موضوع: فقه‌المسجد (مسجد تراز انقلاب اسلامی)/الباب الثالث: هندسة المسجد /(بیان مطالبی به‌مناسبت حلول ماه شعبان و اعياد شعبانيه)

مسئله تزیین مسجد یکی دیگر از بحث‌هایی است که در مهندسی مسجد قابل‌طرح است. زیبا کردن و زیباسازی مسجد یک عنوان عام و کلی است که شامل بخش‌های گوناگون مسجد ازجمله تزیین محراب، درها، مناره و خود مسجد می‌شود. این تزیین ممکن است با طلا باشد که در لسان فقها و روایات نیز روی همین نکته تأکید شده است و برای جواز و عدم جوازش دلیل وارد شده است و یا می‌تواند این تزیین با غیر طلا همچون نقاشی کردن مساجد با تصاویر و صورت‌های گوناگون باشد. این بحث نسبت به مصادیقش گستره بیشتری از دیگر مباحث دارد و برای امروز نیز بسیار مؤثر خواهد بود.

ضرورت بحث مناسبتی در میان مباحث علمی

یکی از دلایلی که ما اهتمام داریم تا از درس و مباحثه در مناسبت‌ها کم بشود و به‌بیان مناسبت‌ها بپردازیم؛ مطالبه جامعه تبلیغی است. خودم نیز این موضوع را از اساتید و بزرگان درخواست می‌کنم که در جلسات درس و بحثشان موضوعات تبلیغی را به‌عنوان تأمین محتوای تبلیغ مطرح نمایند. این کار به‌خودی‌خود یک روش سنتی در سامان‌دهی موضوعات تبلیغی است؛ یعنی هنگامی‌که این مباحث از سوی مبلغین محترمی که پای درس نشسته‌اند دریافت بشود و آن‌را انتشار بدهند؛ به‌خودی‌خود یک موضوع ساماندهی می‌شود و شاید در رهایی مسئله تبلیغ نیز اندکی مؤثر باشد؛ ازاین‌رو مقیدیم تا جایی‌که امکان دارد چندجمله‌ای را در این موضوعات گفت‌وگو کنیم.

ماه شعبان

سه عنصر تأثیرگذار و مهم در حیات بشریت وجود دارد که عبارت‌اند از:

    1. عنصر زمان

    2. عنصر مکان

    3. عنصر افراد (انسان).

هر سه عنصر در حیات و زندگی جامعه تأثیرگذار است. اینکه انسان چه عملی را در چه جایی و در چه زمانی انجام بدهد؛ مهم است.

عنصر زمان:

از قرآن و روایات می‌توان به تأثیر‌گذاری زمان استدلال نمود. شب جمعه، سحر و روز جمعه از بهترین روزها و شب‌هاست و همه این‌ها از تأثیرگذاری زمان سرچشمه می‌گیرد.[1] مثلاً در فلان ساعت و نزدیک به غروب آفتاب، هنگام زوال خورشید برخی دعاها و مسائلی مطرح شده‌اند[2] که همه این‌ها نیز به‌جهت تأثیر زمان است.

عنصر مکان:

اینکه انسان در چه مکانی باشد در حیات او تأثیرگذار است. مسجد یکی از آن مکان‌ها است که دارای مراتب است؛ ازاین‌رو در حیات بشر تأثیرگذار است؛ یعنی تأثیر مسجد قبیله و مسجد جامع در وجود انسان یکسان نیست و مسجد جامع تأثیر اجتماعی، مادی و معنوی بیشتری می‌گذارد؛ در روایات نیز به‌مقدار ثواب مسجد جامع، محله و بازار اشاره شده است که بیشتری ثواب متعلق به‌مسجد جامع و کمترین ثواب به‌مسجد بازار تعلق دارد.[3] این نشانه‌ی اثرگذار بودن عنصر مکان در زندگی انسان است.

عنصر افراد (انسان):

افراد به‌ویژه انسان‌های عالی‌مقام و معصومین در زندگی انسان مؤثر هستند. ارتباط با پیامبر و اهل‌بیت می‌تواند زندگی انسان را رنگ و بوی دیگری بدهد؛ البته انسان‌های عادی نیز تأثیر خود را در زندگی انسان دارند؛ به‌عنوان‌مثال، انسان هنگام ازدواج از همسرش تأثیر می‌گیرد و این با هم بودن می‌تواند در رشد و کمال زن و مرد اثرگذار باشد؛ در روایت نیز به این اثرگذاری اشاره شده است.

به‌عنوان‌نمونه، هنگامی‌که پیامبر از امیرالمؤمنین درباره حضرت زهرا پرسیدند: «كَيْفَ وَجَدْتَ أَهْلَك‌»؛ ایشان در پاسخ فرمودند: «نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ»[4] ؛ یعنی اثرگذاری انسان در رشد و کمال انسان دیگر؛ یعنی حضرت زهرا در وجود امیرالمؤمنین و در مسیر عبادت ایشان مؤثر است؛ ازاین‌رو در روایات به دوست خوب، همسایه خوب و هم‌سفر خوب سفارش شده است.[5] مثلاً در روایات داریم: پيش از حركت، از هم‌سفر بپرس و پيش از خريدن منزل همسايه را بشناس.[6]

فضایل ماه شعبان در روایات

با توجه به آنچه گفته شد، ماه شعبان ازجمله زمان‌های بسیار با ارزش است و این ارزشمندی نیز از جهات گوناگون می‌باشد که در شخصیت فردی و اجتماعی انسان و زندگی جامعه بسیار تأثیرگذار است. این اثرگذاری نیز به‌جهت فضیلت و ارزشی ذاتی و غیری این ماه است.

به‌عبارت‌دیگر فضیلت ذاتی شعبان برای خود این ماه است و فضیلت غیری آن نیز به‌واسطه انتسابش به‌پیامبر می‌باشد که در روایت این‌گونه بدان اشاره شده است:

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ وَقَدْ تَذَاكَرَ أَصْحَابُهُ عِنْدَهُ فَضَائِلَ شَعْبَانَ، قَالَ: «شَهْرٌ شَرِيفٌ، وَهُوَ شَهْرِي، وَحَمَلَةُ الْعَرْشِ تُعَظِّمُهُ، وَتَعْرِفُ حَقَّهُ، وَهُوَ شَهْرٌ زَادَ اللَّهُ فِيهِ أَرْزَاقَ الْمُؤْمِنِينَ لِرَمَضَانَ، وَتُزَيَّنُ فِيهِ الْجِنَانُ، وَإِنَّمَا سُمِّيَ شَعْبَانَ لِأَنَّهُ يَتَشَعَّبُ فِيهِ أَرْزَاقُ الْمُؤْمِنِينَ لِرَمَضَانَ، وَهُوَ شَهْرُ الْعَمَلِ فِيهِ تُضَاعَفُ الْحَسَنَةُ سَبْعِينَ، وَالسَّيِّئَةُ مَحْطُوطَةٌ، وَالذَّنْبُ مَغْفُورٌ، وَالْحَسَنَةُ مَقْبُولَةٌ، وَالْجَبَّارُ جَلَّ جَلَالُهُ يُبَاهِي فِيهِ بِعِبَادِهِ يَنْظُرُ مِنْ عَرْشِهِ إِلَى صُوَّامِهِ وَقُوَّامِهِ، فَيُبَاهِي بِهِمْ حَمَلَةَ عَرْشِهِ. فَقَامَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ فَقَالَ: بِأَبِي أَنْتَ وَأُمِّي يَا رَسُولَ اللَّهِ! صِفْ لَنَا شَيْئاً مِنْ فَضْلِهِ لِنَزْدَادَ رَغْبَةً فِي صِيَامِهِ وَقِيَامِهِ نَتَهَجَّدُ لِلْجَلِيلِ فِيهِ! فَقَالَ: مَنْ صَامَ أَوَّلَ يَوْمٍ مِنْ شَعْبَانَ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ سَبْعِينَ حَسَنَةً، الْحَسَنَةُ تُعَادِلُ عِبَادَةَ سَنَةٍ- وَمَنْ صَامَ يَوْمَيْنِ مِنْ شَعْبَانَ حَطَّ عَنْهُ السَّيِّئَةَ الْمُوبِقَةَ، وَمَنْ صَامَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ مِنْ شَعْبَانَ رَفَعَ لَهُ سَبْعِينَ دَرَجَةً فِي الْجِنَانِ مِنْ دُرٍّ وَيَاقُوتٍ، وَمَنْ صَامَ أَرْبَعَةَ أَيَّامٍ مِنْ شَعْبَانَ وَسَّعَ عَلَيْهِ الرِّزْقَ- وَمَنْ صَامَ خَمْسَةَ أَيَّامٍ مِنْ شَعْبَانَ حُبِّبَ إِلَى الْعِبَادِ، وَمَنْ صَامَ سِتَّةَ أَيَّامٍ مِنْ شَعْبَانَ صَرَفَ اللَّهُ عَنْهُ سَبْعِينَ لَوْناً مِنَ الْبَلَاءِ، وَمَنْ صَامَ سَبْعَةَ أَيَّامٍ مِنْ شَعْبَانَ عُصِمَ مِنْ إِبْلِيسَ وَجُنُودِهِ وَهَمْزِهِ وَغَمْزِهِ، وَمَنْ صَامَ ثَمَانِيَةَ أَيَّامٍ مِنْ شَعْبَانَ لَمْ يَخْرُجْ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يُسْقَى مِنْ حِيَاضِ الْقُدْسِ، وَمَنْ صَامَ تِسْعَةَ أَيَّامٍ مِنْ شَعْبَانَ عَطَفَ عَلَيْهِ مُنْكَرٌ وَنَكِيرٌ عِنْدَ مَا يَسْأَلَانِهِ- وَمَنْ صَامَ مِنْ شَعْبَانَ عَشَرَةَ أَيَّامٍ وَسَّعَ اللَّهُ عَلَيْهِ قَبْرَهُ سَبْعِينَ ذِرَاعاً فِي سَبْعِينَ ذراع [ذِرَاعاً]، وَمَنْ صَامَ أَحَدَ عَشَرَ يَوْماً ضَرَبَ اللَّهُ عَلَى قَبْرِهِ إِحْدَى عَشْرَةَ مَنَارَةً مِنْ نُورٍ، وَمَنْ صَامَ اثْنَيْ عَشَرَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ زَارَهُ فِي قَبْرِهِ كُلَّ يَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ أَلْفِ مَلَكٍ إِلَى النَّفْخِ فِي الصُّورِ، وَمَنْ صَامَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ اسْتَغْفَرَتْ لَهُ مَلَائِكَةُ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ- وَمَنْ صَامَ أَرْبَعَةَ عَشَرَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ أُلْهِمَتْ بِهِ الدَّوَابُّ وَالسِّبَاعُ حَتَّى الْحِيتَانُ فِي الْبُحُورِ أَنْ يَسْتَغْفِرُوا لَهُ، وَمَنْ صَامَ‌ خَمْسَةَ عَشَرَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ نَادَاهُ رَبُّ الْعِزَّةِ وَعِزَّتِي لَا أَحْرَقْتُكَ بِالنَّارِ، وَمَنْ صَامَ سِتَّةَ عَشَرَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ أَطْفَأَ عَنْهُ سَبْعِينَ بَحْراً مِنَ النِّيرَانِ كُلِّهَا، وَمَنْ صَامَ سَبْعَةَ عَشَرَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ غُلِّقَتْ عَنْهُ أَبْوَابُ النِّيرَانِ كُلُّهَا، وَمَنْ صَامَ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ فُتِحَتْ لَهُ أَبْوَابُ الْجِنَانِ كُلُّهَا، وَمَنْ صَامَ تِسْعَةَ عَشَرَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ أُعْطِيَ سَبْعُونَ أَلْفَ قَصْرٍ فِي الْجِنَانِ مِنْ دُرٍّ وَيَاقُوتٍ- وَمَنْ صَامَ عِشْرِينَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ زُوِّجَ سَبْعِينَ أَلْفَ زَوْجَةٍ مِنَ الْحُورِ الْعِينِ، وَمَنْ صَامَ أَحَداً وَعِشْرِينَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ وَجَبَتْ لَهُ الْمَلَائِكَةُ وَمَسَحَتْهُ بِأَجْنِحَتِهَا، وَمَنْ صَامَ اثْنَيْنِ وَعِشْرِينَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ كُسِيَ سَبْعِينَ أَلْفَ حُلَّةٍ مِنْ سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ- وَمَنْ صَامَ ثَلَاثَةً وَعِشْرِينَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ أُتِيَ بِدَابَّةٍ مِنْ نُورٍ عِنْدَ خُرُوجِهِ مِنْ قَبْرِهِ فَيَرْكَبُهَا طَيَّاراً إِلَى الْجَنَّةِ، وَمَنْ صَامَ أَرْبَعَةً وَعِشْرِينَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ شُفِّعَ فِي سَبْعِينَ أَلْفاً مِنْ أَهْلِ التَّوْحِيدِ، وَمَنْ صَامَ خَمْسَةً وَعِشْرِينَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ أُعْطِيَ بَرَاءَةً مِنَ النِّفَاقِ- وَمَنْ صَامَ سِتَّةً وَعِشْرِينَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ جَوَازاً عَلَى الصِّرَاطِ، وَمَنْ صَامَ سَبْعَةً وَعِشْرِينَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ، وَمَنْ صَامَ ثَمَانِيَةً وَعِشْرِينَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ تَهَلَّلَ وَجْهُهُ، وَمَنْ صَامَ تِسْعَةً وَعِشْرِينَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ نَالَ رِضْوَانَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ الْأَكْبَرَ، وَمَنْ صَامَ ثَلَاثِينَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ نَادَاهُ جَبْرَئِيلُ مِنْ قُدَّامِ الْعَرْشِ يَا هَذَا اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ عَمَلًا جَدِيداً قَدْ غُفِرَ لَكَ مَا مَضَى وَمَا تَقَدَّمَ مِنْ ذُنُوبِكَ، وَالْجَلِيلُ عَزَّ وَجَلَّ يَقُولُ: لَوْ كَانَ ذُنُوبُكَ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ، وَقَطْرِ الْأَمْطَارِ، وَوَرَقِ الْأَشْجَارِ، وَعَدَدَ الرَّمْلِ وَالثَّرَى، وَأَيَّامِ الدُّنْيَا لَغَفَرْتُهَا لَكَ- وَما ذلِكَ عَلَى اللَّهِ بِعَزِيزٍ بَعْدَ صِيَامِكَ شَهْرَ شَعْبَانَ، قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: هَذَا لِشَهْرِ شَعْبَانَ»[7] ؛

ابن عامر گفت: هنگامی‌که اصحاب رسول خدا نزد ایشان درباره‌ی فضیلت ماه شعبان مذاکره می‌کردند رسول خدا فرمودند: ماه شعبان ماه با شرافتی است؛ [این همان شرافت ذاتی است] و آن ماه من است [که این فضیلت غیری ماه شعبان است که به‌واسطه پیامبر است] و حاملان عرش، آن‌را بزرگ می‌دارند و حق آن‌را می‌شناسند و آن ماهی است که ارزاق مؤمنین برای رمضان در آن زیاد می‌گردد [تا مردم در رمضان بهره‌مند شوند. این ارزاق نیز شامل رزق مادی و معنوی می‌شود].

بهشت در شعبان زینت داده می‌شود [و ما تا مهمان نداشته باشیم، خانه را تزیین نمی‌کنیم؛ پس بهشت در ماه شعبان مهمان‌ها دارد] و همانا این ماه را شعبان نامیدند زیرا ارزاق مؤمنین در این ماه برای رمضان در آن منشعب گردد، [چون رزق مؤمنین در این ماه انشعاب فراوان می‌شود و اگر در ماه‌های دیگر یک شعبه توزیع رزق است، در ماه شعبان چند شعبه توزیع رزق می‌باشد]؛ پس شعبان ماه عمل است و [ماه تنبلی نیست] و عبادت در آن هفتاد برابر پاداش دارد و گناه و معصیت در آن بخشوده می‌شود و عمل خیر در آن پذیرفته می‌گردد و خدای جبار جل‌جلاله در شعبان به بندگانش مباهات می‌کند. از عرش به‌بندگان روزه‌دار و شب‌زنده‌دارش نگاه می‌اندازد و به آن‌ها بر حاملان عرش مباهات می‌کند.

امیرالمؤمنین علی برخاست و فرمود: ای رسول خدا، پدر و مادرم به‌فدای شما، از فضایل این ماه چیزی را برای ما توصیف کنید تا رغبت ما به سحرخیزی و روزه‌داری در آن زیاد شود و در عبادت خدای عزوجل کوشا باشیم.

سپس رسول خدا فرمودند: هر که روز اول ماه شعبان را روزه بگیرد؛ خدا برای او هفتاد حسنه می‌نویسد که هر حسنه برابر با عبادت یک سال است و هر که دو روز از شعبان را روزه بگیرد؛ گناه (گناهان) بزرگ او بخشوده می‌شود و هر که سه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ هفتاد درجه از درّ و یاقوت در بهشت برای او افزوده می‌شود و هر که چهار روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ وسعت روزی پیدا می‌کند و هر که پنج روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ موردعلاقه و محبت خدا قرار می‌گیرد و هر که شش روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ هفتاد نوع بلا از او دور می‌گردد و هر که هفت روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ در تمام عمر از شر شیطان و لشکر او محفوظ می‌ماند و هر که هشت روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ از دنیا نمی‌رود تا از «حوض‌هاى قدس‌» بنوشد و هر که نُه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ نکیر و منکر در قبر با او مهربان خواهند بود و هر که ده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ قبر او هفتاد ذراع وسعت پیدا می‌کند و هر که یازده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ یازده مناره از نور بر قبر او نصب می‌شود و هر که دوازده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ در هرروز هفتاد هزار ملک او را در قبر زیارت می‌کنند تا قیامت برپا شود و هر که سیزده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ ملائکه هفت‌آسمان برای او استغفار می‌کنند و هر که چهارده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ چهارپایان و درندگان و ماهیان دریا برای او استغفار می‌کنند و هر که پانزده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ خداوند به او خطاب خواهد نمود، من تو را به آتش نمی‌سوزانم و هر که شانزده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ هفتاد دریای آتش از او خاموش می‌شود و هر که هفده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ همه درهای آتش به روی او بسته خواهد شد و هر که هجده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ همه درهای بهشت به روی او گشوده می‌شود و هر که نوزده روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ هفتاد قصر از درّ و یاقوت در بهشت به او داده می‌شود و هر که بیست روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ هفتاد هزار حورالعین بهشتی به او تزویج می‌شود و هر که بیست‌ویک روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ ملائکه بال‌های خود را بر او می‌کشند و به او خوش‌آمد می‌گویند و هر که بیست‌ودو روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ هفتاد حلّه از سندس و استبرق به او پوشانده می‌شود و هر که بیست‌وسه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ هنگامی‌که از قبر خارج می‌شود بر مرکبی از نور سوار می‌شود و به‌طرف بهشت پرواز می‌نماید و هر که بیست‌وچهار روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ به او برائت از نفاق داده می‌شود و هر که بیست‌وپنج روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ اجازه پیدا می‌کند که هفتاد هزار از گنه‌کاران از اهل توحید را شفاعت نماید و هر که بیست‌وشش روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ خداوند (جواز) عبور از صراط برای او می‌نویسد و هر که بیست‌وهفت روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ خداوند برائت از آتش دوزخ را برای او می‌نویسد و هر که بیست‌وهشت روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ صورت او روز قیامت نورانی خواهد بود و هر که بیست‌ونه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ به رضوان و خشنودی بزرگ خدا نائل می‌شود و هر که سی روز از ماه شعبان را روزه بگیرد؛ جبرئیل از مقابل عرش به او خطاب می‌کند: عمل خود را از سر بگیرد که خداوند همه گناهان گذشته‌ی تو را بخشید و خداوند به او خطاب می‌فرماید: اگر گناهان تو به‌اندازه ستاره‌های آسمان و دانه‌های باران و برگ درختان و ریگ بیابان و روزهای دنیا باشد من برای تو بخشیدم و این رحمت و مرحمت خدا برای تو بعید نیست؛ چراکه ماه شعبان را روزه گرفته‌ای. ابن عباس در پایان این حدیث می‌گوید این‌همه ثواب برای روزه ماه شعبان است.

شرح روایت

    1. هنگامی‌که پیامبر مذاکره اصحاب خود را درباره ماه شعبان دید آن‌ها را رها نفرمود و به‌حال خود رها نکرد، بلکه در روایتی طولانی فضایل ماه شعبان را برای آن‌ها بیان فرمودند. شاید انحراف و اشتباهاتی در مذاکره آن‌ها بود و آن‌ها برداشت درستی از ماه شعبان نداشتند و یا به اندک فضایلی از این ماه بسنده کنند؛ ازاین‌رو پیامبر از باب این‌که وظیفه‌ی هدایت و راهنمایی امت را بر عهده دارد، اگر ببیند که بحث چندین نفر به انحراف کشیده می‌شود، باید از این انحراف جلوگیری کند و به‌مسیر درستش برگرداند.

این یک نکته تبلیغی است که اگر در جایی چند نفر درباره مسئله‌ای صحبت نادرست می‌کردند و ما آن‌را دانستیم؛ نمی‌توانیم آن‌ها را رها کرده و بی‌تفاوت آنجا را ترک کنیم، بلکه باید برای اصلاح آن‌ها اقدام نماییم.

    2. «شَهْرٌ شَرِيفٌ»؛ ماه شعبان ماه با شرافتی است. خدای عزوجل شعبان را شرافت داده است. زمان دارای شرافتی است. خود این زمان شرافت دارد و خدا این شرافت را به این ماه بخشیده است، لذا این شرافت جزء ذات این ماه است؛ همان‌گونه که خداوند در سوره حمد شفا قرار داده است؛ اما اکنون این شفا، اثر سوره حمد است؛ ازاین‌رو از خاصیت‌های سوره حمد به‌شمار می‌آید؛ نه از فضیلت‌های آن.[8]

    3. پیامبر فرمودند: «وَهُوَ شَهْرِي»؛ یعنی این ماه، شرافت غیری نیز دارد، زیرا ماه پیامبر است؛ یعنی هم در خود ماه شعبان برکتی گذاشته‌اند و هم از این ‌جهت که این ماه منسوب به‌پیامبر می‌باشد شرافت دارد که سبب فضیلت بیشتر ماه شعبان شده است.

    4. سپس فرمودند: «وَحَمَلَةُ الْعَرْشِ تُعَظِّمُهُ»؛ حاملان عرش، گروهی از برترین ملائک هستند که ماه شعبان را تعظیم می‌کنند.

    5. «وَتَعْرِفُ حَقَّه‌»؛ ملائکه و حاملان عرش، حق ماه شعبان را (حق معنویت، توجه به‌خدا، حق مناجات، حق روزه، حق صدقه، حق استغفار و ...) می‌شناسند. همه این‌ها در روایات اشاره شده است[9] ؛ بنابراین اگر کسی بخواهد حق ماه شعبان را بشناسد باید اهل توجه به‌خدا، معنویت، روزه، استغفار و صدقه در ماه شعبان باشد.

    6. پیامبر فرمودند: «وَهُوَ شَهْرٌ زَادَ اللَّهُ فِيهِ أَرْزَاقَ الْمُؤْمِنِين‌»؛ خداوند در این ماه چیزی را قرار داده که رزق مؤمنین را فراوان کرده است؛ و این رزق مستقیم به‌دست مؤمنین نمی‌رسد، بلکه به‌دست آوردن آن، نیازمند تلاش و دعا است؛ یعنی [این کار] جنبه مقدمیت دارد. باید توجه داشت اینکه خداوند روزی مؤمنین را در ماه رمضان زیاد می‌کند به‌معنای این نیست که در پی روزی از تلاش دست ‌برداریم، بلکه فراوانی روزی نتیجه تلاش مؤمن است. پس امروزه با توجه به مشکلات اقتصادی و تحریم‌های فراوانی که هست؛ می‌طلبد که در این ماه (ماه شعبان) مردم را به خواندن دعای زیادی رزق تشویق کنیم. خدای عزوجل در ماه شعبان، رزق مردم را افزون کرده است؛ البته به‌شرط این‌که برای به‌دست آوردن آن تلاش کنند.

این فرمایش امام صادق که فرمودند: «الرِّزْقُ مَقْسُومٌ»[10] ؛ به‌معنای این نیست که روزی تقسیم ‌شده است و سهم خود را می‌گیرید و کاری از دست شما نیز برنمی‌آید، بلکه امیرالمؤمنین فرمودند: «اطْلُبُوا الرِّزْقَ فَإِنَّهُ مَضْمُونٌ لِطَالِبِه‌»[11] ؛ رزق را طلب کنید، زیرا برای طلب کننده‌ی روزی، تضمین‌شده است؛ بنابراین فراوانی روزی در ماه شعبان افزون بر تلاش‌های عادی و مادی نیازمند تلاش معنوی نیز هست و دعا یکی از این‌ راه‌های کسب رزق است، زیرا دعا در ماه شعبان روزی مؤمنین را بیشتر می‌کند؛ ازاین‌رو در محافل و مجالس از مردم می‌خواهیم برای رسیدن به رزقی که خداوند برایشان قرار داده و نیز برای توسعه رزق مؤمنین دعا کنند؛ یعنی خدا برکتش را در نزول باران قرار داده است[12] ؛ اما این نزول باران به خواستن ما می‌باشد؛ پس باید نزول باران را از خداوند طلب کنیم تا خدا آنچه قرار داده به‌دست ما برسد.[13]

    7. «وَهُوَ شَهْرُ الْعَمَل‌»؛ این ماه، ماه تنبلی نیست؛ البته مقصود از عمل، بیشتر عمل معنوی است؛ لکن منافاتی با عمل مادی نیز ندارد.

    8. «وَتُزَيَّنُ فِيهِ الْجِنَانُ»؛ بهشت خدا را در ماه شعبان تزیین می‌کنند. اگر مهمانی نداشته باشیم بی‌جهت خانه را تزیین نمی‌کنیم. هنگامی‌که مردم برای نیمه شعبان می‌خواهند به‌مسجد بروند، آنجا را تزیین می‌کنند؛ هنگام باز شدن مدارس، آنجا را تزیین می‌کنند؛ زیرا ورودی در آن زمان بیشتر است و مهمان‌های ویژه‌ای دارند. انسان نیز به‌هنگام داشتن میهمان ویژه، خانه‌اش را تزیین می‌کند؛ بنابراین با توجه به‌کلام پیامبر دانسته می‌شود که در ماه شعبان، ورودی انسان‌ها به‌بهشت بیشتر می‌شود؛ علاوه‌براین، مهمان‌های بیشتری نیز دارد؛ آن‌هایی‌که با روزه، استغفار و ... در ماه شعبان بهشتی می‌شوند.

    9. «فِيهِ تُضَاعَفُ الْحَسَنَةُ سَبْعِينَ وَالسَّيِّئَةُ مَحْطُوطَةٌ وَالذَّنْبُ مَغْفُورٌ وَالْحَسَنَةُ مَقْبُولَةٌ»؛ ماه شعبان، ماه پاداش‌های فراوان است و عمل انسان چندین برابر می‌گردد.

روایات دیگر در فضایل ماه شعبان

روایات دیگری درباره فضایل ماه شعبان وارد شده که به‌برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

    • قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ سَمِعْتُ أَبِي قَالَ: «كَانَ أَبِي زَيْنُ الْعَابِدِينَ إِذَا أَهَلَّ شَعْبَانَ جَمَعَ أَصْحَابَهُ فَقَالَ مَعَاشِرَ أَصْحَابِي أَ تَدْرُونَ أَيُّ شَهْرٍ هَذَا؟ هَذَا شَهْرُ شَعْبَانَ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ يَقُولُ شَعْبَانُ شَهْرِي أَلَا فَصُومُوا فِيهِ مَحَبَّةً لِنَبِيِّكُمْ وَ تَقَرُّباً إِلَى رَبِّكُمْ فَوَ الَّذِي نَفْسُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِيَدِهِ لَسَمِعْتُ أَبِي الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ يَقُولُ سَمِعْتُ أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ يَقُولُ مَنْ صَامَ شَعْبَانَ مَحَبَّةَ نَبِيِّ اللَّهِ وَ تَقَرُّباً إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَبَّهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَرَّبَهُ مِنْ كَرَامَتِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ أَوْجَبَ لَهُ الْجَنَّة»[14] .

امام صادق فرمود: از پدرم امام باقر شنیدم که فرمود: پدرم زین‌العابدین این‌گونه بود که اصحابش را هنگام فرارسیدن ماه شعبان جمع می‌کرد، سپس می‌فرمود: ای جمع اصحاب من، آیا می‌دانید این چه ماهی است؟ این ماه شعبان است و پیامبر می‌فرمود: شعبان ماه من است. پس آگاه باشید برای محبت رسول خدا و تقرب به پروردگارتان در این ماه روزه بگیرید.

[نکته مهم اینجاست که پیامبر به دو جهت طولی -نه هم‌عرض- روزه در این ماه را سفارش کردند؛ به‌عبارت‌دیگر آیا در این ماه تنها به انگیزه ثواب و دوری از آتش روزه بگیریم؟ می‌گوییم خیر، بلکه باید به عشق پیامبر و تقرب به‌خدا روزه بگیریم. اگر کاری را به عشق اهل‌بیت و با قصد تقرب انجام دهیم دارای ارزش غیری است، زیرا منسوب به‌پیامبر است و محبت ایشان و اهل‌بیت همان روح ولایت است.] سپس فرمود: سوگند به آن خدایی که جان علی بن الحسین به‌دست اوست، من از پدرم حسین بن علی شنیدم که می‌فرمود: هرکه برای دوستی پیامبر خدا و تقرب به‌خدای عزوجل ماه شعبان را روزه بگیرد؛ خداوند او را دوست خواهد داشت و روز قیامت او را به کرامت خویش نزدیک و بهشت را برای او واجب خواهد نمود.

    • رَوَيْنَا ذَلِكَ بِإِسْنَادِنَا إِلَى سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بِإِسْنَادِهِ إِلَى دَاوُدَ بْنِ كَثِيرٍ الرَّقِّيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ عَنْ صَوْمِ رَجَبٍ فَقَالَ: «أَيْنَ أَنْتُمْ عَنْ صَوْمِ شَعْبَانَ؟ فَقُلْتُ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا ثَوَابُ مَنْ صَامَ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ؟ فَقَالَ الْجَنَّةُ وَ اللَّهِ؛ فَقُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ مَا يُفْعَلُ فِيهِ؟ قَالَ الصَّدَقَةُ وَ الِاسْتِغْفَارُ وَ مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ فِي شَعْبَانَ رَبَّاهَا اللَّهُ تَعَالَى كَمَا يُرَبِّي أَحَدُكُمْ فَصِيلَهُ حَتَّى يُوَافِيَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ قَدْ صَارَ مِثْلَ أُحُدٍ»[15] ؛

داود بن کثیر الرقی گفت: از امام صادق درباره روزه ماه رجب پرسیدم، پس ایشان فرمود: در رابطه با روزه ماه شعبان کجا هستید؟ (چرا از روزه ماه شعبان غافلید؟) به امام گفتم: ای فرزند رسول خدا، آنکه یک روز از ماه شعبان را روزه بگیرد ثوابش چیست؟ فرمود: به‌خدا قسم پاداشش بهشت است.

سپس پرسیدم بهترین کار در این ماه چیست؟ فرمود: صدقه و استغفار. هر كه در ماه شعبان صدقه بدهد، خداوند متعال آن‌را پرورش می‌دهد، همان‌گونه كه شما بچه شتر را پرورش مى‌دهيد تا اين‌كه روز قيامت [آن صدقه را] به او مى‌دهد، درحالی‌که به‌اندازه‌ی كوه «احد» گرديده است.

    • حَدَّثَنَا الشَّيْخُ الْفَقِيهُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَيْهِ الْقُمِّيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيِّ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: «صِيَامُ شَعْبَانَ ذُخْرٌ لِلْعَبْدِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ مَا مِنْ عَبْدٍ يُكْثِرُ الصِّيَامَ فِي شَعْبَانَ إِلَّا أَصْلَحَ اللَّهُ لَهُ أَمْرَ مَعِيشَتِهِ وَ كَفَاهُ شَرَّ عَدُوِّهِ وَ إِنَّ أَدْنَى‌ مَا يَكُونُ لِمَنْ يَصُومُ يَوْماً مِنْ شَعْبَانَ أَنْ تَجِبَ لَهُ الْجَنَّةُ»[16] ؛

عبدالله بن فضل الهاشمی از امام صادق نقل می‌کند که ایشان فرمود: روزه ماه شعبان اندوخته‌ی بنده در روز قیامت است و هیچ بنده‌ای نیست که در ماه شعبان زیاد روزه بگیرد، مگر آنکه خداوند [به او دو برکت بدهد]: امر معاش او را اصلاح و شر دشمنان را از او دفع می‌کند و کمترین پاداش کسی‌که یک روز از ماه شعبان را روزه بگیرد این است که بهشت برای او واجب می‌گردد.

یک راه‌حل برای افرادی که در زندگی مشکلات زیادی دارند، روزه گرفتن در ماه شعبان است که می‌تواند به برطرف شدن آن مشکلات کمک ‌کند. امروزه شر دشمنان جامعه اسلامی را فرا گرفته است؛ ازجمله حرکت‌های دشمن در محور مقاومت، به‌ویژه مردم غزه و جمهوری اسلامی ایران با تحریم‌های گوناگون؛ ازاین‌رو یکی از راه‌هایی که می‌توان امر معیشت را اصلاح نمود و شر دشمن را دفع کرد؛ روزه گرفتن در ماه شعبان است.