موضوع: بیماری‌های معده

تخمه یا رودل

هرگاه غذا هضم نشود و در دل سنگینی کند می‌گویند دچار تخمه شده. این مشکل علل مختلف دارد، گاهی علت نوع غذا است و گاهی اندازه غذا و گاهی زمان غذا و گاهی علت کم‌کاری و ضعف معده است. احتمالاً تخمه همان بیماری رودل است.

اولین درمان تخمه انار است، در روایت آمده: «شكوت الى أبى عبد الله عليه السلام ثقلا اجده في فؤادى وكثرة التخمة من طعامي فقال تناول من هذا الرمان الحلو وكله بشحمه فانه يدبغ المعدة دبغا ويشفى التخمة ويهضم الطعام وتسبح في الجوف.»[1] یعنی «به امام صادق (ع) شکایت کردم از سنگینی که در دل احساس می‌کردم و زیاد مبتلا شدن به تخمه از غذا، امام فرمودند از این انار شیرین بخور و با پیه آن بخور زیرا این معده را دباغی می‌کند و غذا را هضم می‌کند و در درون انسان تسبیح می‌کند.» بهترین میوه انار است و بیشترین روایت درباره انار واردشده، این میوه هم برای جسم مفید است و هم برای روح و ایمان. اگر هسته دانه انار را خشک و آسیاب کنند و تفت دهند و سویق درست کنند برای درمان ویار زنان باردار مفید است و همچنین رب انار ترش برای ویار مفید است.

دومین درمان آب آسمان است، در روایت آمده: «ولا يتخم إذا أكل وشرب»[2] یعنی «کسی که آب آسمان می‌خورد مبتلا به تخمه نمی‌شود.» درباره آب آسمان روایاتی آمده که بر اساس آن‌ها می‌توان گفت درمان کل بیماری‌ها است.

در قرآن درباره برف آمده: ﴿فَيُصِيبُ بِهِ مَن يَشَاءُ﴾[3] یعنی «و هر كه را بخواهد بدان گزند مى‌رساند» با توجه به این آیه احتمالاً برف از عذاب‌های الهی است و مانند باران نیست البته بعضی گفته‌اند که در این آیه مراد تگرگ است، بنابراین در مورد برف موضوع باید بررسی شود.

سومین درمان خوردن آب سرد بعد از غذا است، در روایت آمده: «كانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله إذا أكَلَ اللَّحمَ لا يَعجَلُ بِشُربِ الماءِ»[4] یعنی «وقتی پیامبر (ص) گوشت می‌خوردند بعدازآن در نوشیدن آب شتاب نمی‌کردند.» همچنین آمده: «كان النبي صلى الله عليه وآله إذا أكل الدسم أقل شرب الماء»[5] یعنی «وقتی پیامبر (ص) غذای چرب می‌خوردند بعدازآن آب کمتر می‌نوشیدند.» از طرفی از امام رضا (ع) روایت شده: «لا بأس بكثرة شرب الماء على الطعام ولا تكثر منه على غيره، وقال: أرأيت أن رجلا أكل مثل ذا وجمع يديه كلتيهما لم يضمهما ولم يفرقهما ثم لم يشرب عليه الماء كان ينشق معدته.»[6] یعنی «اشکال ندارد که انسان بعد از غذا زیاد آب بنوشد ولی در موارد دیگر آب زیاد ننوشید، امام فرمودند اگر می‌بینی مردی این‌قدر غذا بخورد، امام دستشان را جمع کردند، نه دست‌ها را به هم چسباندند و نه جدا کردند، و بعدازآن آب ننوشد معده‌اش پاره می‌شود.» طعام می‌تواند به معنی نان باشد همچنین می‌تواند به معنی کل غذاها باشد، اگر مراد نان باشد یعنی بعد از نان می‌توان زیاد آب نوشید ولی بعد از خوردنی‌های دیگر نباید زیاد آب نوشید، اما اگر مراد از طعام کل خوردنی‌ها باشد پس بعد از هر غذا می‌توان آب زیاد نوشید و در موارد دیگر که بعد از غذا نباشد، نباید آب زیاد نوشید. ممکن است مراد از پاره شدن معده، زخم معده باشد.

در روایت دیگر آمده: «عجبا لمن أكل مثل ذا وأشار بيده ولم يشرب عليه الماء كيف لا تنشق معدته.»[7] یعنی «تعجب می‌کنم از کسی که این‌قدر غذا بخورد، امام با دو دست اشاره نمودند، و بعد از آن آب ننوشد، چگونه معده‌اش پاره نمی‌شود.» در این روایت کلمه طعام نیامده پس مراد آب خوردن بعد از کل غذاها است.

در روایتی آمده: «دخلت على أبي الحسن الماضي عليه السلام فنهيته عن شرب الماء فقال عليه السلام: وما بأس بالماء وهو يدير الطعام في المعدة ويسكن الغضب ويزيد في اللب ويطفي المرار.»[8] یعنی «وارد بر امام کاظم (ع) شدم و ایشان را نهی کردم از خوردن آب و امام فرمودند آب چه مشکلی دارد؟ آب غذا را در معده می‌گرداند و عصبانیت را فرومی‌نشاند و عقل و درک را زیاد می‌کند و مره‌ها را خاموش می‌کند.» راوی این روایت خود طبیب بوده و همان‌طور که می‌دانید ازنظر اطبا قدیم و جدید نوشیدن آب بعد از غذا خوب نیست ولی امام با این عقیده مخالف هستند.

در رساله ذهبیه آمده: «ومن أراد ان لا تؤذيه معدته فلا يشرب على طعامه ماء حتى يفرغ منه ، ومن فعل ذلك رطب بدنه ، وضعف معدته ، ولم تأخذ العروق قوة الطعام ، لانه يصير في المعدة فجأ اذا صب الماء على الطعام اولا فأولا.»[9] یعنی «کسی که می‌خواهد معده‌اش او را اذیت نکند هنگام غذا خوردن آب نخورد تا غذا خوردن تمام شود و کسی که این کار را بکند (وسط غذا آب بخورد) بدنش دچار رطوبت می‌شود و معده‌اش ضعیف می‌شود و رگ‌ها نیروی غذا را جذب نمی‌کند زیرا غذا خام می‌شود (آب، اسید معده را با خود می‌برد و غذا هضم نمی‌شود) اگر همان اول آب بنوشی و غذا بخوری (با هر لقمه آب بنوشی).» از دیگر ضررهای آب خوردن بین غذا که امروزه کشف‌شده، ابتلا به بیماری کبد چرب است.

با توجه به روایات آب نخوردن بعد از آب به‌طور مطلق صحیح نیست بلکه نوشیدن آب بعد از غذا لازم هم هست ولی اگر غذا گوشت یا چربی باشد آنگاه نباید بعد از غذا آب نوشید. به‌طورکلی نباید در خوردن آب زیاده‌روی کرد ولی زیاد آب خوردن بعد از خوردن غذا (به‌غیراز گوشت و چربی) اشکال ندارد.

چهارمین درمان خرمای برنی است، در روایت درباره خرمای برنی آمده: «ويطيب المعدة، ويهضم الطعام»[10] یعنی «معده را پاک می‌کند و غذا را هضم می‌کند.» چون خرمای برنی نایاب است به‌تفصیل آن نمی‌پردازیم.

پنجمین درمان مرکب اول است، در روایت درباره مرکب اول آمده: «فانه يسخن المعدة ويهضم الطعام»[11] یعنی «معده را گرم می‌کند و غذا را هضم می‌کند.» این دارو درمان شاخص کبد است و برای معده و هضم غذا هم مفید است.

چیزهایی که هضم‌کننده نوع خاصی از غذا هستند

بعضی امور برای هضم بعضی غذاهای خاص کاربرد دارند، برای مثال سویق و نان خشک هضم‌کننده بالنگ است و یا ترکیب زنیان و آویشن و سیاهدانه، غذاهای سفید مانند سفیده تخم‌مرغ یا پیه و چربی و نیز غذاهای مشکل‌دار و سنگین را هضم می‌کند، همچنین سویق هضم‌کننده کله‌پاچه است.

ششمین درمان ریشه ترب است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «الفجل أصله يقطع البلغم، ولبه يهضم، وورقه يحدر البول تحديرا.»[12] یعنی «ساقه ترب بلغم را قطع می‌کند‌ و ریشه ترب غذا را هضم می‌کند و برگ ترب ادرار را خارج می‌کند.» البته در روایت دیگری آمده که برگ ترب هضم‌کننده و ریشه آن ادرار را خارج می‌کند.

هفتمین درمان پنیر است، در روایت آمده: «الجبن يهضم الطعام قبله ويشهى بعده.»[13] یعنی «پنیر غذایی که قبلاً خورده شده را هضم می‌کند و اشتها را برای غذای بعدی باز می‌کند.» البته مراد پنیری است که با مایه درست شود که از شکم بزغاله گرفته می‌شود نه این پنیری که امروزه در بازار رایج است.

پیامبر (ص) می‌فرمایند: «كلوا الجبن فإنه يذهب النعاس، ويهضم الطعام.»[14] یعنی «پنیر بخورید زیرا خواب‌آلودگی را برطرف می‌کند و غذا را هضم می‌کند.»

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «الجبن يهضم ما قبله ويشهي ما بعده.»[15] یعنی «پنیر غذای قبلی را هضم می‌کند و اشتها را برای غذای بعدی باز می‌کند.»

در روایت دیگر آمده: « نعم اللقمة الجبن، يطيب الشربة ويهضم ما قبله ويمرئ ما بعده.»[16] یعنی «چه غذای خوبی است پنیر، دهان را خوش‌بو می‌کند، غذای قبلی را هضم می‌کند و غذای بعدی را آماده استفاده بدن می‌کند.»

هشتمین درمان خواب بعد از غذا است، در روایت آمده: «الاستلقاء بعد الطعام ممرئ ويدر العروق، والنوم بعد الطعام يهضم ويمرئ.»[17] یعنی «دراز کشیدن بعد از غذا، غذا را آماده استفاده می‌کند و رگ‌ها را پرخون می‌کند و خواب بعد از غذا، غذا را هضم می‌کند و آماده استفاده بدن می‌کند.»

در روایت آمده: «رأيت أبا الحسن الرضا (ع): إذا تغدى استلقى على قفاه، وألقى رجله اليمنى على اليسرى.»[18] یعنی «دیدم امام رضا (ع) هرگاه صبحانه می‌خوردند، به پشت دراز می‌کشیدند و پای راست را روی پای چپ قرار می‌دادند.» این روایت اختصاص به صبحانه دارد.

در روایت دیگری آمده: «إذا أكلت (شيئا) فاستلق على قفاك وضع رجلك اليمنى على اليسرى.»[19] یعنی «(امام رضا (ع)) هرگاه غذا می‌خوردند به پشت دراز می‌کشیدند و پای راست را روی پای چپ قرار می‌دادند.» اما این روایت اختصاص به صبحانه ندارد و کل غذاها را شامل می‌شود، دو روایت اخیر باهم منافات ندارند بلکه از مثبتات هستند چون در روایت اول نگفته که امام بعد از غذاهای دیگر دراز نمی‌کشیدند.

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «ينبغي للشيخ الكبير ألا ينام إلا وجوفه ممتلئ من الطعام فإنه أهدأ لنومه ، وأطيب لنكهته.»[20] یعنی «براى پير (کسی که چهل سال یا بیشتر دارد)، بايسته است كه حتماً به موقع خواب، شكمش از غذا پر باشد، اين سبب خواب آرام‌تر و بوى خوش‌تر دهان براى اوست.» امروزه در طب جدید معلوم شده که در طول شب بدن مواد موردنیاز خود را تولید می‌کنید زیرا در طول روز خون در رگ‌های بدن برای کار ماهیچه‌ها و اعضای دیگر صرف می‌شود و کمتر متوجه دستگاه گوارش می‌گردد ولی در شب بدن فعالیت ندارد و خون می‌تواند توسط دستگاه گوارش استفاده شود، همچنین وقتی انسان غذا می‌خورد سنگین می‌شود میل به خواب پیدا می‌کند زیرا خون بیشتر به سمت معده و دستگاه گوارش می‌رود.