«درس طب در روایات»
استاد تبریزیان
94/02/30
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: بیماری‌های گوش
بیماری‌های گوش اعم از درد، التهاب، خروج چرک و خون از گوش و سنگینی و کری گوش است و اموری جهت پیشگیری و درمان بیماری‌های گوش در روایات آمده که به آن می‌پردازیم.
اولین درمان و پیشگیری گذاشتن پنبه در گوش، بیشتر بیماری‌های گوش از رطوبت و عفونت است و اگر شب تا صبح پنبه در گوش گذاشته شود، رطوبت را جذب کرده و عفونت را از بین می‌برد.
در رساله ذهبیه آمده: «ومن أراد أن لا يؤلمه أذنه فليجعل فيها عند النوم قطنة.»[1] [2] یعنی «کسی که می‌خواهد گوشش درد نکند (مبتلا به بیماری گوش نشود)، هنگام خواب در گوش پنبه قرار دهد.» این کار علاوه بر پیشگیری درمان هم هست.
دومین درمان و پیشگیری حمد گفتن بعد از عطسه، پیامبر (ص) می‌فرمایند: «من سبق العاطس بالحمد أمن من الشوص واللوص و العلوص»[3] [4] یعنی «کسی که قبل از عطسه کننده الحمدلله بگوید، از شوص و لوص و علوص ایمن می‌شود.» شوص به معنی دندان‌درد، علوص به معنی شکم‌درد و لوص هم به معنی گوش‌درد است البته بعضی آن را به معنی گردن درد می‌دانند ولی قرائن و شواهد نشان می‌دهد که به‌احتمال بیشتر مراد گوش‌درد است.
در روایت آمده: «من قال إذا عطس الحمد لله رب العالمين على كل حال، وصلى الله على محمد النبي وآل محمد، لم يشتك شيئا من أضراسه، ولا من أذنيه»[5] یعنی «کسی که زمان عطسه زدن بگوید الحمدلله رب‌العالمین و بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد، نه از ناحیه دندان و نه از ناحیه گوش شکایتی نخواهد داشت.»
حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «من قال إذا عطس: الحمد لله رب العالمين على كل حال، لم يجد وجع الاذنين والأضراس.»[6] یعنی «کسی که زمان عطسه زدن و بگوید الحمدلله رب‌العالمین مبتلا به گوش‌درد و دندان‌درد نمی‌شود.»
درمان سوم یک داروی ترکیبی است، در روایت آمده: «يوخذ كف سمسم غير مقشر، وكف خردل يدق كل واحد على حدة ثم يخلطان جميعا وتستخرج دهنهما ويجعل في قارورة ويختم بخاتم حديد فإذا أردت شيئا منه فقطر منه في الاذن قطرتين وشدها بقطنة ثلاثة أيام فانها تبرأ باذن الله تعالى.»[7] یعنی «دارویی برای گوش‌درد، یک کف (یک‌مشت) کنجد باپوست و یک کف خردل بگیرید و هرکدام را جداگانه آسیاب کنید سپس این دو را باهم مخلوط‌کنید و روغن آن‌ها را بگیرید و در یک شیشه قرار دهید و با در آهنی سر شیشه را ببندید و زمانی که احتیاج به این دارو پیدا کردید، در گوش دو قطره بریزید و یک پنبه در گوش قرار دهید و سه روز بگذارید، همانا به اذن خدا درمان می‌شود.» خردل دانه‌های کوچکی مانند کنجد است که به رنگ‌های سیاه و قهوه‌ای و سفید موجود است، آنچه در بازار موجود است پودر خردل است و چون ممکن است تقلبی باشد بهتر است که دانه خردل آسیاب نشده تهیه شود، در مورد استفاده از دارو، با توجه به روایت دو احتمال وجود دارد یکی اینکه بعد از ریختن دو قطره در گوش و گذاشتن پنبه در گوش، سه روز صبر کنید و احتمال دوم اینکه این کار سه روز تکرار شود و احتیاط در همین دومی است. در این روایت اشاره کلی به بیماری گوش است و می‌تواند درمان کل بیماری‌های گوش حتی سنگینی و صدای گوش هم باشد.
درمان چهارم روغن سداب، نام این روغن را روغن گوش می‌گذاریم و در درمان بیماری‌های گوش بسیار مؤثر است.
درمان پنجم روغن یاسمن، در روایت آمده: «روی روغن یاسمن یا روغن بنفشه هفت مرتبه این آیه را بخوانید ﴿كأن لم يسمعها، كأن في اذنيه وقرا﴾ ﴿إن السمع والبصر والفؤاد كل أولئك كان عنه مسؤولا﴾، و در گوش بریزید.»[8]
درمان ششم یک عوذه است، در روایت آمده: «به امام صادق (ع) از دردی که در گوش داشتم شکایت کردم، امام فرمودند دستت را روی گوش قرار بده و بگو اعوذ بالله الذي سكن له ما في البر والبحر والسموات والارض وهو السميع العليم، هفت مرتبه، به اذن خدا درمان می‌شود.»[9]
درمان هفتم، این دارو بسیار قوی است و برای بیماری‌های بسیار سخت گوش می‌تواند مفید باشد، در روایت آمده: «شكا رجل من الاولياء الى بعضهم عليهم السلام وجع الاذن وانه يسيل منه القيح والدم قال له خذ جبنا عتيقا اعتق ما تقدر عليه فدقه دقا جيدا ناعما ثم اخلطه بلبن امرأة وسخنه بنار لينة ثم صب منه قطرات في الاذن التي يسيل منها الدم فانها تبرأ باذن الله عز وجل.»[10] یعنی «مردی از اصحاب ائمه (ع) به یکی از ائمه (ع) از درد گوش شکایت کردند و از گوش چرک و خون خارج می‌شود، امام فرمودند یک پنیر کهنه بگیر، کهنه‌ترین پنیری که می‌توانی پیدا کنی، آن را بکوب و نرم کن سپس آن را با شیر زن مخلوط‌کن و با آتش ملایم گرم کن، سپس در گوشی که از آن خون خارج می‌شود چند قطره (سه یا بیشتر) بریز، همانا به اذن خدا درمان می‌شود.» پنیری که امروزه رایج است با آنچه در گذشته بوده و در روایت به آن اشاره‌شده تفاوت دارد، در اصل پنیر باید با مایه درست شود و سوراخ‌سوراخ باشد، شاید چیزی مانند پنیر لیقوان و بهتر آن است که با انفحه ساخته شود، انفحه شیر منعقدشده در سیرابی بزغاله است، البته در شیردان هم هست.
درمان با سداب
درمان شاخص بیماری‌های گوش سداب و روغن سداب است. خوردن پودر سداب برای رفع سرگیجه مفید است زیرا یکی از علل سرگیجه اختلال در مایعات داخل گوش است و باید یک قاشق مرباخوری در شب خورده شود.
پیامبر (ص) می‌فرمایند: «من أكل السداب ونام عليه أمن من الدوار وذات الجنب.»[11] یعنی «کسی که سداب بخورد و بخوابد از سرگیجه و سینه‌پهلو در امان خواهد بود.»
پیامبر (ص) می‌فرمایند: «السداب جيد لوجع الاذن»[12] یعنی «سداب برای گوش‌درد مفید است.»
در روایتی آمده: «ذكر السداب فقال: أما إن فيه منافع: زيادة في العقل وتوفير في الدماغ غير أنه ينتن ماء الظهر. وروي أنه جيد لوجع الاذن.»[13] یعنی «در محضر امام از سداب یاد شد، امام فرمودند در سداب فوایدی است، عقل را زیاد می‌کند و مغز را زیاد می‌کند، عوارضی هم دارد، آب منی را بدبو می‌کند.»
در روایت دیگری آمده: «من أكل السداب ونام عليه نام آمنا من الدبيلة وذات الجنب.»[14] یعنی «کسی که سداب بخورد و بخوابد، ایمن می‌شود از آپاندیس و سینه‌پهلو.»
روش درست کردن و استفاده از سداب
در روایت آمده: «يوخذ السداب ويطبخ بزيت وتقطر فيها قطرات فانه يسكن باذن الله عز وجل»[15] یعنی «سداب را با روغن‌زیتون بپزید (روی سداب روغن‌زیتون بریزید و روی آتش ملایم سه تا چهار ساعت بگذارید)، چند قطره (حداقل سه قطره) در گوش بچکانید، همانا به اذن خدا تسکین می‌شود.»
سنگینی گوش
اموری در روایات آمده که برای سنگینی گوش مفید است.
اولین مورد تسبیح حضرت زهرا (س)، در روایت آمده: «شكوت إليه ثقلا في أذني، فقال عليه السلام: عليك بتسبيح فاطمة عليها السلام»[16] یعنی «شکایت کردم به امام صادق (ع) از سنگینی که در گوش دارم، امام فرمودند بر شما باد تسبیح فاطمه (س).» البته همه این تسبیح را می‌گویند ولی مراد بیش از این حد معمول است مخصوصاً در شب و موقع خواب.
دومین مورد خوردن گوشت، در روایت آمده: «أن أكل اللحم يزيد في السمع والبصر.»[17] یعنی «خوردن گوشت هم شنوایی را زیاد می‌کند هم بینایی را.» تجربه نشان داده افرادی که گوشت زیاد مصرف می‌کنند شنوایی و بینایی آن‌ها تا آخر عمر سالم و قوی می‌ماند.