موضوع: درمان هم و غم و افسردگی

در روایات ما هم و غم، هم بیماری است و هم علت بیماری.

وسوسه صدر و حدیث نفس، بعضی افراد همیشه در فکر خود غوطه ور هستد که به آن حدیث نفس می‌گویند و نوعی بیماری است و با وسواس که نوعی شک و تکرار بیش از حد در کارها است، تفاوت دارد؛ و در طب اسلامی درمان‌هایی برای آن آمده است.

اولین درمان، روزه گرفتن سه مرتبه در ماه، پنجشنبه دهه اول ماه، پنجشنبه آخر ماه و چهارشنبه بعد از دهم ماه. در روایت آمده: «صيام شهر الصبر وثلاثة أيام من كل شهر يذهبن ببلابل الصدر»[1] یعنی «روزه گرفتن در ماه رمضان و سه روز در هر ماه، حدیث نفس را برطرف می‌کند.»

دومین درمان شانه کردن موهای پشت سر، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «تسريح العارضين تشد الاضراس، وتسريح اللحية يذهب بالوباء، وتسريح الذوابتين يذهب ببلابل الصدر...»[2] یعنی «شانه کردن دو طرف صورت دندان را تقویت می‌کند، و شانه کردن محاسن وبا را برطرف می‌کند، و شانه کردن موهای پشت سر حدیث نفس را برطرف می‌کند.»

درمان سوم عوذه است، از حریز بن عبدالله سجستانی روایت شده: «عرض کردم ای فرزند رسول خدا من مبتلا به وسوسه سینه‌ام و آنقدر وسوسه دارم که ممکن است نمازم را خراب کنم، نمی‌دانم چه بخوانم در نماز، امام صادق (ع) فرمود کجایید از عوذه امیر المؤمنین (ع)، عرض کردم ای پسر رسول خدا به من بیاموز، امام فرمود هرگاه این وسوسه را احساس کردی دستت را بر سینه قرار بده و سه مرتبه بگو بسم الله وبالله اللهم مننت علي بالايمان واودعتني القرآن ورزقتني صيام شهر رمضان فامنن علي بالرحمة والرضوان والرأفة والغفران وتمام ما اوليتني من النعم والاحسان يا حنان يا منان يا دائم يا رحمان سبحانك وليس لي احد سواك سبحانك أعوذ بك بعد هذه الكرامات من الهوان واسألك ان تجلي عن قلبي الاحزان، همانا درمان می‌شوی.»[3]

نشره یا اموری که باعث خوشحالی شود

نشره اموری است که انسان را دل‌خوش می‌کند و از غم رها می‌کند و باعث انبساط نفس می‌شود. در روایتی آمده: «النشرة في عشرة أشياء، المشى، والركوب، والارتماس في الماء، والنظر إلى الخضرة، والاكل والشرب، والنظر إلى المرأة الحسناء، والجماع، والسواك، وغسل الرأس بالخطمى»[4] یعنی «نشره در ده چیز است، راه رفتن، سواری کردن، غوطه‌ور شدن در آب، نگاه کردن به سبزه، خوردن و نوشیدن، نگاه کردن به زن زیبا، همبستری، مسواک زدن، شستن سر با گل خطمی.»

در روایت دیگر به جای شستن سر با خطمی، «گفتگو با مردان»[5] آمده است. درمورد شستن سر با گل خطمی، تجربه شده که ختمی سفید بهتر است و علاوه بر این برای شوره و شپش هم مفید است و مو را نرم می‌کند، بهتر است ختمی را خرد یا پودر کنند و در آب بخیسانند و صاف کنند و ماده بدست آمده را برای شستن سر استفاده کنند و هر بار تازه تهیه شود. همچنین در بعضی نقل‌ها به جای نشره، «نشوه»[6] آمده که همان نشئه در فارسی می‌باشد، اما مورد سواری کردن، بانوان از سواری بر اسب نهی شده‌اند و شاید شامل اتومبیل هم بشود، و درمورد گفتگو با مردان که باعث نشره می‌شود، باید گفت که برعکس آن گفتگو با زنان باعث غم برای مرد می‌شود.

امور دیگری هم در روایات ذکر شده که یکی از آنها به شعر درآمده «ثلاثة یذهبن عن القلب الحزن الماء والخضراء والوجه الحسن» یعنی «سه چیز ناراحتی و غصه از قلب می‌زداید، آب، و سبزه، و صورت زیبا» البته وجه الحسن به کسی که نماز شب می‌خواند هم اطلاق می‌شود.

از دیگر موارد عطر و عسل است، امام رضا (ع) می‌فرمایند: «الطيب نشرة والعسل نشرة»[7] یعنی «عطر نشره است و عسل هم نشره است.»

سوم گرفتن و کوتاه کردن سبیل، در کافی روایت شده: «ذكرنا الاخذ من الشارب فقال: نشرة وهو من السنة»[8] یعنی «(نزد امام صادق (ع) ) از کوتاه کردن سبیل یاد کردیم، امام فرمود نشره است و از سنت پیامبران است.»

چهارم نوره، امام علی (ع) می‌فرمایند: « النورة نشرة وطهور للجسد»[9] یعنی «نوره شادی می‌آورد و برای بدن پاکیزگی به همراه دارد.»

پنجم اصل حرملی (اسپند)، امام علی (ع) می‌فرمایند: «فِي أَصْلِ الْحَرْمَلِ نُشْرَةٌ وَ فِي فَرْعِهِ شِفَاءٌ مِنِ اثْنَيْنِ وَ سَبْعِينَ دَاءً‌»[10] یعنی «در ساقه (یا ریشه) اسپند شادی است، و در شاخه‌های ریز و برگش درمان هفتاد دو بیماری است.» افرادی که مبتلا به اعتیاد مواد مخدر یا سیگار هستند می‌توانند از ساقه اسپند استفاده کنند، دو تا ده گرم را آسیاب کرده سپس مقداری تخم اسپند (آسیاب نشود چون سمی است) با آن مخلوط کرده و به عنوان جایگزین بخورند، در عین حال که باعث فرح می‌شود اعتیاد آور نیست و آسیبی ندارد بلکه درمان هم هست تا اینکه ماده مخدر یا سیگار را ترک کنند.

ششم ملاقات با برادران ایمانی، امام جواد (ع) می‌فرمایند: «ملاقاة الاخوان نشرة وتلقيح للعقل وإن كان نزرا قليلا»[11] یعنی «ملاقات کردن با برادران مؤمن موجب انبساط نفس و بارور شدن عقل است هرچند کوتاه باشد.»

درمان ترس و وحشت

در روایت آمده: «مردی به امام صادق (ع) عرض می‌کند وقتی تنها می‌شوم می‌ترسم و وقتی با مردم مخلوط می‌شوم چیزی احساس نمی‌کنم، امام به او فرمود دستت را روی قلب قرار بده و این را بگو بسم الله بسم الله بسم الله، سپس دستت را بر قلب مسح کن و هفت مرتبه بگو اعوذ بعزة الله واعوذ بقدرة الله واعوذ بجلال الله واعوذ بعظمة الله واعوذ بجمع الله واعوذ برسول الله واعوذ باسماء الله من شر ما احذر ومن شر ما اخاف على نفسي تقول، راوی می‌گوید این کار را کردم و وحشتم برطرف شد و تبدیل به انس و آرامش شد.»[12]

درمان عصبانیت

این مشکل بیشتر معلول غلبه صفرا است و درمان آن درمان صفرا است.

یکی از درمان‌ها خوردن گوشت دراج یا تیهو است. پیامبر (ص) می‌فرمایند: «من يسره ان يقل غيظه فليأ كل الدراج»[13] یعنی «کسی که دوست دارد عصبانیتش کم شود، گوشت تیهو بخورد.»

درمان دوم نوشیدن آب، از ابو طیفور متطبب روایت شده: «نهيت أبا الحسن الماضي (ع) عن شرب الماء، فقال: وما بأس بالمآء، وهو يدير الطعام في المعدة، ويسكن الغضب، ويزيد في اللب، ويطفئ المرار»[14] یعنی « امام کاظم (ع) را نهی کردم از نوشیدن آب، امام فرمودند مگر چه اشکالی دارد، که باعث چرخش غذا در معده است و عصبانیت را تسکین می‌دهد و درک و فهم را زیاد می‌کند و مره (بخصوص مره صفرا) را خاموش می‌کند.» خوردن آب در بین خوردن غذا شدیداً نهی شده و سبب چربی کبد است ولی بعد از غذا نهی نشده حتی مطلوب است ولی اگر غذا گوشت یا چرب باشد باید یک ساعت بین غذا و نوشیدن آب فاصله باشد.

درمان سوم گرفتن زمین (دست گذاشتن بر زمین) است، امام باقر (ع) می‌فرمایند: «إن هذا الغضب جمرة من الشيطان توقد في قلب ابن آدم وإن أحدكم إذا غضب احمرت عيناه وانتفخت أوداجه ودخل الشيطان فيه، فإذا خاف أحدكم ذلك من نفسه فليلزم الأرض، فإن رجز الشيطان ليذهب عنه عند ذلك.»[15] یعنی «عصبانیت گداخته‌ای از شیطان است که در دل انسان روشن می‌شود، و هرکس عصبانی شود چشمانش قرمز می‌شود و رگ‌هایش پر می‌شود و شیطان داخل بدنش می‌شود و زمانی که انسان از این حالت می‌ترسد، زمین را بگیرد، همانا رجز شیطان از او برطرف می‌شود.» شاید با این کار چیزی از بدن انسان به زمین منتقل می‌گردد مانند تخلیه الکتریکی.

درمان چهارم نشستن، امام باقر (ع) می‌فرمایند: «إن الرجل ليغضب فما يرضى أبدا حتى يدخل النار، فأيما رجل غضب على قوم وهو قائم فليجلس من فوره ذلك، فإنه سيذهب عنه رجز الشيطان»[16] یعنی «وقتی انسان عصبانی می‌شود، دیگر راضی نمی‌شود تا اینکه ورد جهنم شود، هرکس که عصبانی شود در حالت ایستاده، فوراً بنشیند، زیرا رجز شیطان با این کار برطرف می‌شود.» اگر مراد نشستن روی خاک باشد مانند حالت قبل می‌تواند علت نوعی انتقال یا تخلیه الکتریکی باشد ولی اگر مراد صرفا نشستن باشد، احتمالاً تغییر حالت علت برطرف شدن عصبانیت است و شاید بتوان گفت که اگر فرد عصبانی نشسته هم باشد، ایستادن او در کم شدن عصبانیت مؤثر است.

پنجم دست زدن و لمس ارحام، در روایت آمده: «وإيما رجل غضب على ذي رحم فليدن منه فليمسه، فإن الرحم إذا مست سكنت.»[17] یعنی «هرکس بر ارحامش غضب کند به او نزدیک شود و به او دست بزند، زیرا ارحام اگر یکدیگر را لمس کنن عصبانیت تسکین می‌یابد.» در روایت دیگری آمده که هارون الرشید بسیار عصبانی بود و قصد داشت امام موسی کاظم (ع) را شهید کند و امام کاظم (ع) از هارون الرشید خواست که دست بدهند و وقتی این کار را کردند هارون الرشید آرام شد و امام کاظم (ع) فرمودند: «وقتی ارحام باهم تماس داشته باشند رگ‌هایشان شاداب می‌شود.» و هارون گفت که قسم به خدا که آرام شدم.

درمان ریشه‌ای عصبانیت کدو است، کدو آرام‌بخش است، مخصوصاً کدو تنبل. درباره حضرت یونس (ع) در قرآن آمده: ﴿وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنتُ مِنَ الظَّالِمِينَ﴾[18] ﴿وَأَنبَتْنَا عَلَيْهِ شَجَرَةً مِّن يَقْطِينٍ﴾[19] یعنی «و ذاالنون (یونس‌) را (به یاد آور) در آن هنگام که خشمگین (از میان قوم خود) رفت؛ و چنین می‌پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت؛ (امّا موقعی که در کام نهنگ فرو رفت،) در آن ظلمتها (ی متراکم) صدا زد: (خداوندا!) جز تو معبودی نیست! منزّهی تو! من از ستمکاران بودم!» «و بوته کدوئی بر او رویاندیم (تا در سایه برگهای پهن و مرطوبش آرامش یابد» حضرت یونس (ع) عصبانی بود و نمی‌توانست با وجود عصبانیت به قوم برگردد و مردم را به خدا دعوت کند لذا بعد از اینکه کدو خورد آرام شد و سپس به سوی قومش رفت. نکته دیگر اینکه کدو، قند بدن را سریعاً کاهش می‌دهد و اگر قند بدن کم شود جوشش و عصبانیت تسکین می‌یابد. همچنین پیامبر (ص) در مورد کدو می‌فرمایند که «عقل را زیاد می‌کند.» و اگر عقل زیاد شود عصبانی نمی‌شود.