درس مهدویت استاد طبسی

موضوع: خلو اصلاب/ بحث سندی

مرحوم قمی این روایت را به سندی متفاوت از سند مرحوم صدوق نقل می‌کند اما طبق هر دو منبع راوی آن روایت ابراهیم کرخی می‌باشد.

سند روایت طبق تفسیر مرحوم قمی: حدثنا أحمد بن علي قال: حدثنا الحسين بن عبد اللّه السعدي قال: حدثنا الحسن بن موسى الخشاب، عن[1] عبد اللّه بن الحسين، عن بعض أصحابه، عن‌ فلان الكرخي: قال: قال رجل لأبي عبد اللّه (علیه السلام):

طبق این سند روایت مرسل است.

سند روایت در علل الشرائع: حدثنا المظفر بن جعفر العلوي رحمه اللّه قال: حدثنا جعفر ابن محمد بن مسعود، عن أبيه، عن علي بن محمد، عن أحمد بن محمد، عن الحسن بن محبوب، عن إبراهيم الكرخي قال: قلت لأبي عبد اللّه (علیه السلام)، أو قال له رجل:

ابراهیم کرخی: ایشان توثیق خاصی ندارد.

مرحوم خوئی چند عنوان را نقل کرده و می‌گوید همه‌ی موارد همان ابراهیم کرخی است:

ابراهیم ابن ابی زیاد الکرخی، ابراهیم ابن ابی زیاد، ابراهیم بن ابی زیاد الکلابی، ابراهیم الکرخی

مرحوم خویی می‌فرماید:

إبراهيم بن أبي زياد. إبراهيم‌ الكرخي‌. إبراهيم بن أبي زياد الكلابي. روى عنه محمد بن أبي عمير، ذكره الصدوق في طريقه إليه، و طريقه إليه أبوه، عن سعد بن عبد الله، عن أيوب بن نوح، عن محمد بن أبي عمير و الطريق صحيح، و عده الشيخ في رجاله (239) من أصحاب الصادق (علیه السلام) قائلا: «إبراهيم‌ الكرخي‌ بغدادي»، و كذلك ذكره البرقي، و زاد: «أنه من أبناء العجم»، و الظاهر أنه هو ابن أبي زياد هذا.[2] إبراهيم بن زياد الكرخي. وقع بهذا العنوان في أسناد عدة من الروايات، تبلغ ثلاثة و أربعين موردا: أقول: قد تقدمت ترجمته بعنوان: إبراهيم بن زياد الكرخي.[3]

«محمد بن ابی عمیر از او روایت نقل کرده است، مرحوم صدوق طریقش به او را ذکر کرده و طریق صحیح است، و شیخ او را از اصحاب امام صادق شمرده است و همچنین برقی او را ذکر کرده و اضافه کرده است: او از فرزندان عجم بود و ظاهر او ابن ابی زیاد باشد. و به این عنوان در اسناد تعدادی از روایات ( 43 مورد) واقع شده است. امّا مرحوم خوئی مطلبی که تصریح بر مدح یا توثیق ابراهیم کرخی داشته باشد، بیان نمی‌کند.»

مرحوم مامقانی می‌فرماید:

و لم‌ يتعرّض‌ أحد من أهل الرجال في إبراهيم الكرخي بمدح و لا قدح.[4] « احدی از رجال در مورد ابراهیم کرخی متعرض مدح و قدح نشده است.»

روایاتی که ابراهیم کرخی نقل می‌کند و دلالت بر توثیق یا حسن او دارد:

1- حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ جَدِّي أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ وَ أَبِي عَلِيٍّ الزَّرَّادِ جَمِيعاً عَنْ إِبْرَاهِيمَ الْكَرْخِيِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ (علیه السلام) وَ إِنِّي لَجَالِسٌ عِنْدَهُ إِذْ دَخَلَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ هُوَ غُلَامٌ فَقُمْتُ إِلَيْهِ فَقَبَّلْتُهُ وَ جَلَسْتُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) يَا إِبْرَاهِيمُ‌ أَمَا إِنَّهُ لَصَاحِبُكَ مِنْ بَعْدِي أَمَا لَيَهْلِكَنَّ فِيهِ أَقْوَامٌ وَ يَسْعَدُ فِيهِ آخَرُونَ فَلَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ وَ ضَاعَفَ عَلَى رُوحِهِ الْعَذَابَ أَمَا لَيُخْرِجَنَّ اللَّهُ مِنْ صُلْبِهِ خَيْرَ أَهْلِ الْأَرْضِ فِي زَمَانِهِ سَمِيَّ جَدِّهِ وَ وَارِثَ عِلْمِهِ وَ أَحْكَامِهِ وَ فَضَائِلِهِ وَ مَعْدِنَ الْإِمَامَةِ وَ رَأْسَ الْحِكْمَةِ يَقْتُلُهُ جَبَّارُ بَنِي فُلَانٍ بَعْدَ عَجَائِبَ طَرِيفَةٍ حَسَداً لَهُ وَ لَكِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ‌ بالِغُ أَمْرِهِ‌ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ‌ يُخْرِجُ اللَّهُ مِنْ صُلْبِهِ تَكْمِلَةَ اثْنَيْ عَشَرَ إِمَاماً مَهْدِيّاً اخْتَصَّهُمُ اللَّهُ بِكَرَامَتِهِ وَ أَحَلَّهُمْ دَارَ قُدْسِهِ- الْمُنْتَظِرُ لِلثَّانِي عَشَرَ مِنْهُمْ‌ كَالشَّاهِرِ سَيْفَهُ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ ^{صلی‌الله علیه و آله} يَذُبُّ عَنْهُ قَالَ فَدَخَلَ رَجُلٌ مِنْ مَوَالِي بَنِي أُمَيَّةَ فَانْقَطَعَ الْكَلَامُ فَعُدْتُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِحْدَى عَشْرَةَ مَرَّةً أُرِيدُ مِنْهُ أَنْ يَسْتَتِمَّ الْكَلَامَ فَمَا قَدَرْتُ عَلَى ذَلِكَ فَلَمَّا كَانَ قَابِلُ السَّنَةِ الثَّانِيَةِ دَخَلْتُ عَلَيْهِ وَ هُوَ جَالِسٌ فَقَالَ يَا إِبْرَاهِيمُ هُوَ الْمُفَرِّجُ لِلْكَرْبِ عَنْ شِيعَتِهِ بَعْدَ ضَنْكٍ شَدِيدٍ وَ بَلَاءٍ طَوِيلٍ وَ جَزَعٍ وَ خَوْفٍ فَطُوبَى لِمَنْ أَدْرَكَ ذَلِكَ الزَّمَانَ حَسْبُكَ يَا إِبْرَاهِيمُ قَالَ إِبْرَاهِيمُ فَمَا رَجَعْتُ بِشَيْ‌ءٍ أَسَرَّ مِنْ هَذَا لِقَلْبِي وَ لَا أَقَرَّ لِعَيْنِي.[5]

« ابراهيم كرخىّ گويد: بر امام صادق (علیه السلام) وارد شدم و نزد او نشسته بودم كه ابو الحسن موسى بن جعفر (علیه السلام) كه نوجوانى بود وارد شد و من برخاستم و او را بوسيدم و نشستم، آنگاه امام صادق (علیه السلام) فرمود: اى ابراهيم! آيا مى‌دانى كه پس از من او امام تو است، بدان كه اقوامى درباره او به هلاكت افتاده و اقوام ديگرى به سعادت رسند، لعنت خدا بر قاتل او باد و خدا عذاب روحش را دو چندان كند، بدان كه خداى تعالى از صلب او بهترين اهل زمين در عصر خود را خارج سازد كه همنام جدّش و وارث علم و احكام و فضايل اوست و معدن امامت و رأس حكمت است، و پس از شگفتيها و كرامات نیکوئی كه از وى به ظهور رسد، جبّار بنى فلان از روى حسادت وى را خواهد كشت، و لكن خداى تعالى امرش را مى‌رساند گرچه مشركان را ناخوش آيد و از صلب او امام مهدى را كه تكلمه ائمّه دوازده‌گانه است خارج سازد و آنان را به كرامت خود مخصوص گرداند و در دار القدس خود فرود آورد، كسى كه منتظر دوازدهمين آنان باشد مانند كسى است كه شمشيرش را از غلاف بيرون كشيده و در رکاب رسول خدا ^{صلی‌الله علیه و آله} از آن حضرت دفاع نمايد.

راوى گويد: در اين هنگام مردى از دوستان بنى اميّه وارد شد و سخن قطع گرديد و من يازده بار ديگر به نزد امام صادق (علیه السلام) رفتم تا از آن حضرت درخواست كنم كه كلامشان را كامل كنند و به آن توفيق نيافتم تا آنكه در سال بعد بر امام وارد شدم و او نشسته بود، فرمود: اى ابراهيم! او كسى است كه پس از سختى شديد و بلاى طويل و جزع و خوف ظاهر شده و حزن و مشقّت را از شيعيانش برطرف سازد و خوشا به حال كسى كه آن زمان را درك كند، اى ابراهيم! ترا بس است. ابراهيم گويد: من هيچ گاه مسرورتر از آن زمان نبودم كه پس از شنيدن اين مژده از نزد امام صادق (علیه السلام) برمى‌گشتم.»

به نظر ما کتب رجالی قدما یکی از طرق برای توثیق راوی می‌باشد و طرق دیگری هم برای توثیق راوی وجود دارد مانند سنخ روایاتی که راوی نقل می‌کند.

فرزند مرحوم مامقانی می‌فرماید:

بناء على أنّ التوثيق و التضعيف في الرواة كما يثبت بتوثيقات خبراء الفنّ كذلك يثبت بالقرائن و الأمارات الموجبة للوثوق و الاطمئنان بوثاقة الراوي أو ضعفه، يكون المترجم بقرينة رواية الأجلّاء عنه و ممّن نصّوا بأنّه لا يروى إلّا عن ثقة، و أصحاب الإجماع، و الثقات الأجلّاء، و بقرينة عمل الفقهاء برواياته، و بالتأمّل في مضامين رواياته معدودا في الثقات، و مع التنزّل لا بدّ من عدّه حسنا في أعلى مراتب الحسن أقلا، فالمترجم عندي حسن، و رواياته من الحسان كالصحاح.‌[6]

«بنا بر اینکه توثیق و تضعیف در روات همان طور که به توثیقات اهل فن ثابت می‌شود همچنین به قرائن و امارات موجب اطمینان به وثاقت و ضعف راوی ثابت می‌شود، مترجم به قرینه روایت اجلا از او و کسانی که تصریح کردند به اینکه جز از ثقه روایت نمی‌کنند، و اصحاب اجماع، و ثقات اجلا، وبه قرینه عمل فقها به روایات او[7] ، و به تأمل در مضامین روایات او، او از ثقات شمرده می‌شود، و با تنزل لااقل در اعلی مراتب حسن شمرده می‌شود، پس مترجم نزد من حسن است و روایات او از حسان مانند صحاح است.»

2- حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ الصُّوفِيُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَى‌ عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنِي صَفْوَانُ بْنُ يَحْيَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي زِيَادٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْكَابُلِيِّ قَالَ: دَخَلْتُ‌ عَلَى‌ سَيِّدِي‌ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ زَيْنِ الْعَابِدِينَ (علیه السلام) فَقُلْتُ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِي بِالَّذِينَ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ طَاعَتَهُمْ وَ مَوَدَّتَهُمْ وَ أَوْجَبَ عَلَى عِبَادِهِ الِاقْتِدَاءَ بِهِمْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ ^{صلی‌الله علیه و آله} فَقَالَ لِي يَا كَنْكَرُ إِنَّ أُولِي الْأَمْرِ الَّذِينَ جَعَلَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَئِمَّةً لِلنَّاسِ وَ أَوْجَبَ عَلَيْهِمْ طَاعَتَهُمْ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (علیه السلام) ثُمَّ الْحَسَنُ ثُمَّ الْحُسَيْنُ ابْنَا عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ثُمَّ انْتَهَى الْأَمْرُ إِلَيْنَا ثُمَّ سَكَتَ فَقُلْتُ لَهُ يَا سَيِّدِي رُوِيَ لَنَا عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيٍّ (علیه السلام) أَنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةٍ لِلَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ عَلَى عِبَادِهِ فَمَنِ الْحُجَّةُ وَ الْإِمَامُ بَعْدَكَ قَالَ ابْنِي مُحَمَّدٌ وَ اسْمُهُ فِي التَّوْرَاةِ بَاقِرٌ يَبْقُرُ الْعِلْمَ بَقْراً هُوَ الْحُجَّةُ وَ الْإِمَامُ بَعْدِي وَ مِنْ بَعْدِ مُحَمَّدٍ ابْنُهُ جَعْفَرٌ وَ اسْمُهُ عِنْدَ أَهْلِ السَّمَاءِ الصَّادِقُ فَقُلْتُ لَهُ يَا سَيِّدِي فَكَيْفَ صَارَ اسْمُهُ الصَّادِقَ وَ كُلُّكُمْ صَادِقُونَ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ أَبِيهِ (علیه السلام) أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ^{صلی‌الله علیه و آله} قَالَ إِذَا وُلِدَ ابْنِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (علیه السلام) فَسَمُّوهُ الصَّادِقَ فَإِنَّ لِلْخَامِسِ مِنْ وُلْدِهِ وَلَداً اسْمُهُ جَعْفَرٌ يَدَّعِي الْإِمَامَةَ اجْتِرَاءً عَلَى اللَّهِ وَ كَذِباً عَلَيْهِ فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ جَعْفَرٌ الْكَذَّابُ الْمُفْتَرِي عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمُدَّعِي لِمَا لَيْسَ لَهُ بِأَهْلٍ الْمُخَالِفُ عَلَى أَبِيهِ وَ الْحَاسِدُ لِأَخِيهِ ذَلِكَ الَّذِي يَرُومُ كَشْفَ سَتْرِ اللَّهِ عِنْدَ غَيْبَةِ وَلِيِّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل.‌[8]

« از ابراهیم بن ابی زیاد از ابو حمزه ثمالی از ابو خالد كابليّ [ایشان ابتدا انحراف در عقیده داشت سپس حق را شناخت] که گفت: بر مولاى خود امام زين العابدين (علیه السلام) وارد شدم و به او گفتم: ای فرزند رسول خدا! كسانى كه خداى تعالى طاعت و مودّتشان را واجب ساخته و اقتداى به آنان را پس از پيامبر اكرم ^{صلی‌الله علیه و آله} واجب گردانيده است چه كسانى هستند؟ فرمود: اى كنكر! اولى الامرى كه خداى تعالى آنها را ائمّه مردم گردانيده و طاعتشان را بر آنها واجب ساخته است عبارتند از: امير المؤمنين عليّ بن أبى طالب (علیه السلام) سپس حسن و سپس حسين دو فرزند عليّ بن أبى طالب سپس امر به ما منتهى گرديد و بعد سخنى نفرمود.

گفتم اى سرورم! از امير المؤمنين علىّ (علیه السلام) براى ما روايت شده است كه زمين‌ از حجّت خداى تعالى بر بندگانش خالى نمى‌ماند، حجّت و امام پس از شما كيست؟ فرمود: فرزندم محمّد و نام او در تورات باقر است و علم را مى‌شكافد، او حجّت و امام پس از من است و پس از محمّد فرزندش جعفر و او را در آسمانها صادق مى‌گويند، گفتم: اى سرورم! چرا نام او صادق شده است در حالى كه همه شما صادق هستيد؟ فرمود: پدرم از پدرانش از رسول خدا ^{صلی‌الله علیه و آله} روايت فرموده است: آنگاه كه فرزندم جعفر بن محمّد بن عليّ ابن حسين بن عليّ بن أبى طالب متولّد شد نامش را صادق بگذاريد كه پنجمين از سلاله او فرزندى است كه نامش جعفر است كه از روى تجرّى بر خداى تعالى و دروغ بستن بر او ادّعاى امامت مى‌كند و او نزد خدا جعفر كذّاب و مفترى بر خداى تعالى است و مدّعى مقامى است كه اهل آن نيست و مخالف پدر خويش و حسود بر برادر خود است او كسى است كه مى‌خواهد در هنگام غيبت ولىّ خداى تعالى، او را آشکار کند.»

پس نقل چنین روایاتی توسط ابراهیم کرخی دلالت بر صحت اعتقاد او دارد و ما را از توثیق قدما بی‌نیاز می‌کند پس ایشان ثقه یا لااقل حسن می‌باشد.