رطوبت در صفرا است. اگر بدن مرطوب باشد طریفل درمان عارضی است و صفرا بر و سردکننده درمان ریشه‌ای است. صفرا به جهت اینکه گرم و خشک است انسان مرتب تشنه می‌شود و زیاد آب می‌خورد و در نتیجه رطوبت بدن بالا می‌رود. یکی از نشانه‌های دیگر صفرا تکرر ادرار است.

نشانه‌های اخلاقیِ غلبه صفرا

نشانه دیگر تندی و عصبانیت است. شخص دارای غلبه صفرا بداخلاق می‌شود سریع عصبانی و سریع پشیمان می‌شود:

الْحِدَّةُ ضَرْبٌ‌ مِنَ الْجُنُونِ لِأَنَّ صَاحِبَهَا يَنْدَمُ فَإِنْ لَمْ يَنْدَمْ فَجُنُونُهُ مُسْتَحْكِم‌[5] مشکلات مغزی و جنون بوجود می‌آورد. جوان‌هایی که در اول جوانی حرکات غیرعادی دارند از غلبه صفرا است. نشانه دیگر بَلبَله یعنی حدیث نفس است. کسی می‌گوید وسواس دارم اما نشانه های سودا ندارد او از وسوسه‌ی خود تعبیر به وسواس می‌کند، حدیث نفس زیاد دارد. صفراوی‌ها با خود درگیرند.

نشانه‌ی دیگر اختلافُ العقل است. یعنی عقل درست ندارند فکر درست ندارد زیاد اشتباه می‌کنند گاهی هم درست فکر می‌کند. (خیال پردازی برای غلبه سودا است) اخلاق هم باید در نظر گرفت شخصیت او اگر عصبانیت، غضب، و سفح و شیطنت و تَجَبُّر و تکبر و تَمَرُّد و عصیان داشته باشد در او غلبه صفرا اتفاق افتاده است.

بچه هایی که لج باز می‌شوند و عجله و شتاب دارند به جهت غلبه صفرا است.

اگر صفرا بیش از حد زیاد شود موها به طور کامل می‌ریزد موهای سر و ابروها می‌ریزند بخصوص اگر همراه با استرس و عصبانیت بیش از حد و ناراحتی باشد. استرس، دلشوره و حدیث نفس از صفرا هستند.

سنِ غلبه صفرا

در تشخیص صفرا سن را هم باید در نظر گرفت اگر شخص در سنین پانزده تا چهل سالگی یا تا پنجاه سالگی(در افراد متفاوت است) بیمار شود اصل این است که از غلبه صفرا باشد. چرا که طبع غالبی در این سنین طبع صفرا است. (قاعده اصولی: الشئُ یُحمَل بِالاعمِ الاَغلب)

فصلِ غلبه صفرا

در تشخیص صفرا فصل هم باید در نظر گرفته شود فصل تابستان فصل غلبه صفرا است چون تابستان گرم و خشک است و صفرا هم گرم و خشک است پس بیماری در این فصل علی القاعده از صفرا است.

علائم کم شدن صفرا

علائم کم شدن صفرا یکی کم شدن گرمی بدن است. درکل علائمی که ذکر کردیم کم شود مانند اینکه زردیِ صورت برطرف شود. دراینصورت میل انسان بیشتر به سمت سردی و علائم سودا خواهد بود و مثلا بدنش پرمو می‌شود یا اینکه تندی برعکس می‌شود. مو از سودا است از رسوب است.

دیرخوابیدن و خوای زیاد در هنگام صبح همچنین کسلی بعد از خواب و تنبلی بعد از خواب همه از صفرا است.