درس مهدویت استاد طبسی

موضوع: خلو اصلاب/ حکمت دوم از حکم غیبت

ادامه بررسی روایت دوم

نظر مفسران در مورد آیه: ﴿لَوْ تزَيلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِيماً﴾[1]

مرحوم طبرسی می‌فرماید:

﴿لَوْ تَزَيَّلُوا﴾ أي لو تميز المؤمنون من الكافرين‌ ﴿لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ﴾ أي من أهل مكة ﴿عَذاباً أَلِيماً﴾ بالسيف و القتل بأيديكم و لكن الله تعالى يدفع المؤمنين عن الكفار فلحرمة اختلاطهم بهم لم يعذبهم.[2]

﴿لَوْ تَزَيَّلُوا﴾ يعنى: اگر مؤمنين از كافرين تميز داده شوند. ﴿لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ﴾ يعنى: كافران از اهل مكه را عذاب مى‌كرديم. ﴿عَذاباً أَلِيماً﴾ با شمشير و كشته شدن آنان بدست شما، و لكن خداوند بواسطه حرمت اختلاط مؤمنين به كافران آنان را عذاب نمي‌فرمايد.»

مرحوم علامه طباطبائی می‌فرماید:

و قوله: ﴿لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِيماً﴾ التزيل‌ التفرق و ضمير «تَزَيَّلُوا» لجميع من تقدم ذكره من المؤمنين و الكفار من أهل مكة أي لو تفرقوا بأن يمتاز المؤمنون من الكفار لعذبنا الذين كفروا من أهل مكة عذابا أليما لكن لم نعذبهم لحرمة من اختلط بهم من المؤمنين.[3]

﴿لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِيماً﴾- كلمه" تزيل" به معناى تفرق است، و ضمير در" تزيلوا" به همه نامبردگان در قبل از مؤمنين و كفار اهل مكه بر مى‌گردد، و معنايش اين است كه: اگر مؤمنين مكه از كفار جدا بودند، ما آنهايى را كه كافر بودند عذابى دردناك مى‌كرديم، و ليكن از آنجايى كه اين دو طائفه درهم آميخته بودند عذابشان نكرديم.»[4]

استاد ما آیة الله مکارم در تفسیر الامثل می‌فرماید:

و لمزيد التأكيد تضيف الآية الكريمة: لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِيماً أي لو افترقت و انفصلت صفوف المؤمنين و الكفار في مكّة و لم يكن هناك‌ خطر على المؤمنين لعذّبنا الكفار بأيديكم عذابا أليما. صحيح أنّ اللّه قادر على أن يفصل هذه الجماعة عن الآخرين عن طريق الإعجاز، و لكنّ سنّة اللّه- في ما عدا الموارد الاستثنائية- أن تكون الأمور وفقا للأسباب العاديّة. جملة «تزيلوا» من مادة زوال، و هنا معناها الانفصال و التفرّق. و يستفاد من روايات متعدّدة منقولة عن طرق الشيعة و السنّة حول ذيل هذه الآية أنّ المراد منها أفراد مؤمنون كانوا في أصلاب الكافرين و اللّه سبحانه لأجل هؤلاء لم يعذّب الكافرين... و من جملة هذه الروايات نقرأ في الرواية أنّه سأل رجل الإمام الصادق ^{علیه‌السلام}: ألم يكن علي ^{علیه‌السلام} قويا في دين اللّه؟ قال ^{علیه‌السلام}: بلى. فقال: فعلام إذ سلّط على قوم (في الجمل) لم يفتك بهم فما كان منعه من ذلك؟! فقال الإمام: آية في القرآن! فقال الرجل: و أية آية؟! فقال الصادق ^{علیه‌السلام} قوله تعالى: لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِيماً...

ثمّ أضاف ^{علیه‌السلام}: أنّه كان للّه عزّ و جلّ و ودائع مؤمنون في أصلاب قوم كافرين و منافقين، و لم يكن علي ليقتل الآباء حتى تخرج الودائع .. و كذلك قائمنا أهل البيت لن يظهر أبدا حتى تظهر و ودائع اللّه عزّ و جلّ‌. أي أن اللّه سبحانه يعلم أنّ جماعة سيولدون منهم في ما بعد و سيؤمنون عن اختيارهم و إرادتهم و لأجلهم لم يعذب اللّه ءاباءهم و قد أورد هذا القرطبي في تفسيره بعبارة اخرى. و لا يمنع أن تكون الآية مشيرة إلى المؤمنين المختلطين بالكفّار في مكّة و إلى المؤمنين الذين هم في أصلاب الكافرين و سيولدون في ما بعد!.[5]

«یعنی اگر صفوف مؤمنان و کفار در مکه جدا شود و آنجا خطری برای مؤمنان نباشد، هر آینه کفار را به دست شما عذاب می‌کردیم؛ عذابی دردناک!

صحیح است که خداوند قادر است که این جماعت را از دیگران به طریق اعجاز جدا کند؛ ولی سنت خداوند در غیر موارد استثنائی این است که امور بر وفق اسباب عادی باشد. جمله « تزیلوا» از ماده زوال، و در اینجا به معنای جدایی و تفرق است. و از روایات متعدد نقل شده از شیعه و سنی حول این آیه استفاده می‌شود که مراد مؤمنانی است که در اصلاب کفار هستند و خداوند به جهت آن‌ها کفار را عذاب نمی‌کند و از جمله روایات: در روایتی که شخصی از امام صادق ^{علیه‌السلام} سوال کرد: آيا علىّ^{علیه‌السلام} در دين خداى تعالى نيرومند نبود؟ فرمود: آرى نيرومند بود. گفت: پس چرا هنگامی که بر قوم مسلط شد (در جمل) آن‌ها را نابود نکرد و چه مانع او از این کار شد؟ فرمود: آيه‌اى در كتاب خداى تعالى او را بازداشت، گويد: گفتم: آن كدام آيه است؟ فرمود: اين سخن خداى تعالى: اگر [كافر و مؤمن] از هم متمايز مى‌شدند قطعا كافران را به عذاب دردناكى معذب مى‌داشتيم.

سپس فرمود: براى خداى تعالى ودايع مؤمنى در اصلاب قوم كافر و منافق‌ وجود دارد و على ^{علیه‌السلام} پدران را نمى‌كشت تا آنكه آن ودايع خارج شوند... و قائم ما اهل البيت نيز چنين است ظهور نمى‌كند تا آنكه ودايع خداى تعالى ظاهر شود. یعنی خداوند علم دارد که این جماعت از آن‌ها به زودی متولد شوند و از روی اختیار و اراده ایمان بیاورند و به همین جهت خداوند پدران آن‌ها را عذاب نمی‌کند و قرطبی[6] به عبارتی دیگر در تفسیرش آورده است. و منعی نیست که آیه هم اشاره داشته باشد به مومنانی که با کفار در مکه مختلط هستند و هم به مومنانی که در اصلاب کفار هستند و در آینده متولد شوند.»

قرطبی یک بحث فقهی را متعرض می‌شود که چنانچه کفار اسیران مسلمانی را سپر خود قرار دهند تکلیف لشگریان مسلمان چیست، آیا کشتن مسلمانان اسیر که سپر قرار داده شده‌اند جایز است؟ آیه « لو تزیلوا..» که می‌فرماید با اهل مکه به جهت مومنانی که در بین آن‌ها هستند قتال نکنید.