درس مهدویت استاد طبسی

موضوع: غیبت انبیاء/ اسماعیل صادق الوعد (علیه السلام)

شباهت غیبت امام زمان(عج) با غیبت انبیاء^{علیهم‌السلام}

مرحوم والد می‌فرماید: غيبة اسماعيل‌ (علیه السلام) الصادق الوعد «التاسع»: غاب عن قومه سنة كاملة و هو ابن حزقيل‌ النبي ذكره في الناسخ و في ج 7 من بحار الأنوار ص 316 نقلا عن قصص الأنبياء.[1]

مرحوم مجلسی جریان غیبت حضرت اسماعیل (علیه السلام) را از امام صادق (علیه السلام) چنین نقل می‌کند:

1. [قصص الأنبياء ^{علیهم‌السلام}‌] بِالْإِسْنَادِ إِلَى الصَّدُوقِ عَنْ مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْكُوفِيِّ عَنِ التَّفْلِيسِيِّ عَنِ السَّمَنْدِيِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)إِنَّ أَفْضَلَ‌ الصَّدَقَةِ صَدَقَةُ اللِّسَانِ‌ تَحْقُنُ بِهِ الدِّمَاءَ وَ تَدْفَعُ بِهِ الْكَرِيهَةَ وَ تَجُرُّ الْمَنْفَعَةَ إِلَى أَخِيكَ الْمُسْلِمِ ثُمَّ قَالَ (صلی الله علیه و آله)إِنَّ عَابِدَ بَنِي إِسْرَائِيلَ الَّذِي كَانَ أَعْبَدَهُمْ كَانَ يَسْعَى فِي حَوَائِجِ النَّاسِ عِنْدَ الْمَلِكِ وَ إِنَّهُ لَقِيَ إِسْمَاعِيلَ بْنَ حِزْقِيلَ فَقَالَ لَا تَبْرَحْ حَتَّى أَرْجِعَ إِلَيْكَ يَا إِسْمَاعِيلُ فَسَهَا عَنْهُ عِنْدَ الْمَلِكِ فَبَقِيَ إِسْمَاعِيلُ إِلَى الْحَوْلِ هُنَاكَ فَأَنْبَتَ اللَّهُ لِإِسْمَاعِيلَ عُشْباً فَكَانَ يَأْكُلُ مِنْهُ وَ أَجْرَى لَهُ عَيْناً وَ أَظَلَّهُ بِغَمَامٍ فَخَرَجَ الْمَلِكُ بَعْدَ ذَلِكَ إِلَى التَّنَزُّهِ وَ مَعَهُ الْعَابِدُ فَرَأَى إِسْمَاعِيلَ فَقَالَ إِنَّكَ لَهَاهُنَا يَا إِسْمَاعِيلُ فَقَالَ لَهُ قُلْتَ لَا تَبْرَحْ فَلَمْ أَبْرَحْ فَسُمِّيَ صَادِقَ الْوَعْدِ قَالَ وَ كَانَ جَبَّارٌ مَعَ الْمَلِكِ فَقَالَ أَيُّهَا الْمَلِكُ كَذَبَ هَذَا الْعَبْدُ قَدْ مَرَرْتُ بِهَذِهِ الْبَرِّيَّةِ فَلَمْ أَرَهُ هَاهُنَا فَقَالَ لَهُ إِسْمَاعِيلُ إِنْ كُنْتَ كَاذِباً فَنَزَعَ اللَّهُ صَالِحَ مَا أَعْطَاكَ قَالَ فَتَنَاثَرَتْ أَسْنَانُ الْجَبَّارِ فَقَالَ الْجَبَّارُ إِنِّي كَذَبْتُ عَلَى هَذَا الْعَبْدِ الصَّالِحِ فَأَطْلُبُ أَنْ يَدْعُوَ اللَّهَ أَنْ يَرُدَّ عَلَيَّ أَسْنَانِي فَإِنِّي شَيْخٌ كَبِيرٌ فَطَلَبَ إِلَيْهِ الْمَلِكُ فَقَالَ إِنِّي أَفْعَلُ قَالَ السَّاعَةَ قَالَ لَا وَ أَخَّرَهُ إِلَى السَّحَرِ ثُمَّ دَعَا ثُمَّ قَالَ يَا فَضْلُ‌[2] إِنَّ أَفْضَلَ مَا دَعَوْتُمُ اللَّهَ بِالْأَسْحَارِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى‌ وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ‌.[3]

« امام صادق (علیه السلام) از پدرانشان از رسول الله (صلی الله علیه و آله)نقل می‌کنند که پیامبر (صلی الله علیه و آله)فرمودند: بهترین صدقه صدقه‌ی زبان است، خون‌ها حفظ می‌شود، بواسطه خوش‌زبانی بدی‌ها دفع می‌شود و منفعت به برادر مسلمانت می‌رسد سپس فرمودند: بدرستی که عابد بنی اسرائیل که عابدترین آن‌ها بود و همیشه نزد ملک برای رفع حوائج مردم وساطت می‌کرد پس با اسماعیل بن حزقیل ملاقات کرد و گفت: ای اسماعیل همین‌جا باش تا برگردم پس به نزد ملک او را فراموش کرد پس اسماعیل تا یکسال آنجا ماند و خداوند برای اسماعیل گیاه رویانید پس آز ان می‌خورد و چشمه‌ای جاری کرد و ابر بر او سایه می‌انداخت پس ملک بعد مدتی برای گردش خارج شد و عابد همراه او بود پس اسماعیل را دید پس گفت: ای اسماعیل اینجا چه می‌کنی؟ پس گفت: گفتی ترک نکنم پس ترک نکردم پس صادق الوعد نامیده شد و جباری همراه ملک بود پس گفت: ای ملک او دروغ می‌گوید به تحقیق من به این بیابان عبور کردم و او را اینجا ندیدم پس اسماعیل به او گفت: اگر دروغگو هستی پس خداوند خوبی‌هایی که به تو داده را بگیرد پس دندان‌های آن جبار شکست و فرو ریخت. پس جبار گفت: من بر این عبد صالح دروغ بستم پس از حضرت اسماعیل می‌خواهم که برایم دعا کند که خداوند دندان‌هایم را برگرداند بدرستی که من پیرمردی هستم پس ملک هم از اسماعیل خواست پس گفت: من انجام می‌دهم گفت:الآن گفت: نه و آن را تا سحر به تأخیر انداخت سپس دعا کرد.»

2. وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبَانٍ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنِ أُورَمَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعْدَانَ‌ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ شُعَيْبٍ الْعَقَرْقُوفِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام)‌ إِنَّ إِسْمَاعِيلَ نَبِيَّ اللَّهِ وَعَدَ رَجُلًا بِالصِّفَاحِ فَمَكَثَ‌ بِهِ‌ سَنَةً مُقِيماً وَ أَهْلُ مَكَّةَ يَطْلُبُونَهُ لَا يَدْرُونَ أَيْنَ هُوَ حَتَّى وَقَعَ عَلَيْهِ رَجُلٌ فَقَالَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ ضَعُفْنَا بَعْدَكَ وَ هَلَكْنَا فَقَالَ إِنَّ فُلَانٍ الظَّاهِرُ وَعَدَنِي أَنْ أَكُونَ هَاهُنَا وَ لَمْ أَبْرَحَ حَتَّى يَجِي‌ءَ قَالَ فَخَرَجُوا إِلَيْهِ حَتَّى قَالُوا لَهُ يَا عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدْتَ النَّبِيِّ فَأَخْلَفْتَهُ فَجَاءَ وَ هُوَ يَقُولُ لِإِسْمَاعِيلَ (علیه السلام) يَا نَبِيَّ اللَّهِ مَا ذَكَرْتُ وَ لَقَدْ نَسِيتُ مِيعَادَكَ فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ لَمْ تَجِئْنِي لَكَانَ مِنْهُ الْمَحْشَرُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ‌ ﴿وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْد﴾[4] .[5]

« قصص الأنبياء: بسندش از امام صادق (علیه السلام) : اسماعيل‌ پيغمبر خدا با مردى در گوشه بيابان وعده كرد و يك سال در آنجا انتظار كشيد و مردم مكه جوياي او بودند و نمي‌دانستند كجا است؟ تا مردى به او برخورد و گفت: اى پيغمبر خدا ناتوان و هلاك شديم پس از تو.

پس گفت: فلانی با من وعده کرد که اینجا باشم و ترک نکنم تا او بیاید فرمود: پس نزد او رفتند و گفتند: ای دشمن خدا با پیامبر وعده کرده و تخلف می‌کنی! پس فورا خود را به اسماعیل رساند و گفت: ای پیامبر خدا من قرار تو را فراموش کرده بودم. فرمود: به خدا اگر نمی‌آمدی تا قیامت اینجا می‌ماندم و از اینجا وارد محشر می‌شدم. و خداوند آیه55 سوره مريم را نازل فرمود: "و در كتاب اسماعيل‌ را كه صادق الوعد بود، ياد كن ".»

مرحوم والد می‌فرماید:

قلت بقائه فی المکان فی مدة سنة ما کان علیه واجبا بل انمّا هو من الملکات الفاضلة و فی الحدیث ثلاثة لا یعزل فیها احد الوفاء بالوعد، برّ الوالدین و رد الأمانة و التفکیک فی الفقرات غیر عزیز. «گویم بقاء اسماعیل در آن مکان تا یکسال بر او واجب نبود بلکه آن از ملکات فاضله است و در حدیث سه چیز است که کسی در آن‌ها معزول نیست: وفای به عهد، نیکی به پدر و مادر و برگرداندن امانت.»

3. حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ أَشْيَمَ عَنْ سُلَيْمَانَ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ أَ تَدْرِي لِمَ سُمِّيَ إِسْمَاعِيلُ‌ صادِقَ الْوَعْدِ قَالَ قُلْتُ لَا أَدْرِي قَالَ وَعَدَ رجل [رَجُلًا] فَجَلَسَ لَهُ حَوْلًا يَنْتَظِرُهُ.[6]

« پدرم رضى اللَّه عنه فرمود: سعد بن عبد اللَّه، از يعقوب بن يزيد، از على بن احمد بن اشيم‌، از سليمان جعفرى‌ از حضرت ابى الحسن الرضا (علیه السلام) نقل كرده كه آن جناب فرمودند: آيا مى‌دانى چرا اسماعيل را صادق الوعد مى‌نامند؟ عرض كردم: نمى‌دانم. حضرت فرمودند: زيرا با مردى وعده گذاشته بود لذا يك سال در وعده‌گاه به انتظار آن مرد نشست.»

4. حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ إِسْمَاعِيلَ الَّذِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‌فِي كِتَابِهِ‌ وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولًا نَبِيًّا لَمْ‌ يَكُنْ‌ إِسْمَاعِيلَ‌ بْنَ إِبْرَاهِيمَ بَلْ كَانَ نَبِيّاً مِنَ الْأَنْبِيَاءِ بَعَثَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى قَوْمِهِ فَأَخَذُوهُ فَسَلَخُوا فَرْوَةَ رَأْسِهِ وَ وَجْهِهِ فَأَتَاهُ مَلَكٌ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ بَعَثَنِي إِلَيْكَ فَمُرْنِي بِمَا شِئْتَ فَقَالَ لِي أُسْوَةٌ بِمَا يُصْنَعُ بِالْحُسَيْنِ (علیه السلام).[7]

«در كتاب علل الشرائع از صادق آل محمّد (صلی الله علیه و آله)روايت مي‌كند كه فرمود: آن اسماعيلى كه خداى سبحان (عج)در سوره مريم، آيه- 54-) در باره‌اش فرموده‌ وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ‌ الى آخره اين اسماعيل‌ بن‌ ابراهيم‌ ^{علیهما‌السلام} نبود. بلكه يكى از پيامبران بود كه خدا او را بر قوم خود مبعوث نمود. آن قوم وى را گرفتند و پوست سر و صورت آن حضرت را كندند!! آنگاه ملكى نزد آن بزرگوار آمد و گفت: هر دستورى دارى بمن بده تا از ايشان انتقام بگيريم، فرمود: من هم به مظلوميت امام حسين (علیه السلام) اقتدا مي‌نمايم.»

5. حَدَّثَنَا أَبِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام)‌ أَنَّ إِسْمَاعِيلَ‌ كانَ‌ رَسُولًا نَبِيًّا سُلِّطَ عَلَيْهِ قَوْمُهُ فَقَشَرُوا جِلْدَةَ وَجْهِهِ وَ فَرْوَةَ رَأْسِهِ فَأَتَاهُ رَسُولٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ فَقَالَ لَهُ رَبُّكَ يُقْرِئُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ قَدْ رَأَيْتُ مَا صُنِعَ بِكَ وَ قَدْ أَمَرَنِي بِطَاعَتِكَ فَمُرْنِي بِمَا شِئْتَ فَقَالَ يَكُونُ لِي بِالْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ ^{علیهما‌السلام} أُسْوَةٌ.[8]

« اسماعيل رسول و پيامبر بود، قومش بر او مسلّط شد، پوست صورت و سرش را كندند، رسول و فرستاده‌اى از طرف پروردگار عالم به نزدش آمد و عرضه داشت: پروردگارت سلام مى‌رساند و مى‌فرمايد: ديدم آنچه با تو انجام دادند و مرا امر فرموده كه اطاعتت را نمايم، پس آنچه خواهى به من فرمان بده. اسماعيل فرمود: من در تحمّل مصائب تابع حسين بن على^{علیهما‌السلام} هستم.»

6. حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الرَّزَّازُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ وَ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ الْعِجْلِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِي‌ عَنْ‌ إِسْمَاعِيلَ‌ الَّذِي ذَكَرَهُ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ حَيْثُ يَقُولُ- وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولًا نَبِيًّا أَ كَانَ إِسْمَاعِيلَ بْنَ إِبْرَاهِيمَ (علیه السلام) فَإِنَّ النَّاسَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُ إِسْمَاعِيلُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ فَقَالَ (علیه السلام) إِنَّ إِسْمَاعِيلَ مَاتَ قَبْلَ إِبْرَاهِيمَ وَ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ كَانَ حُجَّةً لِلَّهِ كُلَّهَا [قَائِماً] صَاحِبَ شَرِيعَةٍ فَإِلَى مَنْ أُرْسِلَ إِسْمَاعِيلُ إِذَنْ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَمَنْ كَانَ قَالَ (علیه السلام) ذَاكَ إِسْمَاعِيلُ بْنُ حِزْقِيلَ النَّبِيُّ (علیه السلام) بَعَثَهُ اللَّهُ إِلَى قَوْمِهِ فَكَذَّبُوهُ فَقَتَلُوهُ وَ سَلَخُوا وَجْهَهُ فَغَضِبَ اللَّهُ لَهُ عَلَيْهِمْ فَوَجَّهَ إِلَيْهِ أَسْطَاطَائِيلَ مَلَكَ الْعَذَابِ فَقَالَ لَهُ يَا إِسْمَاعِيلُ أَنَا أَسَطَاطَائِيلُ مَلَكُ الْعَذَابِ وَجَّهَنِي إِلَيْكَ رَبُّ الْعِزَّةِ لِأُعَذِّبَ قَوْمَكَ بِأَنْوَاعِ الْعَذَابِ إِنْ شِئْتَ فَقَالَ لَهُ إِسْمَاعِيلُ لَا حَاجَةَ لِي فِي ذَلِكَ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِ فَمَا حَاجَتُكَ يَا إِسْمَاعِيلُ فَقَالَ يَا رَبِّ إِنَّكَ أَخَذْتَ الْمِيثَاقَ لِنَفْسِكَ بِالرُّبُوبِيَّةِ وَ لِمُحَمَّدٍ بِالنُّبُوَّةِ وَ لِأَوْصِيَائِهِ بِالْوَلَايَةِ وَ أَخْبَرْتَ خَيْرَ خَلْقِكَ بِمَا تَفْعَلُ أُمَّتُهُ بِالْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ (علیه السلام) مِنْ بَعْدِ نَبِيِّهَا وَ إِنَّكَ وَعَدْتَ الْحُسَيْنَ (علیه السلام) أَنْ تَكُرَّهُ إِلَى الدُّنْيَا حَتَّى يَنْتَقِمَ بِنَفْسِهِ مِمَّنْ فَعَلَ ذَلِكَ بِهِ فَحَاجَتِي إِلَيْكَ يَا رَبِّ أَنْ تَكُرَّنِي إِلَى الدُّنْيَا حَتَّى أَنْتَقِمَ مِمَّنْ فَعَلَ ذَلِكَ بِي كَمَا تَكُرُّ الْحُسَيْنَ (علیه السلام) فَوَعَدَ اللَّهُ إِسْمَاعِيلَ بْنَ حِزْقِيلَ ذَلِكَ فَهُوَ يُكَرُّ مَعَ الْحُسَيْنِ(علیه السلام).‌[9]

« محمّد بن جعفر رزّاز از محمّد بن حسين بن ابى الخطّاب و احمد بن حسن بن على بن فضّال از پدرش از مروان بن مسلم از بريد بن معاوية العجلى نقل كرده كه گفت: محضر امام صادق (علیه السلام) عرض كردم: اى پسر رسول خدا: خبر دهيد به من از اسماعيل كه حق تعالى در كتاب خودش از او ياد كرده و فرموده: ﴿وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولًا نَبِيًّا﴾. آيا مقصود از او اسماعيل بن ابراهيم ^{علیهما‌السلام} است چه آنكه مردم اين طور مى‌پندارند كه وى اسماعيل بن ابراهيم مى‌باشد.

امام (علیه السلام) فرمودند: اسماعيل پيش از حضرت ابراهيم از دنيا رفت و جناب ابراهيم (علیه السلام) حجّت‌ قائم حق تعالى و صاحب شريعت بود و مع ذلك اسماعيل با چنين موقعيتى به جانب چه كسانى مى‌توانست مبعوث باشد؟! راوى مى‌گويد: محضر مباركش عرض كردم: پس اسماعيل در آيه مذكور چه كسى است؟

حضرت فرمودند: وى اسماعيل بن حزقيل پيغمبر مى‌باشد كه خداوند متعال او را به جانب قومش مبعوث نمود و آنها وى را تكذيب كرده و كشتند و سپس پوست صورتش را كندند پس خداوند به ايشان غضب نمود و سطاطائيل را كه فرشته عذاب است بر او نازل كرد، فرشته عرضه داشت: اى اسماعيل من سطاطائيل، فرشته عذاب هستم. پروردگار متعال من را نزد شما فرستاده تا قومتان را به انواع عذاب‌ها معذّب نمايم و در صورتى كه نخواهى، ايشان را به بلاها و گرفتارى‌ها مبتلا سازم.

اسماعيل به او فرمود: به اين امر نياز و احتياجى ندارم. پس حق تعالى وحى فرستاد: اى اسماعيل حاجت تو چيست؟ عرض كرد: پروردگارا از بندگانت عهد و ميثاق گرفتى كه تو را ربّ و پروردگار دانسته و حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله)را پيغمبر و اوصياء كرامش را ولىّ بدانند و به بهترين مخلوقاتت خبر دادى كه امّتش با حسين بن على ^{علیهما‌السلام} بعد از پيامبر چه خواهند نمود و به حسين (علیه السلام) وعده دادى كه به دنيا برگردانده مى‌شود تا خودش از آن قوم جفا كار انتقام بگيرد و حاجت من به تو اى پروردگارم آن است كه من را نيز به دنيا برگردانى تا انتقام خود را از ظالمين بگيرم همان طورى كه حسين (علیه السلام) را به دنيا بازگردانيدى، پس حق تعالى به اسماعيل بن حزقيل وعده داد او را با حسين بن على سلام اللَّه عليهما به دنيا برگرداند.»