موضوع :اصحاب امام زمان در دوران غیبت کبری

بحث ما در مورد اصحاب امام زمان در دوران غیبت کبری بود. روایات عامه در مورد ابدال را بررسی کردیم که مفاد آن‌ روایات این بود که ابدال چهره‌های مثبتی هستند و بین رکن و مقام با امام ^{علیه‌السلام} بیعت می‌کنند و اینکه جزء یاران حضرت در دوران ظهور هستند، به همین مضمون در روایات ما نیز می‌باشد، که ابدال انسان‌های مثبت و متشخص و متمایزی هستند و در دوران ظهور در خدمت امام زمان هستند امّا به عنوان اینکه آن‌ها از اصحاب امام زمان در دوران غیبت کبری باشند، چنین مطلبی در روایات نمی‌باشد.

ادامه روایات خاصه در مورد ابدال:

روایت شانزدهم :

الف) متن روایت

[منتخب البصائر]: وَقَفْتُ عَلَى كِتَابِ خُطَبٍ لِمَوْلَانَا أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ^{علیه‌السلام} وَ عَلَيْهِ خَطُّ السَّيِّدِ رَضِيِّ الدِّينِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى بْنِ طَاوُسٍ مَا صُورَتُهُ هَذَا الْكِتَابُ ذَكَرَ كَاتِبُهُ رَجُلَيْنِ بَعْدَ الصَّادِقِ ^{علیه‌السلام} فَيُمْكِنُ أَنْ يَكُونَ تَارِيخُ كِتَابَتِهِ بَعْدَ الْمِائَتَيْنِ مِنَ الْهِجْرَةِ لِأَنَّهُ ^{علیه‌السلام} انْتَقَلَ بَعْدَ سَنَةِ مِائَةٍ وَ أَرْبَعِينَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ قَدْ رَوَى بَعْضَ مَا فِيهِ عَنْ أَبِي رَوْحٍ فَرَجِ بْنِ فَرْوَةَ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ بَعْضَ مَا فِيهِ عَنْ غَيْرِهِمَا ذَكَرَ فِي الْكِتَابِ الْمُشَارِ إِلَيْهِ خُطْبَةً لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ^{علیه‌السلام} تُسَمَّى الْمَخْزُونَ:

يَا عَجَباً كُلَ‌ الْعَجَبِ‌ بَيْنَ جُمَادَى وَ رَجَبٍ فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ شُرْطَةِ الْخَمِيسِ مَا هَذَا الْعَجَبُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ وَ مَا لِيَ لَا أَعْجَبُ وَ سَبَقَ الْقَضَاءُ فِيكُمْ وَ مَا تَفْقَهُونَ الْحَدِيثَ إِلَّا صَوْتَاتٍ بَيْنَهُنَّ مَوْتَاتٌ حَصْدُ نَبَاتٍ وَ نَشْرُ أَمْوَاتٍ وَا عَجَبَا كُلَّ الْعَجَبِ بَيْنَ جُمَادَى وَ رَجَبٍ إِذْ يَضْرِبُ أَحَدُهُمْ بِرِجْلِهِ بَاكِيَةً يَقُولُ لَا خَيْرَ فِي مَجْلِسٍ بَعْدَ يَوْمِنَا هَذَا اللَّهُمَّ فَإِنَّا التَّائِبُونَ الْخَاشِعُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ فَهُمُ الْأَبْدَالُ الَّذِينَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‌ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ‌ وَ الْمُطَهَّرُونَ نُظَرَاؤُهُمْ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ ص وَ ..[1]

امیر المومنین ^{علیه‌السلام} فرمودند: ای عجب و همه‌ی عجب از بین جمادی و رجب پس یک نفر از شرطة الخمیس گفت: ای امیر المومنین این عجب چیست؟ فرمودند: چرا تعجب نکنم و حال آنکه قضاء در بین شما و فقه حدیث ندارید، بین جمادی و رجب فریادهائی است و در بین آن فریادها مرگ است، مرده‌ها زنده می‌شوند، عجب و همه‌ی عجب بین جمادی و رجب است...

هنگامی که یکی از آن‌ها با پایش می‌زند و در حالی که گریان است می‌گوید: خیری در مجلس ما بعد از این روز نیست، خدایا ما توبه کنندگان، خاشعین، راکعین و سجده کنندگان هستیم پس آن‌ها ابدال هستند همان کسانی که خداوند عز و جل آن‌ها را وصف کرده است: بدرستی که خداوند توابین را دوست دارد و متطهرین را دوست دارد...

اگر این بیانات امیر المومنین ^{علیه‌السلام} مربوط به قبل از ظهور امام باشد، معنای آن این می‌شود که ابدال جزء زمینه‌سازان حکومت حضرت مهدی ^{علیه‌السلام} هستند ولی عبارت « یهجم علیهم خیل الحسین ^{علیه‌السلام}» نیز در روایت در مورد آنان آمده که در این صورت معنای آن این است که آن‌ها رجعت می‌کنند یعنی بعد از ظهور امام زمان هستند لذا این روایت خیلی روشن نیست، اما اصل اینکه ابدال هستند و مثبت هم هستند بحثی در آن نیست اما اینکه آن‌ها جزء زمینه‌سازان قبل از ظهور هستند و با منحرفین درگیر می‌شوند، مطلب روشنی از این روایت استفاده نمی‌شود.

ب) بررسی سند روایت

مرحوم آقا بزرگ تهرانی می‌فرماید:[2]

لأمير المؤمنين ^{علیه‌السلام} لم يذكر في النهج و انما أوردها الشيخ حسن بن سليمان الحلي في كتابه منتخب البصائر قال وقفت على نسخه منها عليها خط السيد رضي الدين علي بن طاوس كتب هو أنه يمكن أن يكون تاريخ كتابة هذه النسخة بعد المائتين من الهجرة لأن بعض ما في هذه النسخة ما رواه أبو روح فرج بن فروة عن مسعدة بن صدقة عن جعفر بن محمد و بعض ما فيها عن غيرهما و قد ذكر هذا الكتاب بعنوان خطب أمير المؤمنين المروية عن الصادق ^{علیه‌السلام} و هذه الخطبة طويلة فيها قوله [العجب كل العجب بين جمادى و رجب‌] و فيها الإخبار بأمر المهدي‌ و كثير مما يتعلق به، و لذا أوردها العلامة المجلسي في المجلد الثالث عشر من البحار المتعلق بأحوال الحجة في (ص 222) من طبع تبريز.

خطبه‌ی محزون از خطبه‌های امیر المومنین است که در نهج البلاغه ذکر نشده است و شیخ حسن بن سلیمان در کتابش منتخب البصائر آن را آورده است و گفته است: بر نسخه‌ای از آن دست یافتم که خط ابن طاووس روی آن بود و ممکن است که تاریخ کتابت این نسخه بعد از سال دویست هجری باشد... این خطبه از امام صادق روایت شده است و این خطبه‌ی مفصلی است و در آن « العجب كل العجب بين جمادى و رجب» است و در این خطبه اشاره به حضرت مهدی شده است و بسیاری از مطالبی که در مورد امام زمان است در این خطبه آمده است به همین جهت علامه مجلسی این خطبه را در مجلد 13 از بحار که متعلق به احوال حجت است، آورده است.

کسی در مورد سند این خطبه بحث نکرده است. این خطبه در نهج البلاغه ذکر نشده است امّا عدم ذکر آن دلیل بر ضعف آن نیست بلکه خطب زیادی در نهج البلاغه نقل نشده است، مرحوم رضی تلاش داشته که آن خطبی که بیشتر جنبه‌ی بلاغی داشته است را بیاورد.

اولین کسی که بر این خطبه دست یافته، مرحوم حلی است و ایشان هم می‌فرماید: من دست خط ابن طاووس را بر آن دیدم یعنی این روایت مربوط به قرن هفتم است و قبل از آن چیزی نیست که معلوم کند این روایت از چه طریقی و با چه سندی نقل شده است، اصحاب حدیث و درایه گفته‌اند: تحمل چند نوع است که یکی از آن وجاده است که اضعف مراتب تحمل حدیث است لذا از جهت فنی این روایت از حیث طریق مشکل دارد امّا می‌توان آن را از طریق قوت متن و بودن شواهد بر آن در روایات دیگر پذیرفت.

مفاد روایت هم مدح ابدال است.

روایت هفدهم:

الاختصاص حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مَعْقِلٍ الْقِرْمِيسِينِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَاصِمٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْزُوقٍ عَنْ عَامِرٍ السَّرَّاجِ عَنْ سُفْيَانَ الثَّوْرِيِّ عَنْ قَيْسِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ طَارِقِ بْنِ شِهَابٍ عَنْ حُذَيْفَةَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ^{صلی‌الله علیه و آله} يَقُولُ: إِذَا كَانَ‌ عِنْدَ خُرُوجِ‌ الْقَائِمِ‌ يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَيُّهَا النَّاسُ قُطِعَ عَنْكُمْ مُدَّةُ الْجَبَّارِينَ وَ وَلِيَ الْأَمْرَ خَيْرُ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ فَالْحَقُوا بِمَكَّةَ فَيَخْرُجُ النُّجَبَاءُ مِنْ مِصْرَ وَ الْأَبْدَالُ مِنَ الشَّامِ وَ عَصَائِبُ الْعِرَاقِ رُهْبَانٌ بِاللَّيْلِ لُيُوثٌ بِالنَّهَارِ كَأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِيدِ فَيُبَايِعُونَهُ بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ ...[3]

حذیفه گوید: شنیدم پیامبر خدا ^{صلی‌الله علیه و آله} می‌فرماید: هنگام خروج قائم منادی از آسمان ندا می‌دهد: ای مردم حکومت جبارین تمام شد و امور به دست بهترین امت محمد است پس به مکه ملحق شوید، پس نجباء از مصر و ابدال از شام و عصائب عراق خروج می‌کنند که شب‌ها به عبادت و روز مانند شیر می‌جنگند گویا قلوب آن‌ها آهن است پس بین رکن و مقام با امام بیعت می‌کنند.

مرحوم شیخ مفید این روایت را در اختصاص نقل می‌کند امّا سند آن عامی است.

مفاد این روایت هم این است که ابدال هنگام ظهور نمود پیدا می‌کنند و با امام زمان بیعت می‌کنند امّا بیانگر نقش و ارتباط آنان با امام زمان در دوران غیبت کبری نمی‌باشد.

روایت هجدهم:

الف) متن روایت

عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُقْبَةَ النَّهْمِي‌ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ الْبَنَّاءِ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ^{علیه‌السلام}‌ يُبَايِعُ الْقَائِمَ بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ نَيِّفٌ عِدَّةَ أَهْلِ بَدْرٍ فِيهِمُ النُّجَبَاءُ مِنْ أَهْلِ مِصْرَ وَ الْأَبْدَالُ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ وَ الْأَخْيَارُ مِنْ أَهْلِ الْعِرَاقِ فَيُقِيمُ‌ مَا شَاءَ اللَّهُ‌ أَنْ‌ يُقِيم‌[4]

جابر جعفى مى‌گويد: امام باقر ^{علیه‌السلام} فرمودند: سيصد و اندی [نیف از دو تا نه را گویند] نفر به عدد اهل بدر در ميان ركن و مقام با قائم ^{علیه‌السلام} بيعت مى‌كنند كه در ميان ايشان نجبا از اهل مصر، و ابدال از اهل شام و خوبانى از اهل عراق حضور دارند و آن حضرت هرقدر كه خداوند بخواهد، خلافت مى‌فرمايد.

ب) منابع روایت

1. غيبة الطوسي، ص 476 ح 502

2. تاج المواليد، ص 151- و فيه « و يكون دار ملكه الكوفة، و أكثر مقامه صلوات اللّه عليه بها».

3. إثبات الهداة، ج 3 ص 517 از غيبت طوسي.

4. بحار الانوار، ج 52 ص 334 از غيبت طوسي.

5. منتخب الأثر، ص 468 از غيبت طوسي.

6. معجم الأحاديث الإمام المهدي ^{علیه‌السلام}، ج‌4، ص445

روایت نوزدهم:

و عن محمّد بن إسحاق‌ يرفعه إلى الأصبغ بن نباتة، قال: سمعت أمير المؤمنين ^{علیه‌السلام} يقول للناس: إذا يضرب أحدهم برجله قاطن‌، فيقول: لا خير في مجلسنا بعد يومنا هذا، اللهمّ فإنّا التائبون، و هم الأبدال- الذين وصفهم اللّه تعالى: إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ‌ و نظراؤهم من آل محمّد.[5]

هنگامی که یکی از آن‌ها با پایش می‌زند و در حالی که گریان است می‌گوید: خیری در مجلس ما بعد از این روز نیست، خدایا ما توبه کنندگان، خاشعین، راکعین و سجده کنندگان هستیم پس آن‌ها ابدال هستند همان کسانی که خداوند عز و جل آن‌ها را وصف کرده است: بدرستی که خداوند توابین را دوست دارد و متطهرین را دوست دارد...

این روایت هم در مقام مدح ابدال است.

روایت بیستم:

عن جابر الجعفي عن أبي جعفر ^{علیه‌السلام} يقول:...‌ حتى إذا التقوا و هم يوم‌ الأبدال‌- يخرج أناس كانوا مع السفياني من شيعة آل محمد، و يخرج ناس كانوا مع آل محمد إلى السفياني فهم من شيعته حتى يلحقوا بهم- و يخرج كل ناس إلى رايتهم و هو يوم‌ الأبدال‌.[6]

چون دو لشكر تلاقى كرده و به هم رسيدند و آن روز ابدال است، گروهى از لشكر سفيانى به لشكر امام مى‌پيوندد و جمعى از لشكر امام هم به سفيانى ملحق شود و آن روز را روز «ابدال» گويند.

نتیجه:

گویا روایات عامه و خاصه درمورد مثبت بودن ابدال اجماع دارند و اینکه آنان در دوران ظهور جزو پیشقراولان بیعت با امام زمان هستند و در بعضی روایات است که آن‌ها در دوران غیبت انسان‌های نجیبی هستند امّا اینکه در دوران غیبت کبری آن‌ها جزء یاران امام ^{علیه‌السلام} و در ارتباط با امام ^{علیه‌السلام} هستند، از روایات چنین مطلبی استفاده نمی‌شود.