درس مهدویت استاد طبسی

موضوع: اصحاب امام زمان در دوران غیبت صغری

ادامه موارد التزام حسین بن روح به تقیه:

بحث ما در مورد سفیر سوم حسین بن روح بود، یکی از نکات بارز ایشان مسئله‌ی به کار گیری تقیه بود، ایشان به گونه‌ای تقیه می‌کرد که کسی باور نمی‌کرد که ایشان جزء پیروان مکتب اهل بیت ^{علیهم‌السلام} است. اهل سنت در مورد او مطالبی می‌شنیدند لذا به تردید افتاده، نزد او می‌رفتند امّا با ملاقات با او نظرشان برمی‌گشت.

5. قَالَ ابْنُ نُوحٍ وَ سَمِعْتُ جَمَاعَةً مِنْ أَصْحَابِنَا بِمِصْرَ يَذْكُرُونَ‌ أَنَّ أَبَا سَهْلٍ النَّوْبَخْتِيَ‌ سُئِلَ فَقِيلَ لَهُ كَيْفَ‌ صَارَ هَذَا الْأَمْرُ إِلَى الشَّيْخِ أَبِي الْقَاسِمِ الْحُسَيْنِ بْنِ رَوْحٍ دُونَكَ. فَقَالَ هُمْ أَعْلَمُ وَ مَا اخْتَارُوهُ وَ لَكِنْ أَنَا رَجُلٌ أَلْقَى الْخُصُومَ وَ أُنَاظِرُهُمْ وَ لَوْ عَلِمْتُ بِمَكَانِهِ كَمَا عَلِمَ أَبُو الْقَاسِمِ وَ ضَغَطَتْنِي الْحُجَّةُ [عَلَى مَكَانِهِ‌] لَعَلِّي كُنْتُ أَدُلُّ عَلَى مَكَانِهِ وَ أَبُو الْقَاسِمِ فَلَوْ كَانَتِ الْحُجَّةُ تَحْتَ ذَيْلِهِ وَ قُرِّضَ بِالْمَقَارِيضِ مَا كَشَفَ الذَّيْلَ عَنْهُ أَوْ كَمَا قَال‌[1] .

ابن نوح گفته است: از جماعتى از بزرگان ما در شهر مصر شنيدم كه مى‌گفتند: از ابو سهل نوبختى پرسيدند: چطور شد كه حسين بن روح نايب امام زمان ^{علیه‌السلام} شد، ولى تو به اين مقام نرسيدى؟ گفت كه ايشان [يعنى ائمّه ^{علیهم‌السلام}] بهتر مى‌دانند، و آنچه كه ايشان بپسندند [همان حقّ است.] من مردى هستم كه با مخالفين [اهل سنّت‌] ملاقات مى‌كنم و با آن‌ها مناظره و مجادله مى‌كنم، اگر من وكيل و نايب حضرت مى‌شدم و همچنان‌كه ابو القاسم مكان ايشان را مى‌داند از مكان امام خبر داشتم و در مقام مجادله، در جواب حجّت و دليلى معطل مى‌ماندم، چه‌ بسا در آن حالت مكان آن حضرت را به ديگران نشان مى‌دادم، ولى ابو القاسم اگر حجّت خدا در زير لباسش باشد و او را با قيچى تكه‌تكه كنند، وى را به مردم نشان نمى‌دهد.

مرحوم شیخ طوسی توقیعات بسیاری را آورده و در پایان می‌فرماید:

و قد ذكرنا طرفا من الأخبار الدالة على إمامة ابن الحسن ^{علیه‌السلام} و ثبوت غيبته و وجود عينه لأنها أخبار تضمنت الإخبار بالغائبات و بالشي‌ء قبل كونه على وجه خارق للعادة لا يعلم ذلك إلا من أعلمه الله على لسان نبيه ^{صلی‌الله علیه و آله} و وصل إليه من جهة من دل الدليل على صدقه و لو لا صدقهم لما كان كذلك لأن المعجزات لا تظهر على يد الكذابين و إذا ثبت صدقهم دل على وجود من أسندوا ذلك إليه و لم نستوف ما ورد في هذا المعنى لئلا يطول به الكتاب و هو موجود في الكتب.[2]

تا اينجا برخى از اخبار و روايات را كه بر امامت فرزند امام حسن عسكرى ^{علیه‌السلام} دلالت داشت ذكر كرديم كه اين اخبار، وجود مقدّس حضرت و غيبت ايشان را ثابت كرد. به جهت اين‌كه اين اخبار از امور غيبى خبر داده و در ضمن آن‌ها پيشگويى از حوادث آينده به صورت خارق‌العاده وجود دارد كه علم به آن‌ها را هيچ‌كس نمى‌داند مگر اين‌كه خداوند تبارك و تعالى از زبان و به وسيله علم پيامبرش ^{صلی‌الله علیه و آله} او را آگاه كرده باشد و اين اخبار از جانب كسى به او رسيده كه دليل بر صدق و راستگويى او موجود است و اگر صداقت و راستگويى آن‌ها نبود، هرگز اين‌گونه نمى‌شد (كه علم به امور غيبى داشته باشند) زیرا معجزه يا كرامت به دست آدم‌هاى دروغگو و كذّاب ظاهر نمى‌شود.

حاصل كلام اين‌كه وقتى صداقت ايشان (يعنى سفيران حضرت ^{علیه‌السلام}‌) ثابت شد، همين امر دلالت بر وجود كسى مى‌كند كه اين علم و معجزات را به او نسبت داده‌اند. البته ما تمامى آنچه كه در اين مورد وارد شده است را نياورديم تا كتاب، طولانى نشود. هرچند در كتب ديگر هم موجود است.

أَخْبَرَنِي جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَيْهِ قَالَ حَدَّثَنِي‌ جَمَاعَةٌ مِنْ‌ أَهْلِ‌ بَلَدِنَا الْمُقِيمِينَ كَانُوا بِبَغْدَادَ فِي السَّنَةِ الَّتِي خَرَجَتِ الْقَرَامِطَةُ عَلَى الْحَاجِّ وَ هِيَ سَنَةُ [تَنَاثُرِ] الْكَوَاكِبِ‌ أَنَّ وَالِدِي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ كَتَبَ إِلَى الشَّيْخِ أَبِي الْقَاسِمِ الْحُسَيْنِ بْنِ رَوْحٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ يَسْتَأْذِنُ فِي الْخُرُوجِ إِلَى الْحَجِّ. فَخَرَجَ فِي الْجَوَابِ لَا تَخْرُجْ فِي هَذِهِ السَّنَةِ فَأَعَادَ فَقَالَ هُوَ نَذْرٌ وَاجِبٌ أَ فَيَجُوزُ لِيَ الْقُعُودُ عَنْهُ فَخَرَجَ الْجَوَابُ إِنْ كَانَ لَا بُدَّ فَكُنْ فِي الْقَافِلَةِ الْأَخِيرَةِ فَكَانَ‌ فِي الْقَافِلَةِ الْأَخِيرَةِ فَسَلِمَ بِنَفْسِهِ وَ قُتِلَ مَنْ تَقَدَّمَهُ فِي الْقَوَافِلِ الْأُخَرِ.[3]

ابو عبد اللّه حسين بن على بن موسى بن بابويه گفته است: جماعتى از اهل شهرمان كه در بغداد اقامت داشتند در سالى كه قرامطه‌[4] بر عليه حجاج قيام كردند و سال پراكنده شدن ستارگان بود، براى من نقل كردند: پدرم در ضمن نامه‌اى از محضر شيخ ابو القاسم حسين بن روح اجازه خواست تا به حجّ مشرف شود. جواب آمد كه امسال از شهر خارج نشو. پدرم دوباره درخواستش را مطرح كرد و گفت: حجّى كه برايش اجازه مى‌خواهم نذر واجب است، آيا نرفتن به حجّ و نشستن در خانه، جايز است؟ جواب آمد: اگر چاره‌اى نيست و بايد بروى، با آخرين قافله برو. پدرم با همان قافله آخرى عازم شد و از غارت سالم ماند؛ ولى كسانى كه در قافله‌هاى قبلى بودند همگى كشته شدند.

أَخْبَرَنِي مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ وَ الْحُسَيْنُ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الصَّفْوَانِيِّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ: رَأَيْتُ الْقَاسِمَ بْنَ الْعَلَاءِ وَ قَدْ عُمِّرَ مِائَةَ سَنَةٍ وَ سَبْعَ عَشْرَةَ سَنَةً مِنْهَا ثَمَانُونَ سَنَةً صَحِيحَ الْعَيْنَيْنِ لَقِيَ مَوْلَانَا أَبَا الْحَسَنِ وَ أَبَا مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيَّيْنِ ^{علیهما‌السلام}. وَ حُجِبَ‌ بَعْدَ الثَّمَانِينَ وَ رُدَّتْ عَلَيْهِ عَيْنَاهُ قَبْلَ وَفَاتِهِ بِسَبْعَةِ أَيَّامٍ. وَ ذَلِكَ أَنِّي كُنْتُ مُقِيماً عِنْدَهُ بِمَدِينَةِ الرَّانِ‌ مِنْ أَرْضِ آذَرْبَايِجَانَ وَ كَانَ لَا تَنْقَطِعُ تَوْقِيعَاتُ مَوْلَانَا صَاحِبِ الزَّمَانِ ^{علیه‌السلام} عَلَى يَدِ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ الْعَمْرِيِّ وَ بَعْدَهُ عَلَى [يَدِ] أَبِي الْقَاسِمِ [الْحُسَيْنِ‌] بْنِ رَوْحٍ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُمَا فَانْقَطَعَتْ عَنْهُ الْمُكَاتَبَةُ نَحْواً مِنْ شَهْرَيْنِ فَقَلِقَ رَحِمَهُ اللَّهُ لِذَلِكَ.

فَقَالَ‌ [فَقَامَ‌] الرَّجُلُ الْوَارِدُ فَأَخْرَجَ مِنْ مِخْلَاتِهِ ثَلَاثَةَ أُزُرٍ وَ حِبَرَةً يَمَانِيَّةً حَمْرَاءَ وَ عِمَامَةً وَ ثَوْبَيْنِ وَ مِنْدِيلًا فَأَخَذَهُ الْقَاسِمُ وَ كَانَ عِنْدَهُ قَمِيصٌ خَلَعَهُ عَلَيْهِ مَوْلَانَا الرِّضَا أَبُو الْحَسَنِ ^{علیه‌السلام} وَ كَانَ لَهُ صَدِيقٌ يُقَالُ لَهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَدْرِيُ‌ وَ كَانَ شَدِيدَ النَّصْبِ وَ كَانَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ الْقَاسِمِ نَضَّرَ اللَّهُ وَجْهَهُ مَوَدَّةٌ فِي أُمُورِ الدُّنْيَا شَدِيدَةٌ وَ كَانَ الْقَاسِمُ يَوَدُّهُ وَ [قَدْ] كَانَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ وَافَى‌ إِلَى الدَّارِ لِإِصْلَاحٍ بَيْنَ أَبِي جَعْفَرِ بْنِ حُمْدُونٍ الْهَمْدَانِيِّ وَ بَيْنَ خَتَنِهِ ابْنِ الْقَاسِمِ. فَقَالَ الْقَاسِمُ لِشَيْخَيْنِ مِنْ مَشَايِخِنَا الْمُقِيمَيْنِ مَعَهُ أَحَدُهُمَا يُقَالُ لَهُ أَبُو حَامِدٍ عِمْرَانُ بْنُ الْمُفَلَّسِ وَ الْآخَرُ أَبُو عَلِيِّ بْنُ جَحْدَرٍ أَنْ أَقْرِئَا هَذَا الْكِتَابَ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ مُحَمَّدٍ فَإِنِّي أُحِبُّ هِدَايَتَهُ وَ أَرْجُو [أَنْ‌] يَهْدِيَهُ اللَّهُ بِقِرَاءَةِ هَذَا الْكِتَابِ فَقَالا لَهُ اللَّهَ اللَّهَ اللَّهَ فَإِنَّ هَذَا الْكِتَابَ لَا يَحْتَمِلُ مَا فِيهِ خَلْقٌ مِنَ الشِّيعَةِ فَكَيْفَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدٍ.[5]

شيخ مفيد و حسين بن عبيد اللّه از محمّد بن احمد صفوانى ^{رحمه‌الله} نقل مى‌كنند كه گفته است: قاسم بن علا را زيارت كردم كه يكصد و هفده سال عمر داشت، هشتاد سال از عمرش را كاملا بينا بود و چشمانش صحيح و سالم بود. او امام هادى و امام حسن عسكرى ^{علیهما‌السلام} را زيارت كرده بود، ايشان بعد از هشتاد سالگى نابينا شد، امّا هفت روز پيش از وفاتش بينايى‌اش به او بازگردانده شد.

ماجراى او به اين ترتيب است كه من در شهر ران از منطقه آذربايجان در كنار ايشان اقامت داشتم، و توقيعات مولاى بزرگوارمان حضرت صاحب الزمان ^{علیه‌السلام} به دست ابو جعفر محمّد بن عثمان و پس از او به دست ابو القاسم حسين بن روح قدّس سرّهم بدون توقف به قاسم بن علا مى‌رسيد. حدود دو ماه مكاتبه از طرف حضرت براى او قطع شد، قاسم بن علا از اين ماجرا ناراحت و غمگين شد.

گفت: آرى با سلامت در دينت. [با شنيدن اين كلمات‌] قاسم ^{رحمه‌الله} متبسّم شد و خنديد و گفت: پس از اين عمر آرزويى ندارم. پيرمردى كه آمده بود بلند شد و از خورجينش سه پارچه لنگ و يك برد يمنى قرمز و يك عمامه و دو لباس [پارچه براى پيراهن كفن‌] و يك حوله بيرون آورد و تحويل قاسم داد. البته او پيراهنى داشت كه امام رضا ^{علیه‌السلام} به او خلعت داده بود، آن را به او داد.

او دوستى داشت به نام عبد الرحمان بن محمّد بدرى كه دشمنى شديد با اهل بيت ^{علیهم‌السلام} داشت و ناصبى مذهب بود، ولى بين او و قاسم- كه خداوند چهره معنوى او را تازه و بانشاط فرمايد- در امور دنيا دوستى شديدى برقرار بود و قاسم او را خيلى دوست مى‌داشت. عبد الرحمان هم براى اصلاح بين ابو جعفر بن حمدون همدانى و فرزند قاسم به خانه قاسم آمد. با ورود عبد الرحمان بن محمّد، قاسم به دو نفر از بزرگان ما كه به همراه او اقامت داشتند و نامشان ابو حامد عمران بن مفلّس و على بن جحدر بود، گفت: اين نامه را براى عبد الرحمان بن محمّد هم بخوانيد، چون من دوست دارم كه او هدايت شود و اميدوارم‌ كه خداوند تبارك و تعالى به واسطه قرائت اين نامه او را هدايت فرمايد. آن دو نفر در جواب گفتند: «اللّه، اللّه، اللّه!» اين نامه در حوصله بسيارى از شيعيان نيست و آن‌ها ظرفيت تحمل آن را ندارند، چه رسد به عبد الرحمن بن محمّد!