«درس طب در روایات»

استاد تبریزیان

94/02/06

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: درمان بیماری‌های استخوان و مفصل

 

ضربان در مفاصل

ضربان در مفاصل دردی است که همراه با احساس نبض می‌باشد، ابو زینب روایت می‌کند: «من نزد امام صادق (ع) بودم، شخصی از اصحاب به نام سنان بن سلمه نزد حضرت آمد، درحالی که صورتش زرد بود، امام فرمودند چه مشکلی داری؟ او هم بیماری خود را وصف کرد که چقدر درد دارد آن هم با ضربان، اما فرمودند این را بگو اللهم انى اسئلك باسمائك وبركاتك ودعوة نبيك الطيب المبارك المكين عندك صلى الله عليه وآله وبحقه وبحق ابنته فاطمة المباركة وبحق وصيه أمير المؤمنين وحق سيدي شباب أهل الجنة أذهبت عني شرما اجد بحقهم بحقهم بحقهم بحقك يا إله العالمين، قسم به خدا از آن مجلس برنخاست مگر این که درمان شد.»[1]

 

احساس سردی در مفصل

امام کاظم (ع) می‌فرمایند: «من الريح الشابكة والحام والابردة في المفاصل تأخذ كف حلبة وكف تين يابس تغمرهما بالماء وتطبخهما في قدر نظيفة ثم تصفى ثم تبرد ثم تشربه يوما وتغب يوما حتى تشرب منه تمام أيامك قدر قدح روي»[2] یعنی «برای درد کل مفاصل بدن، و خلط نارس، و سردی مفاصل (احتمالاً رماتیسم)، یک کف (مشت) شنبلیله و دو کف انجیر خشک می‌گیری، روی آنها آب می‌ریزی تا آب روی آنها برسد و آنها را می‌پذی در یک قابلمه تمیز، سپس صاف می‌کنی و اجازه بده سرد شود، سپس یک روز در میان از آن بنوش، تا اینکه در چند روز به اندازه یک قدح پر (دو یا سه لیوان).» با توجه به روایت جوشیدن کافی نیست و باید پخته و له شود و به احتمال بیشتر منظور بگر شنبلیله است زیرا تخم شنبلیله براحتی پخته نمی‌شود ولی می‌توان از باب احتیاط از هر دو استفاده کرد، و اینکه باتوجه به مقدار مصرف که دو یا سه لیوان می‌باشد باید حدود چهار الی شش روز و هر بار نصف لیوان از این دارو نوشید، و نیز در کنار آن از طریفل استفاده شود که در درمان بسیار مؤثر خواهد بود، صبح ناشتا به اندازه یک قاشق مرباخوری.

 

درد مفاصل

اولین درمان، دارویی شبیه به مرکب یک که به آن مرکب یک مفاصل می‌گوییم، و اگر درست ساخته و مصرف شود بسیار مؤثر است. در روایت آمده: «يؤخذ خيارشنبر مقدار رطل فينقى ثم يدق وينقع في رطل من ماء يوما وليلة ثم يصفى ويطرح ثفله ويجعله مع صفوة رطل من عسل ورطلان من افشرج السفرجل واربعون مثقالا من دهن الورد ثم يطبخ بنار لينة حتى يثخن ثم ينزل القدر عن النار ويترك حتى يبرد فإذا برد جعل فيه الفلفل ودار فلفل وقرفة القرنفل وقاقلة وزنجبيل ودار صيني وجوزبوا من كل واحد ثلاث مثاقيل مدقوق منخول فإذا جعل فيه هذه الاخلاط عجن بعضها ببعض وجعل في جرة خضراء، الشربه منه وزن مثقالين على الريق مرة واحدة فانه يسخن المعدة ويهضم الطعام ويخرج الرياح من المفاصل كلها باذن الله تعالى.»[3] یعنی «فلوس به اندازه یک رطل (چهارصد و هجده گرم) بردار و تمیز کن (هسته را جدا کن) سپس آسیاب کنید و یک رطل آب روی آن بریزید و یک شبانه روز بگذارید سپس صاف کنید و باقی مانده را دور بریزید، حالا که صاف کردی در آب آن یک رطل عسل و دو رطل هم آب به و چهل مثقال (صد و نود گرم) روغن گل سرخ می‌ریزی و بگذارید (حدود یک ماه) سپس روی آتش ملایم قرار می‌دهی تا قوام پیدا کند و غلیظ شود سپس قابلمه را از آتش پایین بیاورید و بگذارید سرد شود، وقتی سرد شد این مواد را اضافه کن، فلفل سیاه، و دار فلفل (فلفل دراز)، و پوست درخت میخک، و هل سبز، و زنجبیل، و دارچین، و جوز بویا از هرکدام سه مثقال خالص آسیاب شده و الک شده، زمانی که این ادویه را در آن دارو قرار دادید باهم خمیر درست کنید و در کوزه‌ای سبز قرار دهید و باید دو مثقال مصرف شود در ناشتا یک مرتبه، معده را گرم می‌کند و غذا را هضم می‌کند و درد و التهاب را از کل مفاصل خارج می‌کند، به اذن خداوند متعال.»

فلوس باریک بلند قهوه‌ای و سفت است و وقتی شکسته شود داخل آن پرده‌ها و لایه‌های سیاه و میان این لایه‌ها هسته‌ها وجود دارند، وقتی می‌گویند فلوس گاهی مراد کل میوه است ولی به احتمال زیاد مراد لایه‌ها هستند که شبیه به فلس (سکه) هستند و به همین دلیل به آن فلوس گفته می‌شود، در این روایت گفته شده که یک رطل فلوس را پاک کنید ولی در روایت دیگری آمده که یک رطل از فلوس پاک شده و خالص باشد. در عربی «قرفة» به معنی پوست درخت است و «قرفة القرنفل» یعنی پوست درخت میخک که بسیار شبیه به دارچین است اما بویی ندارد. جوز بویا یا جوز هندی از نظر ظاهر شبیه به گردو است اما کوچک‌تر است و شکننده و خوش‌بو است. توجه شود که کوزه باید از داخل لعابدار باشد تا مواد آن را جذب یا خارج نکند.

این دارو برای درد مفاصل بهترین است و برای ساییدگی و آرتروز نیز مفید است. نکته دیگر اینکه این دارو بعد از ساخته شدن قابل مصرف است و هر چه بگذرد بهتر است و بطور کلی هر داروی طب اسلامی که عسل هم داشته باشد در طول زمان اثرش بهتر می‌شود. در روایت دیگری آمده که روز مصرف باید از ماهی، سرکه و سبزیجات پرهیز شود.

 

درمان دوم مرکب چهار است، در روایت آمده: «هذا عجيب يسخن الكليتين ويكثر صاحبه الجماع ويذهب بالبرون من المفاصل كلها وهو نافع لوجع الخاصرة والبطن ولرياح البطن ولرياح المفاصل»[4] یعنی «این (دارو) عجیب است، کلیه‌ها را گرم می‌کند، و همبستری را زیاد می‌کند، سردی کل مفاصل را از بین می‌برد، و برای پهلودرد مفید است و برای شکم‌درد و برای باد شکم و باد (درد) مفاصل.»

این دارو برای کم کاری کلیه مفید است و همچنین تقویت کننده جنسی می‌باشد.

 

ورم مفصل

درمان اول یک عوذه است، جابر بن یزید جعفی از امام باقر (ع) روایت می‌کند: «به من فرمود یا جابر، گفتم بله ای فرزند رسول خدا، امام فرمودند روی هر ورمی بخوان آخر سوره حشر را ﴿لو انزلنا هذا القرآن على جبل لرأيته خاشعا متصدعا من خشية الله وتلك الامثال نضربها للناس لعلهم يتفكرون هو الله الذي لا إله إلا هو عالم الغيب والشهادة هو الرحمن الرحيم هو الله الذي لا إله إلا هو الملك القدوس السلام المؤمن المهيمن العزيز الجبار المتكبر سبحان الله عما يشركون هو الله الخالق البارئ المصور له الاسماء الحسنى يسبح له ما في السموات والارض وهو العزيز الحكيم﴾، سه مرتبه، همانا به اذن خدا تسکین می‌یابد.»[5]

این عوذه چهار آیه پایانی سوره حشر است و می‌گوید که اگر این قرآن بر کوه نازل می‌شد، کوه ترک برمی‌داشت و خاضع می‌شد، پس ورم‌ها در برابر این آیات چیزی نیست. این عوذه برای هر ورمی حتی ورم‌های سرطانی و همچنین ورم مفاصل مفید است.

 

درمان دوم نیز یک عوذه است، و برای ورم‌ها و تومورهای سرطانی هم مفید است، در روایت آمده: «یک چاقوی آهنی برمی‌داری و بر ورم مرور می‌دهی و بگو بسم الله ارقيك من الجد والحديد ومن امر العود ومن الحجر الملبود ومن عرق العاقر ومن ورم الاخر ومن الطعام وعقده ومن الشراب وبرده امض باذن الله الى اجل مسمى في الانس والانعام بسم الله فتحت وبسم الله ختمت، سپس چاقو را در زمین فرو کن.»[6] این کار را هم خود شخص بیمار می‌تواند انجام دهد و هم شخص دیگر می‌تواند برای بیمار انجام دهد.

 

فضول در مفاصل

درمان آن شیطرج است، در توحید مفضل از امام صادق (ع) روایت شده: «فَكِّرْ فِي هَذِهِ الْعَقَاقِيرِ وَ مَا خُصَّ بِهَا كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهَا مِنَ الْعَمَلِ فِي بَعْضِ الْأَدْوَاءِ فَهَذَا يَغُورُ فِي الْمَفَاصِلِ فَيَسْتَخْرِجُ الْفُضُولَ الْغَلِيظَةَ مِثْلَ الشَّيْطَرَجِ»[7] یعنی «فکر کن به این گیاهان که هرکدام چه خصوصیاتی دارد در بعضی بیماری، این گیاه وارد مفصل شده و مواد زائد لزج را خارج می‌کند مانند شیطرج» شیطرج در درمان زانو درد و درد مفاصل و مخصوصاً نقرس بسیار مؤثر است زیرا در این بیماری مواد زائد وارد مفاصل شده تا جایی که شخص قادر به خم کردن مفصل نیست. گیاه شیطرج به شکل تکه‌های چوب است و از هندوستان می‌آید، متأسفانه اخیراً این گیاه کمیاب شده و گاهی نمونه تقلبی آن عرضه می‌گردد، یک نشانه خوب برای تشخیص شیطرج این است که اگر آن را آسیاب کنند به شکل الیاف (پشمک) درمی‌آید و به راحتی آسیاب نمی‌شود. شیطرج را هم می‌توان به موضع مالید هم می‌توان به صورت خوراکی استفاده کرد. البته بهتر است که در مرحله اول به صورت خوراکی و در مرحله دوم به صورت مالیدنی استفاده شود.


[1] طب الأئمه، ابن سابور الزيات، ص۶۹.
[2] الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۸، ص۱۹۱.
[3] طب الأئمه، ابن سابور الزيات، ص۷۱.
[4] طب الأئمه، ابن سابور الزيات، ص۷۷.
[5] طب الأئمه، ابن سابور الزيات، ص۳۴.
[6] طب الأئمه، ابن سابور الزيات، ص۳۴.
[7] توحيد المفضل، مفضل بن عمر، ص۱۶۳.