موضوع: سردرد

سردرد بیماری عام‌الابتلا است و علل زیادی دارد (حداقل سی علت)، سردرد می‌تواند معلول ضعف چشم، گرفتگی بینی، یبوست مزاج، غلبه صفرا، غلبه خون، کم‌خونی، سرطان و تومور باشد.

درمان‌های سردرد

اولین درمان روغن کنجد است، در روایت آمده: «أن رسول الله صلى الله عليه وآله كان إذا اشتكى رأسه استعط بدهن الجلجلان وهو السمسم.»[1] یعنی «پیامبر (ص) هرگاه مبتلا به سردرد می‌شدند روغن جلجلان در بینی می‌ریختند و این (جلجلان) همان کنجد است.» سعوط یعنی ریختن دارو در بینی که یک روش درمانی در طب اسلامی است و در مکاتب طبی دیگر کمتر دیده می‌شود، لدود یعنی ریختن دارو در یک‌طرف دهان (راست یا چپ). درمان دیگری هم هست که استفاده از روغن بنفشه پایه کنجد است، ازآنجاکه روغن کنجد خود داروی سردرد است و روغن بنفشه هم داروی سردرد است، اگر روغن بنفشه پایه کنجد باشد از دو جهت برای درمان سردرد مفید خواهد بود.

زمان رویش گل بنفشه روزهای پایانی زمستان و اول بهار است و بیشتر در شمال و خراسان می‌روید، بهترین بنفشه از خراسان است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «ما يأتينا من ناحيتكم شئ أحب إلينا من البنفسج.»[2] یعنی «چیزی محبوب‌تر از بنفشه از ناحیه شما (خراسان) به ما نرسیده‌ است.» پیامبر (ص) می‌فرمایند: «عليكم بدهن البنفسج ، فإن له فضلاً على الأدهان كفضلي على سائر الخلق»[3] یعنی «بر شما باد روغن بنفشه، زیرا برتری روغن بنفشه بر دیگر روغن‌ها مانند برتری من بر دیگر مردمان است.»

متأسفانه روغن بنفشه‌ای که در بازار موجود است یا تقلبی است یا کیفیت آن پایین است ازاین‌رو اگر از آن‌ها استفاده کنید ممکن است اثر نکند و بهتر است که خودتان آن را درست کنید، برای تهیه روغن بنفشه، بنفشه را در ظرفی (ترجیحاً) شیشه‌ای قرار دهید و روی آن روغن کنجد ریخته تا جایی که روی گل‌ها برسد، یک ماه آن را بگذارید، می‌توان آن را پشت شیشه در معرض نور (غیرمستقیم) آفتاب قرار داد و هرچند روز آن را تکان داد تا مواد آن خوب جابجا شود، پس از یک ماه می‌توان روغن را صاف کرد و اگر بخواهیم روغن بهتری داشته باشیم باید دوباره در آن گل بریزیم و یک ماه بگذاریم و اگر ده ماه این کار را انجام دهیم روغن بنفشه به‌دست‌آمده بسیار عالی و مؤثر در درمان انواع بیماری‌ها است. بهتر است در تهیه روغن بنفشه از گل نیمه‌خشک استفاده شود و بدون ساقه باشد زیرا اگر تر باشد کپک می‌زند و اگر خشک باشد مواد آن دیر جذب می‌شود، دقت شود که از آتش (حرارت) و نور مستقیم آفتاب نباید استفاده کرد. روغن بنفشه علاوه بر سردرد برای سینوزیت و آسیب مغز (ضربه‌مغزی) درمان است.

دومین درمان آب و آیه‌های قرآن است، در روایت آمده: «روزی نزد امام حسن عسکری (ع) حاضر شدم و یکی از برادران ما به امام شکایت کرد ای پسر پیامبر خانواده من همیشه مبتلا می‌شوند به این درد لعنتی امام فرمودند این درد چیست؟ مرد پاسخ داد سردرد، امام فرمودند یک لیوان آب بگیر و بر آن بخوان أو لم ير الذين كفروا ان السموات والارض وكانتا رتقا ففتقناهما وجعلنا من الماء كل شئ حي افلا يؤمنون، سپس آن را بخور، دیگر آسیبی از ناحیه سردرد نخواهد رسید انشا الله.»[4] این روایت در کتاب طب الائمه آمده که معتبر است ولی راوی آن که اسحاق است در کتب رجال توثیق نشده لذا این درمان نیاز به تجربه دارد.

سومین درمان حجامت است، کل انواع حجامت برای سردرد مفید است و حداقل فایده حجامت درمان سردرد است.

پیامبر (ص) می‌فرمایند: «من احتجم يوم الثلاثاء لسبع عشرة أو تسع عشرة أو لاحدى وعشرين من الشهر كانت له شفاء من كل داء من أدواء السنة كلها وكانت لما سوى ذلك شفاء من رجع الرأس والأضراس والجنون والجذام والبرص.»[5] یعنی «کسی که حجامت کند در روز سه‌شنبه که مصادف با هفدهم یا نوزدهم یا بیست و یکم ماه باشد، درمان کل بیماری‌های سال خواهد بود ولی حجامت در زمان‌های دیگر درمان سردرد و دندان‌درد و جنون و جذام و پیسی است.» برای حجامت سر باید یک وجب بالاتر از نوک بینی را حجامت کرد.

چهارمین درمان نوشیدن آب ولرم قبل از ورود به حمام است، در رساله ذهبیه آمده: «إذا أردت دخول الحمام وأن لا تجد في رأسك ما يؤذيك فابدأ قبل دخولك بخمس جرع من ماء فاتر، فإنك تسلم - إنشاء الله تعالى - من وجع الرأس والشقيقة.»[6] یعنی «هرگاه بخواهی وارد حمام شوی و مبتلا به چیزی در سر نشوی که تو را اذیت کند، قبل از ورود به حمام پنج جرعه آب ولرم بنوش به خواست خدا ایمن می‌شوی از سردرد و شقیقه.» شقیقه درد در یک نیمه سر است (نیمه راست یا چپ).

پنجمین درمان ریختن آب گرم روی سر بعد از ورود به حمام است، در رساله ذهبیه آمده: «خمس مرات يصب الماء الحار عليه عند دخول الحمام.»[7] یعنی «وقتی داخل حمام شدی پنج مرتبه آب داغ روی سر بریز.» چون در قدیم حمام بسیار گرم بوده انتقال یک‌باره از محیط سرد بیرون به محیط حمام می‌توانست باعث سردرد شود و برای آمادگی و جلوگیری از سردرد توصیه به خوردن آب ولرم و ریختن آب گرم روی سر شده است از طرفی هنگام خروج از حمام توصیه‌شده که پا با آب سرد شسته شود تا بدن آماده و رود به محیط سرد شود.

ششمین درمان یک عوذه است، امام باقر (ع) می‌فرمایند: «کسی که از سردرد شکایت دارد سر را با دست مسح کند و بگوید اعوذ بالله الذي سكن له ما في البر والبحر وما في السموات والارض وهو السميع العليم، هفت مرتبه، همانا سردرد برطرف می‌شود.»[8] این آیه برای سردرد بسیار مفید است و در بیشتر دعاها آمده است.

هفتمین درمان یک استجاره است، در روایت آمده: «شکایت کردم به امام صادق (ع) از سردرد، شبانه‌روز مبتلا به سردرد هستم، امام فرمودند دستت را بر سر قرار بده و این را بگو بسم الله الذي لا يضر مع اسمه شئ في الارض ولا في السماء وهو السميع العليم اللهم انى استجير بك مما استجار به محمد صلى الله عليه وآله لنفسه، هفت مرتبه، همانا به اذن خدا تسکین می‌یابد.»[9]

هشتمین درمان یک عوذه است، در روایت آمده: «داود رقی به امام کاظم (ع) عرض می‌کند ای فرزند رسول خدا همیشه در سرم دردی هست چه‌بسا من به خاطر این سردرد بی‌خوابی می‌کشم و مرا مشغول می‌کند از نماز شب، امام فرمودند ای داود هرگاه چیزی احساس کردی با دستت سرت را مسح کن و این را بگو اعوذ بالله واعيذ نفسي من جميع ماا عترانى باسم الله العظيم وكلماته التامات التي لا يجاوز هن بر ولا فاجر اعيذ نفسي بالله عز وجل وبرسول الله صلى الله عليه وآله الطاهرين الاخيار اللهم بحقهم عليك إلا اجرتني مشكاتى هذه، همانا بعدازاین دیگر به تو ضرر نمی‌رسد.»[10] کلمه یعتری که در این دعا آمده معمولاً برای جنون بکار می‌رود پس ممکن است که این سردرد معلول جنون بوده باشد و همچنین آمده نه موجود خوب و نه موجود فاجری است، می‌توان نتیجه گرفت موجودی که این آسیب را می‌رساند می‌تواند خوب یا فاجر باشد و به‌احتمال‌زیاد جن یا شیطان است.

نهمین درمان اسامی عظیم برای سردرد است، امام باقر (ع) می‌فرمایند: «به شیعیان ما برای سردرد بیاموزید يا طاهى يا ذر يا طمنة يا طنات، این اسامی عظیمی است و منزلتی نزد خداوند دارد و خداوند به‌وسیله این نام‌ها درد را برطرف می‌کند.»[11]

دهمین درمان، درمان سردرد دائمی است، در روایت آمده: «حضرت ابا عبد الله الصادق عليه السلام وقد جائه خراساني حاج فدخل عليه وسلم ثم سأله عن شئ من أمر الدين فجعل الصادق عليه السلام يفسره ثم قال له يابن رسول الله ما زلت شاكيا منذ خرجت من منزلي من وجع الرأس فقال له قم من ساعتك هذه فادخل الحمام ولا تبتدأن بشئ حتى تصب على راسك سبعة اكف ماء حارا وسم الله تعالى في كل مرة فانك لا تشتكي بعد ذلك ان شاء الله تعالى.»[12] یعنی «نزد امام صادق حاضر شدم و شخصی از اهل خراسان نزد امام آمد و حاجی بود و سلام کرد سپس چیزی از مسائل شرعی پرسید و امام هم پاسخ داد سپس (آن مرد) گفت ای فرزند رسول خدا از زمانی که از خانه‌ام خارج شدم سردرد دارم، امام فرمودند همان لحظه وارد حمام شوید و هیچ کاری نکنید تا اینکه هفت کف آب داغ روی سر بریزید و در هر مرتبه نام خدای متعال را ببر، همانا به خواست خدا دیگر درد نخواهی داشت.»

یازدهمین درمان آیاتی از قرآن است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «این را بخوان ﴿وَلَوْ أَنَّ قُرْآنًا سُيِّرَتْ بِهِ الْجِبَالُ أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الأَرْضُ أَوْ كُلِّمَ بِهِ الْمَوْتَى بَل لِّلّهِ الأَمْرُ جَمِيعًا﴾[13] ﴿تَكَادُ السَّمَاوَاتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَتَنشَقُّ الْأَرْضُ وَتَخِرُّ الْجِبَالُ هَدًّا﴾[14] ﴿وَجَعَلْنَا مِن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لاَ يُبْصِرُونَ﴾[15] ﴿وَقِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءكِ وَيَا سَمَاء أَقْلِعِي وَغِيضَ الْمَاء وَقُضِيَ الأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَقِيلَ بُعْدًا لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ﴾[16] ﴿فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِّن رَّأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِّن صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ﴾[17] ﴿يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَن نَّكَثَ فَإِنَّمَا يَنكُثُ عَلَى نَفْسِهِ﴾[18] اسكن سكنتك يا وجع الرأس بالذي ﴿لَهُ مَا سَكَنَ فِي اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾[19] .»[20] با توجه به این آیات ﴿وَقِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءكِ وَيَا سَمَاء أَقْلِعِي وَغِيضَ الْمَاء...﴾ شاید بتوان نتیجه گرفت که سردرد معلول رطوبت است.

دوازدهمین درمان آویزان کردن اذان و اقامه است، در روایت آمده: «يكتب الاذان والاقامة، لرفع وجع الرأس، ويعلق عليه.»[21] یعنی «اذان و اقامه را بنویسید برای برطرف کردن سردرد و بر شخص بیمار آویزان کنید.» شاید مراد درمان بعدی باشد که برای سردرد همراه با گرمی است.

درمان سردردی که همراه با گرمی است

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «برای هر سردرد و هر گرمی که در سر است یک مربع بکشید در وسط مربع بنویسید حر النار به این شکل: بسم الله الرحمن تطفی صولة حر النار. سپس بگویید بسم الله وصلى الله على النبي وآله وسلم، و اذان و اقامه را بنویسید و آویزان کنید بر بیمار، گرمی و سردرد در همان ساعت تسکین می‌یابد به اذن خدای متعال.»[22] پس از کشیدن مربع در بالا بنویسید بسم الله و در سمت راست تطفی و وسط آن حر النار و سمت چپ صولة و در پایین آن الرحمان. این روایت ضعیف السند است و هرچند در طب الائمه آمده ولی نیاز به تجربه دارد.

درمان سردردی که همراه با سردی است

در روایت آمده: «كتبت الى أبى الحسن الرضا عليه السلام انى اجد بردا شديدا في رأسي حتى إذا هبت على الرياح كدت ان يغشى علي فكتب لي بسعوط العنبر والزنبق بعد الطعام تعافى منه باذن الله جل جلاله.»[23] یعنی «من به امام رضا (ع) نوشتم که سرم به‌شدت سرد می‌شود تا جایی که وقتی باد می‌وزد نزدیک است که غش کنم، امام برای من نوشت بر تو باد سعوط (ریختن دارو در بینی) عنبر و زنبق، بعد از غذا، به اذن خدا خوب می‌شوی.» عنبر نوعی عطر است که از دریا می‌گیرند و زنبق هم نوعی گل است که به آن ایرسا، آسمان جونی، سوسن آزاد، سوسن سفید و رازقی هم گفته می‌شود که در بازار ریشه آن موجود است و ظاهراً برای تهیه این دارو هم باید ریشه آن را آسیاب و با عنبر مخلوط کرد. ازآنجاکه حناط در کتب رجال توثیق نشده این درمان نیاز به تجربه دارد.

درمان التهاب سر و سردرد همراه با دندان‌درد

در روایت آمده: «شكوت إليه هيجانا في رأسي واضراسي وضربانا في عيني حتى تورم وجهي منه فقال عليه السلام عليك بهذا الهندباء فاعصره وخذ مائه وصب عليه من هذا السكر الطبرزد واكثر منه فانه يسكنه ويدفع ضرره، قال فانصرفت الى منزلي فعالجته من ليلتي قبل ان انام وشربته ونمت عليه فاصبحت وقد عوفيت بحمد الله ومنه.»[24] یعنی «به امام صادق (ع) شکایت کردم از هیجانی که در سر داشتم و در دندان‌هایم و احساس رگ زدن در چشم تا جایی که صورتم ورم کرد، امام فرمودند کاسنی را بگیر و فشار بده و آب آن را بگیر و روی آن شکر طبرزد بریز و شکر آن را زیاد کن، همانا آن را تسکین می‌دهد و ضرر آن را برطرف می‌کند، راوی می‌گوید من به خانه برگشتم و همان شب این کار را کردم و نوشیدم و خوابیدم با همین حال و صبح که شد خوب شدم به حمد خدا.» اگر از کاسنی تر آب بگیریم بهتر است ولی اگر کاسنی تر در دسترس نبود کاسنی خشک را بجوشانید شاید مفید باشد و نباید از عرق آن استفاده کنید زیرا در طب اسلامی استفاده از عرقیات نداریم به‌جز گلاب، اخیراً بعضی از دوستان بررسی کردند و متوجه شدند که عرقیات در آن الکل دارد و علت آن وجود مواد قندی در عرقیات است که تخمیر شده و تولید الکل می‌کند، در روایت هم آمده که تنها تا سه روز می‌توان از عرقیات استفاده کرد و گلاب که استثنا شده ازآن‌جهت است که مواد قندی ندارد.

درمان سردرد به علت چشم‌زخم

در روایت آمده: «مردی از برادران ما به امام صادق (ع) شکایت کرد از بیماری خانواده‌اش به خاطر چشم‌زخم، بیماری چشم و شکم و ناف و سردرد و شقیقه، عرض کرد ای فرزند رسول خدا خانم من تا صبح بیدار می‌ماند و تمام شب فریاد می‌زند و من در عذابم به خاطر گریه‌ها و فریادهای او، منت کن بر ما و این خانم با دعایی، امام فرمودند زمانی که نماز فریضه می‌خوانی دستانت را به‌سوی آسمان بازکن و این را بگو با خشوع و به‌آرامی اعوذ بجلالك وقدرتك وبهائك وسلطانك مما اجد يا غوثي يا الله يا غوثي يا رسول الله يا غوثي يا أمير المؤمنين يا غوثي يا فاطمة بنت رسول الله اغثني اغثني، با دست راستت مسح کن روی سر و بگو يا من سكن له ما في السموات وما في الارض سكن ما بى بقوتك وقدرتك صل على محمد وآله وسكن ما بى.»[25] این عوذه باید توسط بیمار خوانده شود.