موضوع: درمان بیماری‌های چشم

امروز سرمه‌های دیگر را معرفی می‌کنیم.

دومین سرمه، سرمه حضض یا دیوخار یا پیل زهره می‌باشد. در روایت آمده: «سألته عن الكحل للمحرم قال: أما بالسواد فلا ولكن بالصبر والحضض.»[1] یعنی «از امام صادق (ع) درباره سرمه برای شخص محرم پرسیدم، امام فرمودند با سرمه اثمد نمی‌شود سرمه بکشد (زیرا زینت محسوب می‌شود و زینت برای محرم جایز نیست)، ولی با صبر و حضض می‌شود.» پس در درجه اول اثمد و اگر نه به عنوان جایگزین می‌توان از این سرمه استفاده کرد. با توجه به مجموع روایات معلوم می‌شود که صبر زرد و نیز چیزهای تلخ مانند مر و کافور و هزز برای چشم مفید است.

سومین سرمه، سرمه‌ای که در آن مشک و زعفران و ورس وجود دارد، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «لا بأس للمحرم أن يكتحل بكحل ليس فيه مسك ولا كافور إذا اشتكى عينيه ، وتكتحل المرأة المحرمة بالكحل كله إلا كحلا أسود لزينة»[2] یعنی «اشکالی ندارد محرم سرمه بکشد، با سرمه‌ای که در آن نه مشک باشد و نه کافور، در صورتی که چشمانش بیمار شود، و زن محرمه با همه سرمه‌ها سرمه بکشد مگر سرمه مشکی برای زینت.» این روایت دال بر این است که مشک و کافور از سرمه‌های دارویی هستند.

امام باقر (ع) می‌فرمایند: «يكتحل المحرم عينيه إن شاء بصبر ليس فيه زعفران ولا ورس»[3] یعنی «محرم می‌تواند سرمه بکشد با صبر که نه زعفران در آن باشد و نه ورس.» زیرا این دو رنگ دارند و زینت محسوب می‌شود. از این روایت استفاده می‌شود که این سرمه‌ها مرسوم و مفید بوده، ورس گیاهی شبیه به زعفران است که رنگی شبیه به زعفران دارد.

چهارمین سرمه، هلیله زرد و فلفل، امام حسین (ع) می‌فرمایند: «لو علم الناس ما في الهليلج الاصفر لاشتروها بوزنها ذهبا وقال لرجل من اصحابه خذ هليلجة صفراء وسبع حبات فلفل واسحقها وانخلها واكتحل بها.»[4] یعنی «اگر مردم بدانند که هلیله زرد چه خصوصیتی دارد، معادل وزن آن طلا می‌دادند. و (امام حسین (ع)) به یکی از اصحابش فرمودند یک هلیله زرد و هفت دانه فلفل سیاه را آسیاب و الک کن و با آن سرمه بکش.» از آنجا که این سرمه تند است و ایجاد سوزش می‌کند معلوم می‌شود که اثر دارویی دارد و زینت نیست.

در روایتی آمده: «من اكتحل بميل من مسكر كحله الله عز وجل بميل من نار.»[5] یعنی «کسی که سرمه بکشد با یک میل مسکر (سرمه‌ای که در آن خمر یا الکل باشد)، میلی که در چشم می‌کشد از آتش جهنم است.» پس نمی‌توان از بسیاری از قطره‌های شیمیایی که الکل دارند و امروزه موجود است استفاده کرد.

در روایتی دیگر آمده: «وسألته عن الكحل يصلح أن يعجن بالنبيذ؟ قال : لا»[6] یعنی «سؤال کردم (از امام کاظم (ع)) درباره سرمه‌ای که با نبیذ (مشروب) اجین می‌شود، این کار درست است؟ امام فرمودند نه، این کار درست نیست.» خوردن خمر حرام است و شاید کشیدن به چشم حرام نباشد پس منظور ضرر داشتن آن از نظر طبی است. البته شاید چون ممکن است از راه چشم به حلق راه پیدا کند، سرمه کشیدن با آن نیز حرام باشد.

سرمه‌دان

در روایت آمده: «أراني أبو الحسن عليه السلام ميلا من حديد ومكحلة من عظام فقال: هذا كان لأبي الحسن فاكتحل به»[7] یعنی «امام رضا (ع) به من نشان داد یک میلی از آهن و سرمه‌دانی از استخوان، و فرمودند این سرمه‌دان امام کاظم (ع) بوده، با آن سرمه بکش.» در این روایت اشاره شده که میل از جنس آهن بوده و در حالی که در روایات دیگر آهن به عنوان رجس و آلودگی معرفی شده، این احتمال وجود دارد که منظور فلز بوده و یا می‌توان گفت که استفاده از آهن به عنوان ظزف غذا و چیزی که با خوردنی در ارتباط باشد اشکال دارد و استفاده از آن به عنوان میل برای سرمه کشیدن اشکال ندارد، البته بهتر است که از میل برنجی استفاده شود.

بعضی با سوزاندن مغزهای روغنی سرمه می‌سازند، چون این نوع سرمه حاوی روغن سوخته است می‌تواند موجب بسته شدن مجرای اشک شود و ضرر دارد.

سرمه اثمد

سرمه اثمد معمولاً از مکه تهیه می‌شود و وقتی می‌خواهند معرفی کنند می‌گویند سرمه اصفهان، و در تحقیقات معلوم شد که در هندوستان جایی به نام اصفهان وجود دارد که منظور همان جا است، البته در کوه‌های کرمانشاه و ایلام این سنگ یافت می‌شود، همچنین باید چهل روز این سنگ را در آب بخیسانند و هر سه یا چهار روز آب آن را عوض کنند سپس خشک و آسیاب کنند و الک کنند. در روایات تأکید بسیار به سرمه اثمد شده است. در روایت آمده که پیامبر (ص) با سرمه اثمد سرمه می‌کشیدند زمانی که به رختخواب می‌رفتند و به تعداد فرد سرمه می‌کشیدند[8] ، و به این کار امر می‌نمودند[9] و می‌فرمودند: «من خير اكحالكم الاثمد يجلوا البصر وينبت الشعر»[10] یعنی «بهترین سرمه‌های شما اثمد است، بینایی را تقویت می‌کند، مو را می‌رویاند.»

امام باقر (ع) می‌فرمایند: «الاكتحال بالإثمد يطيب النكهة ويشد أشفار العين.»[11] یعنی «سرمه کشیدن با اثمد بدن را خوش‌بو می‌کند، و مژه‌ها را تقویت می‌کند.»

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «الإثمد يجلو البصر، وينبت الشعر، ويذهب بالدمعة.»[12] یعنی «سرمه اثمد بینایی را تقویت می‌کند، و سبب رویش مو می‌شود، و اشک (اشک زائد) را قطع می‌کند.»

اولین فایده سرمه اثمد ایمنی از آب سیاه و کوری است، همه انواع سرمه که گفته شد باعث ایمنی از مطلق آب (آب‌مروارید و آب سیاه) می‌باشد، اما در خصوص آب سیاه در مورد سرمه اثمد تأکید شده. امام صادق (ع) می‌فرمایند: « من نام على إثمد غير ممسك أمن من الماء الأسود أبدا ما دام ينام عليه.»[13] یعنی «کسی که شب سرمه بکشد و با این حال بخوابد، به شرط اینکه سرمه عطر و مشک نداشته باشد، ایمن می‌شود از آب سیاه، تا وقتی که از این سرمه استفاده می‌کند.» البته شاید علاوه بر پیشگیری درمان نیز باشد.

فایده دوم، خارج کردن چرک و آلودگی که وارد چشم می‌شود، در روایت آمده پیامبر (ص) امر فرمودند به سرمه کشیدن با اثمد و فرمودند: « عَلَيْكُمْ بِهِ فَإِنَّهُ مَذْهَبَةٌ لِلْقَذَى مَصْفَاةٌ لِلْبَصَرِ»[14] یعنی « از این سرمه استفاده کنید زیرا چیزی را که از بیرون وارد چشم می‌شود را خارج می‌کند و چشم (بینایی) را صاف می‌کند.»

فایده سوم، تقویت و جلای بینایی، در روایت آمده: «اتى النبي صلى الله عليه وآله اعرابي يقال له فليت وكان رطب العينين فقال له رسول الله صلى الله عليه وآله ارى عينيك رطبتين يا فليت قال نعم يا رسول الله هما كما ترى ضعيفتان قال عليك بالاثمد فانه سرجين العين.»[15] یعنی «یک بادیه نشین نزد پیامبر (ص) آمد، نامش فلید است و چشمانش اشک ریزی داشت، پیامبر (ص) فرمودند می‌بینم دو چشم شما مرطوب است، او عرض کرد بله ای رسول خدا همان گونه که می‌بینی چشمانم ضعیف است، پیامبر (ص) فرمودند از اثمد استفاده کن زیرا این روشنایی چشم است.»

در نقل دیگری آمده: «سراج العين»[16] یعنی «اثمد چراغ چشم است» با توجه به این روایت آن مرد از ضعف چشم شکایت داشت و پیامبر (ص) اثمد را به او توصیه کرد پس می‌توان گفت که اثمد برای ضعف چشم مفید است و نکته دیگر اینکه بین اشک ریزی و ضعف چشم رابطه‌ای وجود دارد.

روش استفاده از سرمه

امام رضا (ع) می‌فرمایند: «من اصابه ضعف في بصره فيكحل بسبعة مراود عند منامه بالاثمد.»[17] یعنی «کسی که مبتلا به ضعف بینایی می‌شود هفت میل سرمه بکشد، موقع خواب با اثمد.»

فایده پنجم، کمک به بیدار ماندن، امام باقر (ع) می‌فرمایند: «الاكتحال بالاثمد ينبت الاشفار ويحد البصر ويعين على طول السهر.»[18] یعنی «سرمه کشیدن با اثمد سبب رویش مژه‌ها است و بینایی را تیز می‌کند و کمک می‌کند به بیدار ماندن.»