موضوع: ادامه بحث تغذیه

به این نتیجه رسیدیم که غذا باید دو وعده‌ی صبح و شب باشد.

﴿ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيها بُكْرَةً وَ عَشِيًّا﴾[1]

یعنی و در آنجا هر صبحگاه و شامگاه، روزى آنان آماده است‌.

«عشی» بعد از نماز عشاء است که زمان شام خوردن است.

مقدار غذا خوردن

آیا اکتفاء به مقدار اندک مانند یک تکه نان یا یک عدد خرما کافی است یا اینکه باید زیاد غذا خورده بشود.

یک سری از روایات می‌فرماید شام را رها نکنید هر چند یک عدد خرمای خشک یا مقداری نان خشک باشد. یک سری روایات دیگر می‌فرماید باید زیاد غذا خورده شود به خصوص افرادی که وارد سن می‌شوند مانند افراد سی یا چهل ساله باید زیاد شام بخورند.

از افراد سی ساله تعبیر به «کَهل» و از افراد چهل ساله تعبیر به «شیخ» می‌شود. کلا اگر سن انسان بالا برود باید با شکم پر بخوابد و این بر خلاف چیزی است که در دنیا مطرح است زیرا می‌گویند باید شام اصلا خورده نشود یا باید کم و سبک باشد.

روایات می‌فرماید انسان باید با شکم پر بخوابد علی الخصوص برای افرادی که سی یا چهل سال دارند باید با شکم پر بخوابند.

روایات در این زمینه متعدد و صحیح السند و معتبر هستند.

اگر شام خوب خورده شود، تقویت کننده می‌شود و اگر خورده نشود باعث ضعف و بیماری بدن است.

تبلیغات برای شام نخوردن به جهت بیمار شدن ما است.

در روایت آمده است:

تَرْكُ‌ الْعَشَاءِ مَهْرَمَةٌ وَ يَنْبَغِي لِلرَّجُلِ إِذَا أَسَنَّ أَلَّا يَبِيتَ إِلَّا وَ جَوْفُهُ مُمْتَلِئٌ مِنَ الطَّعَامِ‌[2]

یعنی ترک کردن شام مساوی با پیری است و برای مردی که مسن است سزاوار است که شب نخوابد مگر اینکه درون او پر از غذا باشد.

تقابل زیادی بین طب اسلامی با طب های دیگر وجود دارد زیرا طب های دیگر می‌گویند شام نخورید یا اگر شام می‌خورید کم بخورید.

خواهیم خواند که بعضی از روایات حداقل شام را مانند یک لقمه نان می‌فرمایند.

در روایت دیگر می‌فرماید:

يَنْبَغِي لِلشَّيْخِ‌ الْكَبِيرِ أَلَّا يَنَامَ إِلَّا وَ جَوْفُهُ مُمْتَلِئٌ مِنَ الطَّعَامِ فَإِنَّهُ أَهْدَأُ لِنَوْمِهِ وَ أَطْيَبُ لِنَكْهَتِه‌[3]

یعنی برای شخص پنجاه ساله سزاوار است که نخوابد مگر اینکه درون او از غذا پر باشد زیرا خواب آرام تر و دهان و بدن خوشبوتر خواهد داشت.

شیخ یعنی شخص چهل ساله و «شیخ کبیر» به معنای پنجاه ساله است.

اینکه بدن در شب فعالیت ندارد و شام باعث چاقی می‌شود مهم نیست بلکه ما باید به دستورات عمل کنیم و شام سبب سلامتی است و چاقی اگر اصولی باشد نشانه‌ی سلامتی است و مضر نیست.

بله برای درمان چاقی شام کمتر خورده بشود.

علاوه بر اینکه موقع خواب درون خالی نباشد، باید درون پُر باشد.

در روایت معتبر دیگر آمده است:

لَا خَيْرَ لِمَنْ‌ دَخَلَ‌ فِي السِّنِّ أَنْ يَبِيتَ خَفِيفاً يَبِيتُ مُمْتَلِياً خَيْرٌ لَه‌[4]

یعنی خیری نیست برای کسی که وارد سن بشود اینکه سبک غذا خورده بخوابد، اگر با شکم پر بخوابد برای او بهتر است.

اینکه می‌فرماید یک دانه خرما یا یک تکه نان خشک، حداقل شام است و برای کسی است که کمتر از سی سال باشد. برای کسی که بیشتر از سی سال دارد بهتر است که با شکم پر بخوابد.

کلمه‌ی «اسن» شامل شخص سی ساله و چهل ساله هم می‌شود.

در روایت دیگر آمده است:

لَا تَدَعِ‌ الْعَشَاءَ وَ لَوْ بِثَلَاثِ لُقَمٍ بِمِلْح‌[5]

شام را رها نکن ولو سه لقمه نان با نمک باشد.

کلمه‌ی «ولو» دلالت می‌کند که اگر شام بیشتر خورده بشود بهتر است و حداقل شام سه لقمه است.

در روایت دیگر آمده است:

تَعَشَّوْا وَ لَوْ بِكَفٍّ مِنْ‌ حَشَفٍ‌ فَإِنَّ تَرْكَ الْعَشَاءِ مَهْرَمَة[6]

یعنی شام بخورید اگرچه یک مشت خرمای خشک باشد ...

باز هم کلمه‌ی «ولو» دلالت دارد که اگر بیشتر از این مقدار شام خورده بشود بهتر است.

در روایت آمده است:

إِذَا اكْتَهَلَ‌ الرَّجُلُ فَلَا يَدَعْ أَنْ يَأْكُلَ بِاللَّيْلِ شَيْئاً فَإِنَّهُ أَهْدَأُ لِنَوْمِهِ وَ أَطْيَبُ لِلنَّكْهَةِ[7]

یعنی کسی که سی سال می‌شود خوردن در شب را رها نکند زیرا خواب را آرام تر و بوی دهان را خوش تر می‌کند.

در روایت دیگر آمده است:

دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع لَيْلَةً وَ هُوَ يَتَعَشَّى‌ فَقَالَ يَا مُفَضَّلُ ادْنُ فَكُلْ قُلْتُ تَعَشَّيْتُ فَقَالَ ادْنُ فَكُلْ فَإِنَّهُ يُسْتَحَبُّ لِلرَّجُلِ إِذَا اكْتَهَلَ أَلَّا يَبِيتَ إِلَّا وَ فِي جَوْفِهِ طَعَامٌ حَدِيثٌ فَدَنَوْتُ فَأَكَلْت‌[8]

یعنی شبی نزد امام صادق(ع) وارد شدم در حالیکه امام(ع) شام می‌خورد فرمود ای مفضل نزدیک شو و بخور عرض کردم شام خورده ام فرمود بیا بخور زیرا برای مردی که سی ساله می‌شود مستحب است که هنگام خواب در شکمش غذای تازه باشد( یعنی تازه غذا خورده باشد) نزدیک شدم و خوردم.

اگر انسان ظهر غذا خورده باشد فایده ای ندارد و حتما در شب باید غذای مجدد خورده بشود.

کهل و شیخ به چه معنا است؟ در روایت آمده است:

إِذَا زَادَ الرَّجُلُ‌ عَلَى‌ الثَّلَاثِينَ فَهُوَ كَهْلٌ وَ إِذَا زَادَ عَلَى الْأَرْبَعِينَ فَهُوَ شَيْخٌ[9]

یعنی اگر مرد بیش از سی سال داشته باشد کهل است و اگر بیش از چهل سال داشته باشد شیخ است.

روایات خیلی بیشتر از مقداری است که در اینجا ذکر کردیم. خواستیم نشان بدهیم که مسئله‌ی شام خوردن جدی است. امروزه می‌گویند شام نخورید و ماهم به آن عمل می‌کنیم. ولی باید یقین داشته باشیم که باید با شکم پر باید خوابید تا مردم هم به آن عمل کنند.

حتی اگر شخص سیر باشد هم باید شام خورده بشود.

در گذشته، شام قبل از غروب خورده می‌شد در این روایت آمده است که هنگام خواب و در شب باید غذای تازه خورده شود.

غذای تازه یعنی باید ساعت ده شب دوباره غذا خورده بشود. معنای شب را خواهیم خواند. البته عرض کردیم که شب به معنای بعد از عشاء است.

برای جوان دلیل بر خوردن یا نخوردن نداریم. از روایات استفاده می‌شود که جوان هم بیشتر بخورد بهتر است.

خواهیم خواند که افرادی که می‌خواهند دو وعده ای باشند حتما باید شام بخورند ولی ما یک وعده ای هم داریم که انشاءالله خواهیم خواند.

در روایات، معنای پرخوری، خوردن در سه وعده است. اگر کسی دو وعده غذا بخورد پر خوری نیست حتی اگر یک شکم پر بخورد.

روایتی که می‌فرماید قبل از سیر شدن دست از غذا بکش، منافاتی با شکم پر ندارد زیرا پری هم باید زیاد نباشد.

یک سوم شکم باید پر از غذا باشد.

سفارش شده است که در شب برای شخص چهل سال به بالا، «سمن» یعنی روغن زرد مصرف نشود.

در روایات روی شب شنبه و شب یکشنبه تاکید شده است. کسی که در این دو شب پشت سر هم شام نخورد ضرر جدی می‌بیند.

مَنْ تَرَكَ الْعَشَاءَ لَيْلَةَ السَّبْتِ وَ (يَوْمَ الْأَحَدِ مُتَوَالِيَيْنِ‌) ذَهَبَ مِنْهُ قُوَّةٌ لَا تَرْجِعُ إِلَيْهِ أَرْبَعِينَ يَوْماً[10]

یعنی کسی که شب شنبه و شب یکشنبه پشت سر هم شام را رها کند از او نیرویی می‌رود که تا چهل روز بر نمی‌گردد.

شاید علت آن ابتدای هفته است. خوب است انسان در دو شب ابتدایی هفته غذای خوبی بخورد تا در طول هفته قوی باشد.

زمان شام خوردن

عادت مردم خوردن در دو وعده بوده است. در گذشته برق نبوده است و مردم از ابتدای صبح به دنبال کار خارج می‌شدند و هنگام شب یا بعد از ظهر چیزی می‌خوردند و بعد از نماز مغرب می‌خوابیدند.

تاکید بر این است که در شام نباید عجله کرد و باید بعد از عشاء آخر باشد.

اگر بعد از نماز عشاء مراد باشد می‌تواند بعد از نماز عشاء شام بخورد، هرچند که عشاء را زود بخواند ولی اگر مراد زمان عشاء باشد باید صبر کند تا سرخی طرف مغرب از بین برود هر چند نماز عشاء را زود تر خوانده باشد.

در روایت آمده است:

عَشَاءُ النَّبِيِّينَ‌ بَعْدَ الْعَتَمَة فَلَا تَدَعُوا الْعَشَاءَ فَإِنَّ تَرْكَ الْعَشَاءِ خَرَابُ الْبَدَن‌[11]

یعنی شام خوردن انبیاء بعد از نماز عشاء است پس شام را رها نکنید زیرا ترک کردن شام خراب شدن بدن است.

«عتمه» زمانی است که سرخی مغرب از بین برود. شب در زبان عربی تقسیم دارد از غروب آفتاب تا از بین رفتن سرخی مغرب «عشی» نام دارد و از زائل شدن سرخی مغرب تا یک سوم شب «عتمه» نام دارد و از نصف شب به بعد «سحر» می‌شود.

در روایت دیگر آمده است:

الْعَشَاءُ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَة عشاء النبیین[12]

یعنی شام خوردن بعد از نماز عشاء شام خوردن انبیاء است.

در این روایت صحبت از نماز عشاء است ولی در آن زمان، نماز عشاء بعد از غیبوبت سرخی مغرب خوانده می‌شده است که با «عتمه» یکی است.

خوابیدن بعد از نماز

بلافاصله خوابیدن بعد از شام و خوابیدن بعد از شام با فاصله‌ی زیاد مطلوب نیست بلکه اسلام ملاک دیگری دارد. بعد از شام خوردن نباید بلافاصله خوابیده بشود زیرا قساوت قلب می‌آورد و باید بعد از شام خوردن ذکر گفته شود و غذا با ذکر آب شود و بعد خوابیده شود. حداقل مصداق ذکر، تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها است.

در روایت آمده است:

أَذِيبُوا طَعَامَكُمْ‌ بِذِكْرِ اللَّهِ وَ الصَّلَاةِ وَ لَا تَنَامُوا عَلَيْهَا فَتَقْسُوَ قُلُوبُكُم‌[13]

یعنی غذا را با ذکر خداوند و نماز خواندن آب کنید و بلافاصله بعد ازنماز نخوابید زیرا قلب هایتان قساوت پیدا می‌کند.

روایات قبل فرمودند بعد از غذا بخوابید و این روایت که فرمود بعد از غذا ذکر خدا بگویید و نماز بخوانید، جمع بین این دو آب کردن شکم پر با نماز و ذکر است. غذا باید از حالت سفتی و خشکی خارج بشود و هضم اول صورت بگیرد با ذکر خداوند نه با راه رفتن و ورزش کردن.

از این روایت استفاده می‌شود که ذکر هم هضم کننده است.

مطالعه خوب است ولی آیا ذکر هم محسوب می‌شود؟ ممکن است که اگر نام خداوند و ائمه (ع) باشد، ذکر هم محسوب بشود.

اگر می‌فرمود با غذای هضم نشده نخوابید می‌توانستیم که با هر کاری مانند ورزش کردن غذا را هضم کنیم ولی امر به ذکر خداوند و نماز آمده است. بنابراین آب کردن با ذکر و نماز خوب است.

ذکر حضرت زهرا (س) ذکر کثیر است. قرآن هم می‌توان تلاوت کرد.

شعار امروزی ها «تعش و تمش» یعنی شام بخور و راه برو است ولی شعار اسلام «تعش و اذکر الله» یعنی شام بخور و ذکر خداوند بگو، است.

بنابر روایات، انسان می‌تواند در روز فقط یک وعده غذا بخورد یا اینکه به دستور امام رضا(ع) در یک روز دو وعده و در روز دیگر یک وعده غذا بخورد.

صبحانه خوب است ولی شام تاکید بیشتری شده است.

در روایت آمده است:

وَ الَّذِي يَجِبُ أَنْ يَكُونَ‌ أَكْلُكَ‌ فِي‌ كُلِ‌ يَوْمٍ، عِنْدَ مَا يَمْضِي مِنَ النَّهَارِ ثَمَانُ سَاعَاتٍ، أَكْلَةٌ وَاحِدَةٌ أَوْ ثَلَاثُ أَكَلَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ‌ تَتَغَذَّى بَاكِراً فِي أَوَّلِ يَوْمٍ ثُمَّ تَتَعَشَّى فَإِذَا كَانَ فِي الْيَوْمِ الثَّانِي عِنْدَ مُضِيِ‌ ثَمَانِ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ أَكَلْتَ أَكْلَةً وَاحِدَةً وَ لَمْ تَحْتَجْ إِلَى الْعِشَاءِ وَ لْيَكُنْ ذَلِكَ بِقَدَرٍ لَا يَزِيدُ وَ لَا يَنْقُصُ وَ تَكُفُّ عَنِ الطَّعَامِ وَ أَنْتَ مُشْتَهٍ لَه‌[14]

یعنی در هر روز زمان غذا خوردن باید هشت ساعت از روز بگذرد اگر بخواهی یک وعده غذا بخوری و یا سه وعده در دو روز خورده بشود، صبحانه در اول روز و شام خورده شود و در روز سوم بعد از گذشت هشت ساعت از روز یک وعده غذا بخوری و نیاز به شام نخواهی داشت و اینگونه جدم محمد سفارش کرد که در روز یک وعده و در روز بعد دو وعده می‌خورد که باید به اندازه باشد و نه زیاد و نه کم باشد.

بنابراین بهتر این است که انسان هر روز یک وعده بخورد زیرا این نحوه غذا خوردن بر بقیه نحوه ها مقدم شده است.

البته شاید بتوان در حالت یک وعده ای نیز در شب یک دانه خرما مثلا بخورد.

در روایت داریم که می‌فرماید اگر کسی یک وعده غذا بخورد نباید بگوید گرسنه ام و حد نرمال آن دو وعده است و اگر سه وعده خورده بشود باید با حیوانات محشور بشود.

حد نهایی، دو وعده خوردن است.

شاید برای افرادی که متمکن هستند خوردن یک وعده یا دو روز سه وعده خوب باشد زیرا می‌توانند در آن وعده ها هرچه بخواهند بخورند و امام(ع) نیز رساله‌ی ذهبیه را برای مامون نوشته است ولی ما اعتقاد داریم رساله‌ی ذهبیه برای شیعیان نوشته شده است.

از مجموعه‌ی روایات استفاده می‌شود که انسان هرچه کمتر بخورد بهتر است.

می‌توان مثلا با خوردن نان جو، کیفیت غذا را افزایش داد.