«درس طب در روایات»

استاد تبریزیان

94/11/25

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: معلولیت‌های کودکان، امور دوران بارداری و بعد از زایمان

 

در جلسه گذشته بخشی از یک روایت مهم خوانده شد که خوب است همه آن را یاد بگیرند تا زمان نامناسب و مناسب برای هم‌بستری را بشناسند. حال به ادامه روایت می‌پردازیم.

در روایت آمده: «... يا علي : إن جامعت أهلك ليلة الخميس فقضي بينكما ولد فإنه يكون حاكما من الحكام أو عالما من العلماء ، وإن جامعتها يوم الخميس عند زوال الشمس عن كبد السماء فقضي بينكما ولد فإن الشيطان لا يقربه يشيب ويكون قيما ويرزقه الله عزوجل السلامة في الدين والدنيا ، يا علي : وإن جامعتها ليلة الجمعة وكان بينكما ولد فإنه يكون خطيبا قوالا مفوها ، وإن جامعتها يوم الجمعة بعد العصر فقضي بينكما ولد فإنه يكون معروفا مشهورا عالما ، وإن جامعتها في ليلة الجمعة بعد العشاء الآخرة ، فإنه يرجى أن يكون الولد من الابدال إن شاء الله تعالى.

يا علي : لا تجامع أهلك في أول ساعة من الليل فإنه إن قضي بينكما ولد لا يؤمن أن يكون ساحرا مؤثرا للدنيا على الآخرة ، يا علي : احفظ وصيتي هذه كما حفظتها عن جبرئيل عليه‌السلام.»[1] یعنی «ای علی اگر در شب پنجشنبه با خانم خود هم‌بستر شوی و فرزندی مقدر شود این فرزند حاکم خواهد بود یا یکی از دانشمندان خواهد بود و اگر در روز پنجشنبه بعد از اذان ظهر هم‌بستر شود و فرزندی مقدر شود شیطان به او نزدیک نخواهد شد تا اینکه پیر شود و انسان فهمیده‌ای خواهد بود و خداوند به او سلامتی خواهد داد هم در دین و هم در دنیا (سلامتی جسم) و اگر شب جمعه هم‌بستر شوی و فرزندی مقدر گردد این فرزند سخنران و خوش‌بیان خواهد بود و اگر روز جمعه هم‌بستر شدی بعد از نماز عصر و فرزندی مقدر شد همانا او فردی مشهور و دانشمند خواهد بود و اگر شب جمعه و بعد از نماز عشا هم‌بستر شدی و فرزندی مقدر شد این امید هست که او از ابدال باشد، ای علی با خانم خود در ساعت اول شب هم‌بستر نشو زیرا اگر فرزندی مقدر گردد ایمن نیست از اینکه ساحر باشد و دنیا را بر آخرت مقدم می‌کند، ای علی وصیت من را حفظ کن همان‌گونه که من از جبرئیل (ع) حفظ کردم.» ازآنجاکه شیطان می‌تواند به معنی میکروب و ویروس باشد، شاید بتوان گفت که با توجه به این روایت اگر هم‌بستری بعد از اذان ظهر پنجشنبه صورت گیرد، میکروب‌ها به آن فرزند نزدیک نمی‌شوند. در هر برهه‌ای از زمان تعدادی از افراد (حدود ده نفر) وجود دارند که از بهترین مردم هستند و رتبه بالایی ازنظر مقام و منزلت و ایمان دارند.

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «ترى هؤلاء المشوهين خلقهم؟ ... هؤلاء الذين آباؤهم يأتون نساءهم في الطمث.»[2] یعنی «آیا این افراد بدشکل (معلول و ناقص) را دیده‌ای؟ ... این‌ها کسانی هستند که پدرانشان با زنان خود در زمانی که در حال حیض بودند همبستر شدند.»

ممکن است که انسان این امور را رعایت نکند و فرزند او سالم باشد ولی اگر فرزند معلول باشد مطمئناً بدون علت نیست و به‌احتمال‌زیاد یکی از عواملی که در روایات آمده در معلولیت نقش داشته است.

 

اموری که در دوران بارداری باید رعایت شود

اگر مواردی که درباره زمان و شرایط مناسب هم‌بستری و انعقاد نطفه است رعایت شود و زن باردار گردد موارد دیگری هم در زمان بارداری باید رعایت شود تا از معلولیت پیشگیری شود.

گاهی معلولیت‌ها در اثر مواد یا داروهای شیمیایی است. در روایات اموری برای دوران بارداری توصیه‌شده است.

 

اولین مورد خوردن کندر نر است، پیامبر (ص) می‌فرمایند: «أطعموا حبالاكم اللبان فإن الصبي إذا غذي في بطن أمه باللبان اشتد قلبه وزيد في عقله، فإن يك ذكرا كان شجاعا وإن ولدت أنثى عظمت عجيزتها فتحظى بذلك عند زوجها.»[3] یعنی «به زنان باردار خود کندر بدهید، اگر فرزند در شکم مادرش با کندر تغذیه شود قلب او قوی خواهد شد و عقل او زیاد خواهد شد، اگر فرزند پسر باشد شجاع خواهد بود و اگر دختر باشد باسن او بزرگ خواهد بود و نزد شوهر خود خوش‌اقبال خواهد بود.» با توجه به اینکه در این روایت تعبیر اطعموا آمده، کندر باید خورده شود. البته مراد کندر نر است. با توجه به این روایت کندر در تقویت و شاید شکل‌گیری قلب و مغز نقش دارد.

امام رضا (ع) می‌فرمایند: «أطعموا حبالاكم ذكر اللبان فإن يك في بطنها غلام خرج ذكي القلب عالما شجاعا وإن تك جارية حسن خلقها وعظمت عجيزتها وحظيت عند زوجها.»[4] یعنی «به زنان باردار خود کندر نر بدهید، اگر فرزند پسر باشد تیزهوش خواهد بود و دانشمند، شجاع و توانمند، اگر دختر باشد صورت و بدنش زیبا می‌شود و باسن او بزرگ می‌شود و نزد شوهر خود خوش‌اقبال خواهد بود.» کندر نر شیرین است و کمی کشیده است و اگر آن را بشکنید داخل آن شبیه آب است. رنگ آن زرد و شفاف است.

 

دومین مورد خوردن به است، در روایت آمده: «فإن الولد يكون أطيب ريحا وأصفى لونا.»[5] یعنی «فرزند خوش‌بوتر خواهد بود و رنگش صاف‌تر خواهد بود.»

 

سومین مورد خوردن گلابی است، روایات بسیار داریم که می‌گویند به و گلابی در خواص مانند هم هستند.

 

چهارمین مورد خوردن سویق قبل و بعد از بارداری است، هم پدر و مادر حداقل چهارده روز و مادر بعد از بارداری حداقل یک ماه سویق بخورد. به‌اندازه دو کف یا حداقل دو تا سه قاشق غذاخوری هرروز ناشتا و ترجیحاً خشک مصرف شود.

در روایت آمده: «كنت عند أبي عبد الله الصادق عليه السلام فقال له رجل يا ابن رسول الله يولد الولد فيكون فيه البله والضعف فقال ما يمنعك من السويق اشربه ومر أهلك به فانه ينبت اللحم ويشد العظم ولا يولد لكم القوى»[6] یعنی «نزد امام صادق (ع)بودم و مردی به امام عرض کرد که فرزند برای ما متولد می‌شود ولی یا کم‌عقل است یا ضعف بدن دارد، امام فرمودند چرا از سویق استفاده نمی‌کنی؟ آن را بخور و خانمت هم بخورد، زیرا سویق گوشت می‌رویاند و استخوان را محکم می‌کند و فرزندی متولد نمی‌شود مگر اینکه قوی است.» چون امام فرمودند هم مرد و هم زن سویق مصرف کنند معلوم می‌شود مراد قبل از بارداری است زیرا بعد از بارداری مصرف سویق توسط مرد تأثیری ندارد.

 

پنجمین مورد خوردن شیر است، در روایت آمده: «اسقوا نساءكم الحوامل الألبان، فإنها تزيد في عقل الصبي.»[7] یعنی «به زنان باردار خود شیر بدهید، زیرا این عقل فرزند را زیاد می‌کند.»

 

ششمین مورد خربزه با پنیر است، در روایت آمده: «ما من امرأة حاملة أكلت البطيخ بالجبن إلا يكون مولودها حسن الوجه والخلق.»[8] یعنی «نیست زن حامله‌ای که خربزه با پنیر بخورد مگر اینکه فرزند او صورت و بدن زیبا خواهد داشت.»

 

اموری که بعد از زایمان باید رعایت شود

اولین مورد برای بعد از زایمان خوردن رطب (خرما) است، پیامبر (ص) می‌فرمایند: «ليكن أول ما تأكل النفساء الرطب، لان الله عزوجل قال لمريم بنت عمران: ﴿وهزى إليك بجذع النخلة تساقط عليك رطبا جنيا﴾ قيل: يا رسول الله فان لم يكن إبان الرطب؟ - قال: سبع تمرات من تمرات المدينة، فان لم يكن فسبع تمرات من تمر أمصاركم فان الله تبارك وتعالى قال: " وعزتي وجلالى وعظمتي وارتفاع مكاني لا تأكل نفساء يوم تلد الرطب فيكون غلاما إلا كان حليما، وإن كانت جارية كانت حليمة "»[9] یعنی «اولین چیزی که خانم زائو باید بخورد رطب است، چون خداوند به حضرت مریم (ع) فرمود: و تنه درخت خرما را به طرف خود (بگير و) بتكان، بر تو خرماى تازه مى‌ريزد، از پیامبر (ص) پرسیدند ای رسول خدا اگر زمان رطب نبود چه کنیم؟ پیامبر (ص) فرمودند هفت خرما از خرماهای مدینه و اگر نبود هفت خرما از خرماهای شهر خودتان، خداوند می‌فرماید: قسم به عزت و جلال و عظمت و ارتفاع مکانم که خانم زائو روزی که زایمان می‌کند رطب نمی‌خورد مگر اینکه اگر فرزند پسر باشد بردبار خواهد بود و اگر دختر باشد هم بردبار خواهد بود.»

 

دومین مورد برای بعد از زایمان تحنیک است، در قدیم وقتی بچه به دنیا می‌آمد به‌عنوان اولین غذا، دهان بچه را با چیزی مانند شیره خرما آغشته می‌کردند و به این کار تحنیک می‌گویند. توجه شود که این کار باید قبل از ورود هرگونه غذا یا دارو به دهان بچه صورت گیرد.

 

اولین مورد که برای تحنیک توصیه شده خرما است، در روایت آمده: «حنكوا أولادكم بالتمر فهكذا فعل رسول الله صلى الله عليه وآله بالحسن والحسين.»[10] یعنی «اولین چیزی که وارد دهان بچه می‌کنید خرما باشد، پیامبر (ص) با حسن (ع) و حسین (ع) همین کار را کردند.»

 

دومین مورد برای تحنیک آب فرات است، در روایت آمده: «ما إخال أحدا يحنك بماء الفرات إلا أحبنا أهل البيت.»[11] یعنی «نیست بچه‌ای که اولین چیزی که وارد دهانش شود آب فرات باشد، مگر اینکه ما اهل‌بیت را دوست دارد.»

 

سومین مورد برای تحنیک تربت امام حسین (ع) است، در روایتی دیگر آمده: «حنكوا اولادكم بتربة الحسين (عليه السلام) فانها امان.»[12] یعنی «اولین چیزی که وارد دهان بچه می‌کنید تربت امام حسین (ع) باشد زیرا این ایمنی (از بیماری‌ها و دشمن و آسیب‌ها) است.»

 

چهارمین مورد برای تحنیک آب باران است، در روایت دیگری آمده: «حنكوا أولادكم بماء الفرات وبتربة قبر الحسين عليه السلام فان لم يكن فبماء السماء.»[13] یعنی «اولین چیزی که وارد دهان بچه می‌کنید آب فرات و تربت امام حسین (ع) باشد و اگر این‌ها نباشد آب باران.»

 

سومین مورد برای بعد از زایمان استفاده از جاوشیر است، جاوشیر نوعی صمغ است و به آن جاشیر هم می‌گویند.

در روایت آمده: «إذا ولد لكم المولود أي شئ تصنعون به؟ قلت: لا أدري ما نصنع به قال: خذ عدسة جاوشير فدفه بماء ثم قطر في أنفه في المنخر الأيمن قطرتين وفي الأيسر قطرة واحدة وأذن في أذنه اليمنى وأقم في اليسرى تفعل به ذلك قبل أن تقطع سرته فإنه لا يفزع أبدا ولا تصيبه أم الصبيان.»[14] یعنی «امام صادق (ع) سؤال نمودند اگر فرزندی برای شما متولد شود چه‌کار می‌کنید؟ عرض کردند نمی‌دانم امام فرمودند به‌اندازه یک‌دانه عدس جاوشیر را با آب حل کن و در بینی راست دو قطره و در بینی چپ دو قطره بریز و در گوش راست اذان بگو و در گوش چپ اقامه بگو، تا قبل از بریدن ناف، همانا هیچ‌گاه دچار پریدن در خواب و بیماری کودکان نمی‌شود.» این کار مانند واکسینه کردن است و سبب می‌شود که بچه بیمار نشود.

 

چهارمین مورد خواندن اذان و اقامه در گوش بچه است، پیامبر (ص) می‌فرمایند: «من ولد له مولود فليؤذن في أذنه اليمنى بأذان الصلاة وليقم في اليسرى فإنها عصمة من الشيطان الرجيم.»[15] یعنی «کسی که فرزندی برای او متولد شود در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه بخواند، این محافظت از شیطان است.» با توجه به اینکه در روایت قبلی توصیه‌شده خواندن اذان و اقامه قبل از بریدن ناف صورت گیرد شاید در این روایت هم زمان مناسب همین زمان باشد.


[1] من لا يحضره الفقيه، شیخ صدوق، ج۳، ص۵۵۲، ح۴۸۹۹.
[2] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۵، ص۵۳۹.
[3] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۲۳.
[4] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۲۳.
[5] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۲۲.
[6] طب الأئمة، ابن سابور الزيات، ص۸۸.
[7] بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج۵۹، ص۲۹۴، ط دارالاحیاء التراث.
[8] بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج۵۹، ص۲۹۹، ط دارالاحیاء التراث.
[9] المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج۲، ص۵۳۵.
[10] تحف العقول، ابن شعبة الحراني، ص۱۲۴.
[11] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۳۸۸.
[12] تهذيب الأحكام، شيخ طوسی، ج۶، ص۷۴.
[13] تهذيب الأحكام، شيخ طوسی، ج۷، ص۴۳۶.
[14] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۲۳.
[15] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۶، ص۲۴.