موضوع: تقویت و زیاد کردن عقل

در روایات دو تعبیر آمده یکی تقویت و یکی زیاد کردن عقل، اموری برای تقویت عقل و قدرت درک ذکر شده که به آن‌ها می‌پردازیم.

ششمین تقویت‌کننده عقل تجارت است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «التجارة تزيد في العقل.»[1] یعنی «تجارت عقل را زیاد می‌کند.»

در روایت دیگر آمده: «ترك التجارة ينقص العقل»[2] یعنی «رها کردن تجارت عقل را کم می‌کند.»

شاید گفته شود که مراد همه نوع شغل و فعالیت اقتصادی است ولی موضوع روایت تجارت است نه مطلق کار کردن، از طرفی شاید گفته شود هر کاری که ذهن را درگیر کند و به فعالیت وادارد مانند تجارت عقل را زیاد می‌کند ولی چون در روایت علت ذکر نشده نمی‌توان چنین نتیجه‌ای گرفت.

هفتمین تقویت‌کننده عقل عطر است، در روایت آمده: «من تطيب أول النهار لم يزل عقله إلى الليل»[3] یعنی «کسی که در اول روز از عطر استفاده کند تا شب عقلش باقی می‌ماند.» البته عطر نمی‌تواند به‌عنوان درمان ضعف عقل باشد و یک تقویت موقتی است. در روایت دیگری آمده: «خمس خصال من فقد واحدة منهن لم يزل ناقص العيش، زائل العقل، مشغول القلب: فأولها صحة البدن، والثانية الامن، والثالثة السعة في الرزق، والرابعة الأنيس الموافق. قلت: وما الأنيس الموافق؟ قال الزوجة الصالحة، والولد الصالح، والخليط الصالح. والخامسة وهي تجمع هذه الخصال: الدعة.»[4] یعنی «پنج خصلت است که اگر یکی از این‌ها نباشد زندگی انسان ناقص است و عقل درستی ندارد و قلبش مشغول است، اولین آن سلامتی بدن و دوم امنیت و سوم صحت روزی و چهارم انیس، موافق راوی سؤال می‌کند انیس موافق چیست؟ امام پاسخ می‌دهند همسر خوب و فرزند خوب و رفیق خوب، پنجم آرامش فکری.» این نوع زوال عقل موقتی است و با برطرف شدن این مشکلات زوال عقل هم برطرف می‌شود.

پیامبر (ص) می‌فرمایند: «مَا طَابَتْ رَائِحَةُ عَبْدٍ إِلَّا زَادَ عَقْلُهُ»[5] یعنی «عطر لباس انسان خشک نمی‌شود مگر اینکه عقلش زیاد می‌شود.»

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «الرِّيحُ الطَّيِّبَةُ تَشُدُّ الْعَقْلَ وَ تَزِيدُ فِي الْبَاءَةِ‌»[6] یعنی «بوی عطر عقل را تقویت می‌کند و هم‌بستر شدن را زیاد می‌کند.»

با توجه به روایات ذکرشده می‌توان گفت که عطر هم برای درمان ضعف عقل قابل‌استفاده است.

هشتمین تقویت‌کننده عقل حجامت است، در روایت آمده: «إن الحجامة تصحح البدن وتشد العقل»[7] یعنی «حجامت بدن را سالم می‌کند و عقل را تقویت می‌کند.»

در روایت دیگر آمده: «الحجامة تزيد العقل وتزيد الحافظ حفظا»[8] یعنی «حجامت عقل را زیاد می‌کند و سبب تقویت حافظه هم می‌شود.» مخصوصاً حجامت سر برای تقویت عقل بسیار مفید است. تا وقتی مردم حجامت کنند کمتر بیمار می‌شوند، در زمان قاجار شرکت‌های دارویی بررسی کردند و دیدند که در ایران کسی دارو مصرف نمی‌کند و علت حجامت کردن است بنابراین پول زیادی به حجام دربار ناصرالدین‌شاه دادند تا تیغ‌هایش را زهرآلود کند و در اثر آن دو نفر پس از حجامت مردند سپس ناصرالدین‌شاه دستور ممنوعیت حجامت را صادر کرد و آن‌ها هم توانستند داروهای خود را بفروشند. بعضی افراد که از خون می‌ترسند و به همین علت حجامت نمی‌کنند معمولاً صفراوی هستند و ابتدا باید صفرا را درمان کنند.

نهمین تقویت‌کننده عقل مسواک است، امام باقر (ع) می‌فرمایند: «السواك يذهب بالبلغم ويزيد في العقل.»[9] یعنی «مسواک زدن بلغم را برطرف می‌کند و عقل را زیاد می‌کند.» شاید بتوان گفت که در اثر کم شدن بلغم عقل تقویت می‌شود.

دهمین درمان سداب است، امام کاظم (ع) می‌فرمایند: «السداب يزيد في العقل»[10] یعنی «سداب عقل را زیاد می‌کند.»

یازدهمین درمان کندر است، پیامبر (ص) می‌فرمایند: «عليكم بالألبان فانها تمسح الحر عن القلب كما يكسح الاصبع العرق عن الجبين ، وتشد الظهر وتزيد في العقل وتذكي الذهن وتجلو البصر وتذهب النسيان.»[11] یعنی «بر شما باد کندر زیرا گرمی از قلب پاک می‌کند همان‌گونه که انگشت عرق پیشانی را پاک می‌کند و کمر را تقویت می‌کند و عقل را زیاد می‌کند و ذهن را تیز می‌کند و بینایی را جلا می‌دهد و فراموشی را برطرف می‌کند.»

اگر زن باردار کندر استفاده کند برای تقویت عقل فرزند او مفید است.

امام رضا (ع) می‌فرمایند: «أطعموا حبالاكم ذكر اللبان فإن يك في بطنها غلام خرج ذكي القلب عالما شجاعا وإن تك جارية حسن خلقها وعظمت عجيزتها وحظيت عند زوجها.»[12] یعنی «به زنان باردار خود کندر نر بدهید، اگر در شکم او پسر باشد تیزهوش و عالم و شجاع خواهد بود، ولی اگر دختر باشد باسن آن بزرگ و نزد شوهرش خوش‌اقبال خواهد بود.»

کندر سفید و شیرین است و شبیه آلت مرد است ازاین‌جهت به آن می‌گویند کندر نر، کندر ماده کدر و زردرنگ و تلخ‌مزه است. چون در روایت کلمه اطعموا آمده یعنی مانند غدا باید مقدار زیاد از آن خورده شود، که می‌تواند یک یا چند قاشق غذاخوری و آسیاب شده باشد.

همچنین پیامبر (ص) می‌فرمایند: «أطعموا حبالاكم اللبان فإن الصبي إذا غذي في بطن أمه باللبان اشتد قلبه وزيد في عقله»[13] یعنی «به زنان باردار خود کندر بدهید، وقتی کودک در شکم مادرش از کندر تغذیه کند قلبش قوی می‌شود و عقلش زیاد می‌شود.»

امام رضا (ع) می‌فرمایند: «استكثروا من اللبان واستبقوه وامضغوه وأحبه إلى المضغ، فإنه ينزف بلغم المعدة، وينظفها، ويشد العقل، ويمرئ الطعام.»[14] یعنی «زیاد کندر استفاده کنید و آن را فوراً قورت ندهید و آن را بجوید و جویدن نزد من محبوب‌تر است، آن بلغم معده را به شکل خون‌ریزی خارج می‌کند و معده را پاک‌سازی می‌کند و عقل را تقویت می‌کند و سبب می‌شود که غذا هضم شود و به مرحله استفاده برسد.»

دوازدهمین تقویت‌کننده عقل کرفس است، در روایت آمده: «أنه - أي الكرفس يورث الحفظ، ويذكي القلب»[15] یعنی «کرفس سبب تقویت حافظه می‌شود و قلب را تیز می‌کند (انسان را تیزهوش می‌کند).»

پیامبر (ص) می‌فرمایند: «عليكم بالكرفس فانه ان كان شيء يزيد في العقل فهو هو.»[16] یعنی «بر شما باد کرفس، اگر چیزی عقل را زیاد می‌کند آن کرفس است.» تخم و ساقه و برگ کرفس برای تقویت عقل قابل‌استفاده است البته کرفس وحشی قوی‌تر است.

سیزدهمین تقویت کنند هلیله و شکر است، در رساله ذهبیه آمده: «ومن أراد أن يزيد في عقله يتناول كل يوم ثلاث هليلجات بسكر ابلوج.»[17] یعنی «کسی که می‌خواهد عقلش را زیاد کند، هرروز سه عدد هلیله با شکر بلوچستان.» بهترین شکر مال منطقه سیستان بوده که از نیشکر تهیه می‌شده و دو بار صاف می‌کردند و مقدار استفاده از شکر به مقدار صدق است. هرگاه هلیله به‌تنهایی بیاید معمولاً مراد هلیله سیاه است البته شاید مراد همه انواع هلیله شامل هلیله کابلی و چینی و غیره باشد.

چهاردهمین تقویت‌کننده گوشت است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «اللحم ينبت اللحم ويزيد في العقل ومن ترك اكله اياما فسد عقله»[18] یعنی «گوشت، گوشت می‌رویاند و عقل را زیاد می‌کند و کسی که چند روزی گوشت نخورد عقلش فاسد می‌شود.»

همچنین امام صادق (ع) می‌فرمایند: «من ترك اكل اللحم اربعين صباحا ساء خلقه وفسد عقله»[19] یعنی «کسی که چهل روز گوشت نخورد اخلاقش بد می‌شود و عقلش کم می‌شود.» در روایات گوشت به‌عنوان بهترین غذا معرفی‌شده البته گوشت گاو نهی شده است و بهترین روش پخت گوشت کباب کردن آن است.

آنچه از روایات استفاده کرده‌ایم که جمع‌کردن درمان‌ها نفع دارد و ضرر ندارد، همان‌طور که در مورد شیر گاو در روایت آمده «عَلَيكُم بِأَلبانِ البَقَرِ؛ فَإِنَّها تَرُمُّ مِن كُلِّ شَجَرٍ ، وهُوَ شِفاءٌ مِن كُلِّ داءٍ»[20] یعنی «بر شما باد شیر گاو، زیرا از تمام گیاهان می‌خورد و برای تمام بیماری‌ها درمان است» و در مورد عسل آمده ﴿ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا ۚ يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ﴾[21] یعنی «سپس از تمام ثمرات (و شیره گل‌ها) بخور و راه‌هایی را که پروردگارت برای تو تعیین کرده است، به‌راحتی بپیما، از درون شکم آن‌ها، نوشیدنی با رنگ‌های مختلف خارج می‌شود که در آن، شفا برای مردم است» با توجه به این آیات خاصیت درمانی شیر گاو و عسل به علت تغذیه از گیاهان مختلف و جمع خواص آن‌ها است. حال اگر بخواهیم از تمام درمان‌های معرفی‌شده یک داروی ترکیبی و کامل بسازیم که همه خواص را داشته باشد، ترکیبات آن چنین است، تخم خرفه، برگ خرفه، برگ چغندر، کدو، تخم کدو، به، دانه به، سداب، کندر، تخم کرفس، ساقه کرفس، برگ کرفس، هلیله و شکر هرکدام به‌اندازه مساوی، این دارو برای افرادی که دچار ضعف عقل هستند یا افراد مبتلا به اوتیسم قابل‌استفاده است. شاید گفته شود که اگر ترکیب این مواد خوب بود ائمه (ع) آن‌ها را به‌صورت ترکیب معرفی می‌کردند و حال که این‌گونه نیست ما هم جایز به ترکیب آن‌ها نیستیم، پاسخ این است که ائمه (ع) در مواردی که داروی ترکیبی معرفی کرده‌اند به خاطر آن است که آن مواد به‌صورت مجزا درمان محسوب نمی‌شوند و آن خاصیت را ندارند ولی در مواردی مانند مسئله موردبحث درمان‌ها هرکدام به‌طور جداگانه مؤثر هستند و بیشتر توصیه غذایی به‌حساب می‌آیند و نیز با توجه به روایات مصرف آن‌ها باهم منافاتی ندارد و ناسازگار نیستند، ازاین‌جهت جمع آن‌ها موجب تقویت اثربخشی شده و مفید است.

جنون

متأسفانه امروزه این بیماری درمان ندارد ولی در طب اسلامی روایات زیاد در مورد این بیماری داریم و شاید بعد از جزام بیشتر از همه در مورد جنون روایت داریم، ولی از مجموع این روایات شاید حدود پنج درصد به درمان می‌پردازند و بقیه درباره پیش گری است، پس نتیجه می‌گیریم جنون بیماری صعب‌العلاج و سهل التدارک است (درمانش سخت و پیشگیری از آن آسان است).

اولین پیشگیری نمک است، درباره خوردن نمک مخصوصاً قبل و بعد از غذا در روایات بسیار تأکید شده است ولی متأسفانه امروزه برخلاف روایات توصیه به مصرف نکردن نمک می‌شود، از طرف دیگر نمک موجود در بازار فاقد بسیاری از مواد مفید است و ید موجود در آن‌که به‌طور مصنوعی اضافه‌شده و به‌خوبی جذب بدن نمی‌شود و نیاز به ید را تأمین نمی‌کند، بهترین نمک، نمک دریاست که دانه‌های ریزودرشت دارد و رنگ آن کمی کدر است و در درجه بعد سنگ نمک خوب است.