«درس طب در روایات»
استاد تبریزیان
94/12/05
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: ادامه بحث درمان و پیشگیری از جذام
صحبت راجع به بیماری جذام است. درمان ها و داروهایی در مورد بیماری جذام وجود دارد که یکی از آن ها برگ چغندر است که در عربی به آن «سِلق» گفته میشود. برگ چغندر درمان بسیاری از بیماری ها بلکه درمان هزار بیماری است. در روایات خود چغندر(لبو) نهی شده است ولی برگ آن باید زیاد مصرف شود. مسئله برگ چغندر باید دوباره احیاء بشود. نمیدانم «اسفناج» از کجا پیدا شده است و جایگزین برگ چغندر شده است. اسفناج هیچ خاصیت و فائده ای ندارد ولی در مقابل برگ چغندر خیلی سفارش شده است که در جلد دوم خواهیم خواند که یکی از درمان ها و پیشگیری های عمومی است. از جمله برگ چغندر برای جذام مفید است. یکی از فوائد برگ چغندر جلوگیری از سرطان خون است زیرا مغز و استخوان را میسازد. به غلط شایع شده است که اسفناج آهن دارد در حالیکه هرچه بیشتر مصرف شود، بیشتر دچار فقر آهن میشوند. ما از کلام اهل بیت غفلت کرده ایم.
در روایت آمده است:
أَنَّ السِّلْقَ يَقْمَعُ عِرْقَ الْجُذَامِ [1]
یعنی همانا برگ چغندر ژن جذام را سرکوب میکند.
عرض کردیم جذام نماد دو سنخ بیماری است. نماد بیماری های میکروبی و ژنتیکی است. به همین جهت وقتی سلق پیشگیری از جذام کند به معنای جلوگیری کننده از بسیاری از بیماری های ژنتیکی و میکروبی است.
یکی از علل ازدیاد بیماری های ژنتیکی عدم استفاده از برگ چغندر است.
در روایت دیگر آمده است:
إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى رَفَعَ عَنِ الْيَهُودِ الْجُذَامَ بِأَكْلِهِمُ السِّلْقَ وَ قَلْعِهِمُ الْعُرُوق[2]
یعنی همانا خداوند جذام را به واسطه خوردن برگ و چغندر و کندن رگ ها، بر طرف کرد.
در «عروق» احتمالاتی مطرح است. احتمال دارد که رگ هایی است که داخل برگ چغندر وجود دارد. احتمال دارد مراد ساقه برگ چغندر باشد و یا اینکه مراد خود چغندر باشد. برخی نیز اعتقاد دارند مراد رگ های بدن انسان است.
بیشتر مفسرین گفته اند که مراد کندن رگ های بدن انسان است. امکان دارد مراد سرکوب کردن عرق های جذام توسط برگ چغندر باشد.
مصرف کردن به صورت سبزی تازه یا به صورت پخته و یا به صورت خشک شده مفید است. در روایت آمده است که امام از شخصی میپرسد آیا برگ چغندر را دوست داری؟ شخص میگوید بله امام میفرماید خداوند را به خاطر این دوست داشتن شکر کن. ائمه خیلی بر مصرف برگ چغندر تاکید داشته اند.
بهترین برگ چغندر، برگ هایی است که فاقد ریشه و لبو است.
نمک
نمک افراد را از ابتلا به بیماری جذام ایمن میکند. امروزه میگویند نمک نخورید ولی از روایات برداشت میشود که خوردن نمک خیلی فائده دارد. بهترین زمان مصرف نمک قبل و بعد از غذا خوردن است.
در روایت آمده است:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِعَلِيٍّ ع يَا عَلِيُّ افْتَتِحْ بِالْمِلْحِ وَ اخْتِمْ بِهِ فَإِنَّهُ مَنِ افْتَتَحَ بِالْمِلْحِ وَ خَتَمَ بِهِ عُوفِيَ مِنِ اثْنَيْنِ وَ سَبْعِينَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ الْبَلَاءِ مِنْهَا الْجُنُونُ وَ الْجُذَامُ وَ الْبَرَص[3]
یعنی پیامبر(ص) به علی (ع) فرمود ای علی غذای خود را با نمک آغاز و ختم نما زیرا کسی که این کار را انجام میدهد از هفتاد و دو نوع بلاء عافیت مییابد که از آن ها جنون و جذام و پیسی است.
جذام نماد بیماری های سخت و صعب العلاج است. از آن جایی که جذام بیماری لاعلاج است معلوم میشود که نماینده بیماری های صعب العلاج است.
در روایت دیگر آمده است:
رَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ سَبْعِينَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ الْبَلَاءِ أَيْسَرُهَا الْجُذَام[4]
یعنی کسی که غذای خود را با نمک آغاز و ختم نماید خداوند از او هفتاد نوع از بلاها را دور میکند که کمترین آن ها جذام است.
بنده در کتاب های اروپایی خوانده ام(کتاب هایی که انگلیسی است و برای ما نمیفرستند) که اعتراف میکنند اسفناج هیچ خاصیتی ندارد.
برای کل دنیا در مورد اسفناج تبلیغ کرده اند. در انیمیشن های آن ها نشان میدهند که فرد با خوردن اسفناج قوی میشود.
به اعتقاد بنده اگر کسی برگ چغندر بخورد بیمار نمیشود.
همه چیز در روایات ذکر شده است. کسی از امام راجع به زکات ذرت میپرسد. امام فرمود اگر چیزی را ذکر نفرمود به جهت نداستن یا نبودن در زمان حضرت نبوده است بلکه نیاز به زکات نداشته است و الا آن را ذکر میفرمود. بنابراین معصومین از هیچ چیز غفلت نداشته اند و حتی طوری مسائل را مطرح میکنند تا به ما برسد.
وظیفه ما این است که این مسائل را دوباره احیاء کنیم و بین مردم ترویج شود و مورد استفاده قرار بگیرد. البته ما توان غربی ها را نداریم و متاسفانه خیلی از علماء ما به غربی ها تکیه کرده اند و مثلا آسیب هایی که از ناحیه جن میرسد را قبول ندارند.
علم در کلام اهل بیت (ع) است. دنیا امروزه قدر این مطالب را میدانند ولی خود ما غافل هستیم. میخوانیم «کلامکم نور» ولی عمل نمیکنیم. بنده بیشترین اصول را در طول عمرم خوانده ام. درس آقایان صدر و خوئی شرکت کرده ام و درس های دیگر نیز رفته ام ولی در کنار آن ها باید روایات را مطالعه کرد.
امروزه روایت را با چشم کوچک و بی ارزش مینگرند. امام صادق(ع) آیا دروغ میگوید؟ اشاره به خانه خود میکند و میفرماید:
كُلُّ مَا لَمْ يَخْرُجْ مِنْ هَذَا الْبَيْتِ فَهُوَ بَاطِل[5]
یعنی هر آنچه از این خانه خارج نشود باطل است.
متاسفانه تقلید کورکورانه از غرب میکنیم. الان بحران پزشکی است و نیازمند این مطالب هستیم. ما راهی جز راه اهل بیت (ع) نداریم. الان غربی ها به ارگانیک برگشته اند ولی ما تازه میخواهیم شیمیایی بشویم. آن ها پزشکی شیمیایی را کنار گذاشته اند ولی ما و جهان سوم تازه با طب شیمیایی دارند آشنا میشوند.
صحبت الان راجع به نمک است. الان نمک را از سفره ما جمع کرده اند. این بخاطر این است که ما بیمار بشویم و به داروهای آن ها محتاج باشیم. روایات متواتر درباره مصرف نمک داریم.
در روایت آمده است:
أَنَ اللَّهَ أَوْحَى إِلَى مُوسَى ع ابْدَأْ بِالْمِلْحِ وَ اخْتِمْ بِالْمِلْحِ فَإِنَّ فِي الْمِلْحِ دَوَاءً مِنْ سَبْعِينَ دَاءً أَهْوَنُهَا الْجُنُونُ وَ الْجُذَامُ وَ الْبَرَصُ وَ وَجَعُ الْحَلْقِ وَ الْأَضْرَاسِ وَ وَجَعُ الْبَطْنِ[6]
یعنی خداوند به حضرت موسی وحی فرمود که با نمک آغاز و ختم نما زیرا در نمک درمان هفتاد نوع بیماری است که ساده ترین آن ها جنون و جذام و برص و درد گلو و درد دندان و درد شکم است.
اینکه خداوند وحی فرموده است به معنای این است که خداوند دستور داد، جبرئیل نازل شد تا این پیغام برساند که غذا را با نمک آغاز و ختم نما. این امر شوخی نیست ولی ما این ها را ارزش قائل نیستیم.
در این روایت فرموده است که خود نمک درمان است نه آغاز و ختم به نمک.
کسی که با نمک غذا را آغاز و ختم کند دندان های او خراب نمیشود. خیلی مهم است. اگر یک دارویی در جهان اختراع شود که درصد کمی بیماری ها را درمان کند دنیا به هیجان میآید. ولی ما به این دستورات اسلامی که درمان کل بیماری ها است عمل نمیکنیم.
در روایت دیگر آمده است:
مَنْ بَدَأَ بِالْمِلْحِ أَذْهَبَ اللَّهُ تَعَالَى عَنْهُ سَبْعِينَ دَاءً- أَوَّلُهُ الْجُذَام[7]
یعنی کسی که با نمک شروع کند خداوند از او هفتاد بیماری را میبرد که اولین آن ها جذام است.
در روایت دیگر آمده است:
ثَلَاثُ لُقُمَاتٍ بِالْمِلْحِ قَبْلَ الطَّعَامِ تَصْرِفُ عَنِ ابْنِ آدَمَ اثْنَيْنِ وَ سَبْعِينَ نَوْعاً مِنَ الْبَلَاءِ مِنْهُ الْجُنُونُ وَ الْجُذَامُ وَ الْبَرَص[8]
یعنی سه لقمه اول غذا همراه با نمک باشد زیرا انسان را از هفتاد و دو نوع بلاء دور میکند که از آن ها جنون و جذام و برص است.
اکثر روایات فرموده اند که نمک در قبل و بعد از غذا به تنهایی مصرف شود ولی مانند این روایت هم وجود دارد که میفرماید نمک همراه لقمه ها خورده بشود.
از این روایت استفاده میشود جنون یک نوع محسوب میشود. یعنی جنون انحاء و مراتبی و اشکالی دارد مانند جنون ادواری و غیر ادواری و با شدت های مختلف است. جنون به معنای جن زدگی است.
در روایت دیگر آمده است:
مَنْ أَكَلَ الْمِلْحَ قَبْلَ كُلِّ شَيْءٍ دَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ ثَلَاثِينَ نَوْعاً مِنَ الْبَلَاءِ أَهْوَنُهَا الْجُذَام[9]
یعنی هرکس قبل از هر چیز نمک بخورد خداوند از او سیصد و سی نوع بلا را دفع میکند که کمترین آن ها جذام است.
«دفع» دلالت بر پیشگیری از بیماری ها دارد.
بنابراین روایت که بیماری های سخت، سیصد و سی نوع است.
یک دکتر غربی وقتی برایش میوه آورده اند اول نمک خورد و بعد از آن شروع به میوه خوردن کرد.
زکام و جذام
سرما خوردگی و جذام هر دو یک بیماری است ولی زکام درمان جذام است. شعار طب اسلامی این است که بیماری درمان بیماری است. این مسئله در هیچ طبی وجود ندارد. البته غربی ها تا حدودی این مسائل را دریافت کرده اند.
در روایت آمده است:
كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا يَتَدَاوَى مِنَ الزُّكَامِ وَ يَقُولُ مَا مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَ بِهِ عِرْقٌ مِنَ الْجُذَامِ فَإِذَا أَصَابَهُ الزُّكَامُ قَمَعَه[10]
یعنی پیامبر خود زکام را درمان نمیکرد و میفرمود هیچ کسی نیست مگر اینکه ژن جذام دارد و زکام ژن جذام را سرکوب میکند.
مراد از سرما خوردگی، ویروس آن است. ویروس داخل ژن میشود و از آن موادی را خارج میکند تا از حرکت بیافتد.
در روایت دیگر آمده است:
الزُّكَامُ جُنْدٌ مِنْ جُنُودِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَبْعَثُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى الدَّاءِ فَيُزِيلُه[11]
یعنی زکام سرباز خداوند است که بر بیماری بر انگیخته میشود تا آن را از بین ببرد.
در روایت دیگر آمده است:
مَا مِنْ أَحَدٍ مِنْ وُلْدِ آدَمَ إِلَّا وَ فِيهِ عِرْقَانِ عِرْقٌ فِي رَأْسِهِ يُهَيِّجُ الْجُذَامَ وَ عِرْقٌ فِي بَدَنِهِ يُهَيِّجُ الْبَرَصَ فَإِذَا هَاجَ الْعِرْقُ الَّذِي فِي الرَّأْسِ سَلَّطَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ الزُّكَامَ حَتَّى يَسِيلَ مَا فِيهِ مِنَ الدَّاءِ وَ إِذَا هَاجَ الْعِرْقُ الَّذِي فِي الْجَسَدِ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِ الدَّمَامِيلَ حَتَّى يَسِيلَ مَا فِيهِ مِنَ الدَّاءِ فَإِذَا رَأَى أَحَدُكُمْ بِهِ زُكَاماً وَ دَمَامِيلَ فَلْيَحْمَدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى الْعَافِيَةِ وَ قَالَ الزُّكَامُ فُضُولٌ فِي الرَّأْسِ[12]
یعنی هیچ یک از فرزندان آدم نیست مگر در او دو ژن وجود دارد یک ژن در سر او که بیماری جذام را به هیجان میآورد ژنی در بدن که ژن برص را به هیجان در میآورد پس هنگامی که ژن داخل سر به هیجان آید خداوند بر آن زکام را مسلط میکند تا آنچه از بیماری در آن است خارج کند و هنگامی که ژن در بدن به هیجان آید خداوند بر آن جوش های چرکین را مسلط میکند تا آنچه از بیماری در آن است خارج شود پس هرگاه یکی از شما مبتلا به زکام و جوش شد خداوند را شکر گوید بر عافیتی که دارد و فرمود زکام اضافات در سر است.
این همان چیزی است که امروزه به نام «درمان ژنتیکی» است.
یک اشکالی در این روایت وجود داشت که دیروز به آن جواب دادیم. مسئله ای که امروزه بیان میشود که ژن در تمامی سلول های بدن مشترک است در حالیکه این روایت میفرماید ژن در سر و بدن وجود دارد و با هم متفاوت است.
«یسیل» یعنی آنچه از بیماری است به شکل سیل و مایع از ژن ها خارج میکند.
امروزه برای تعدیل ژنتیکی از ویروس سرما خوردگی استفاده میکنند. تنها چیزی که میتواند وارد ژن بشود «ویروس» است.
در روایت دیگر میفرماید:
مَا مِنْ إِنْسَانٍ إِلَّا وَ فِي رَأْسِهِ عِرْقٌ مِنَ الْجُذَامِ فَيَبْعَثُ اللَّهُ عَلَيْهِ الزُّكَامَ فَيُذِيبُهُ وَ إِذَا وَجَدَ أَحَدُكُمْ فَلْيَدَعْهُ وَ لَا يُدَاوِيهِ حَتَّى يَكُونَ اللَّهُ يُدَاوِيه[13]
یعنی هیچ انسانی نیست مگر اینکه در سر او ژن جذام است پس خداوند بر آن زکام را میفرستد تا آبش کند و هنگامی که مبتلا به زکام شدید رهایش کنید و مداوایش نکنید تا اینکه خدا آن را مداوا کند.
البته پیشنهاد ما این است که خیلی از بیماری های صعب العلاج با ویروس سرما خوردگی شاید درمان بشود. با تزریق ویروس سرما خوردگی بیماری ها را شاید بتوان درمان کرد. کاری که امروزه انجام میدهند و با تزریق ویروس بیماری های ژنتیکی را درمان میکند.
یک روایتی است که میفرماید برای اینکه مبتلا به سرما خوردگی نشوید صبح ناشتا در زمستان عسل و در تابستان خیار بخورید.
روایت داریم که اعضاء بدن سربازان خداوند هستند و خداوند هرگاه بخواهد یکی از آن ها را بیمار میکند. مردم باید متوجه باشند که گناه سبب بیماری است و این نیست که فقط آن چیزهایی که طب جدید میگوید سبب بیماری میشود. شاید برخی سخت ترین رژیم غذایی را دارد تا بیمار نشود ولی بیمار میشود.
حوقله
حوقله درمان و پیشگیری از خیلی از بیماری ها و از جمله آن ها جذام است. روایات به الفاظ مختلفی آمده است. در روایت آمده است:
مَنْ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ حِينَ يُصْبِحُ وَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ حِينَ يُمْسِي لَمْ يَخَفْ شَيْطَاناً وَ لَا سُلْطَاناً وَ لَا جُذَاماً وَ لَا بَرَصاً قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع وَ أَنَا أَقُولُهَا مِائَةَ مَرَّة[14]
یعنی کسی که سه مرتبه هنگامی که صبح میکند و سه مرتبه هنگامی که شب میکند بگوید بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ از هیچ شیطان و سلطان و جذام و پیسی نمیترسد امام کاظم (ع) فرمود که من این ذکر را صد مرتبه میگویم.
این روایت به معنای پیشگیری است.
در روایت دیگری آمده است:
إِذَا صَلَّيْتَ الْمَغْرِبَ وَ الْغَدَاةَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ* لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ سَبْعَ مَرَّاتٍ فَإِنَّهُ مَنْ قَالَهَا لَمْ يُصِبْهُ جُذَامٌ وَ لَا بَرَصٌ وَ لَا جُنُونٌ وَ لَا سَبْعُونَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ الْبَلَاء[15]
یعنی هنگامی که نماز مغرب و صبح خواندی هفت مرتبه بگو بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ* لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ زیرا هرکس این ذکر را بگوید جذام و برص و جنون و نیز هفتاد نوع بلاء به او نمیرسد.
بعد از نماز صبح و شب قبل از اینکه از حالت نماز خارج شود این ذکر را بگوید.
در روایت دیگر آمده است:
مَنْ قَالَ فِي دُبُرِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَ دُبُرِ صَلَاةِ الْمَغْرِبِ سَبْعَ مَرَّاتٍ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ* لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ دَفَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ سَبْعِينَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ الْبَلَاء أَهْوَنُهُ الْجُنُونُ وَ الْجُذَامُ وَ الْبَرَصُ وَ إِنْ كَانَ شَقِيّاً رَجَوْتُ أَنْ يُحَوِّلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى السَّعَادَة[16]
یعنی هر کس بعد از نماز صبح و مغرب هفت مرتبه ذکر بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ* لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ دَفَعَ بگوید خداوند از او هفتاد نوع از بلاء را دفع میکند که ساده ترین آن ها جذام و جنون و برص است و اگر از اشقیاء باشد خداوند او را سعید قرار میدهد.
این کار ساده است ولی آثار متعددی دارد و روایات آن نیز متواتر است. روایات دیگری هم هست که اذکار دیگری نیز به همراه حوقله در آن نقل شده است:
مَنْ قَالَ كُلَّ يَوْمٍ ثَلَاثِينَ مَرَّةً- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ وَ تَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ دَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ تِسْعَةً وَ تِسْعِينَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ الْبَلَاءِ أَهْوَنُهَا الْجُنُون[17]
یعنی هر کس در هر روز سی مرتبه بگوید بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ وَ تَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ خداوند از او نود و نه بلاء را دفع میکند که ساده ترین آن جنون است.
حجامت
هر نوع حجامت برای جذام مفید است. در روایت آمده است:
مَنِ احْتَجَمَ يَوْمَ الثَّلَاثَاءِ لِسَبْعَ عَشْرَةَ أَوْ تِسْعَ عَشْرَةَ أَوْ لِإِحْدَى وَ عِشْرِينَ مِنَ الشَّهْرِ كَانَتْ لَهُ شِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاءٍ مِنْ أَدْوَاءِ السَّنَةِ كُلِّهَا وَ كَانَتْ لِمَا سِوَى ذَلِكَ شِفَاءً مِنْ وَجَعِ الرَّأْسِ وَ الْأَضْرَاسِ وَ الْجُنُونِ وَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ[18]
یعنی هر کس روز سه شنبه که هفدهم یا نوزدهم یا بیست و یکم باشد حجامت کند درمان از هر دردی است و اگر سه شنبه در روزهای دیگر باشد برای درد سر و درد دندان و جنون و جذام و برص مفید است.
در روایت دیگر آمده است:
الْحِجَامَةُ فِي الرَّأْسِ شِفَاءٌ مِنْ سَبْعٍ مِنَ الْجُنُونِ وَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ النُّعَاسِ وَ وَجَعِ الضِّرْسِ وَ ظُلْمَةِ الْعَيْنِ وَ الصُّدَاع[19]
یعنی حجامت در سر درمان از هفت چیز است جنون و جذام و برص و خواب آلودگی و دندان درد و تاری دید و میگرن.
در روایت دیگر آمده است:
وَ أَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى رَأْسِهِ عَلَيْكُمْ بِالْمُغِيثَةِ فَإِنَّهَا تَنْفَعُ مِنَ الْجُنُونِ وَ الْجُذَامِ وَ الْبَرَصِ وَ الْأَكِلَةِ وَ وَجَعِ الْأَضْرَاس[20]
یعنی پیامبر با دست به سر خود اشاره کرد و فرمود بر شما باد حجامت در سر زیرا برای جنون و جذام و برص و دندان درد مفید است.
به جز دو ماه زمستان در تمام سال میتوان حجامت کرد و بهار و اول تابستان برای حجامت بهتر است.