مقدمه

روایات عدم پذیرش توبه در زمان ظهور امام زمان را بررسی می‌کردیم، بیان شد که توبه بعضی در آن زمان قبول نمی‌شود که از آن جمله شیطان است.

در ادامه بحث به بررسی سرنوشت شیطان پرداختیم، که بیان شد روایاتی در این زمینه بالخصوص در ذیل آیه شریفه «رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلى‌ يَوْمِ يُبْعَثُونَ- قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ إِلى‌ يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ‌» آورده شده است، که مفاد بسیاری از آنها این است که شیطان در زمان امام زمان کشته می‌شود. ودر اینکه به دست معصوم از بین می‌رود بحثی نیست، اما اینکه کدام معصوم مورد اختلاف بود.

بحث دیگری که هست اینکه آیا تنها خود ابلیس از بین می‌رود یا اینکه نسلش هم به همراه او از بین می‌رود؟ آنچه از روایات استفاده می‌شود، این است که همه از بین می‌روند.

بحث دیگر اینکه شیطان در اوائل حکومت امام یا در اواخر حکومت ایشان یعنی اوائل قیامت، در کدام زمان از بین می‌رود؟ موافق با هر یک روایاتی وجود دارد.

نکته:

رجعت ائمه ^{علیهم‌السلام} هیچ منافات با طول عمر و حکومت ایشان تا قیامت ندارد. آنچه موجب سؤال شده که چرا حکومت امام تا قیامت ادامه دارد، این نظر است که ائمه بعد از امام حکومت می‌کنند، در حالی یکی دو روایت در این زمینه بیشتر نداریم که مشکل سندی دارد لذا قول به حکومت ائمه پس از امام زمان را نمی‌توان به طور قطع پذیرفت.

آنچه مسلم و قطعی است رجعت ایشان می‌باشد که از ضروریات مذهب است، اما تفصیلات رجعت مانند حکومت را به طور قطع نمی‌توان در مورد آن اظهار نظر کرد.

روایت دوم

الف) متن روایت:

وَ بِالطَّرِيقِ الْمَذْكُورِ يَرْفَعُهُ إِلَى إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ‌: سَأَلْتُهُ يَعْنِي زَيْنَ الْعَابِدِينَ ع عَنْ إِنْظَارِ اللَّهِ تَعَالَى إِبْلِيسَ وَقْتاً مَعْلُوماً ذَكَرَهُ فِي كِتَابِهِ قَالَ‌ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ إِلى‌ يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ‌ قَالَ الْوَقْتُ الْمَعْلُومُ يَوْمُ قِيَامِ الْقَائِمِ فَإِذَا بَعَثَهُ اللَّهُ كَانَ فِي مَسْجِدِ الْكُوفَةِ وَ جَاءَ إِبْلِيسُ حَتَّى يَجْثُو عَلَى رُكْبَتَيْهِ فَيَقُولُ يَا وَيْلَاهْ مِنْ هَذَا الْيَوْمِ فَيَأْخُذُ بِنَاصِيَتِهِ فَيَضْرِبُ عُنُقَهُ فَذَلِكَ يَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ مُنْتَهَى أَجَلِه‌.[1]

اسحاق بن عمار می‌گوید: از امام زین العابدین ^{علیه‌السلام} سؤال کردم از مهلت دادن خداوند عز و جل ابلیس را تا وقت معلوم که در قرآن خداوند عزوجل ذکر کردند: (تو جزء کسانی هستی که مهلت داده شده است تا وقت معلوم) این وقت معلوم چه موقع است؟ امام فرمودند: وقت معلوم روز قیام قائم است زمانی که خداوند عز و جل قائم ما را برمی‌انگیزد ، امام زمان در حالی که در مسجد کوفه هستند ابلیس وارد می‌شود به صورت دو زانو (به حالت استضعاف، استذلال و درخواست عطوفت و عفو ) پس می‌گوید: وای از این روز-پس موهای پیشانی او را می‌گیرد و گردن او را می‌زند-آن روز یوم وقت معلوم است.

اشکال:

با از بین رفتن شیطان در زمان ظهور امام زمان ایمان و دینداری مردم جبری و در نتیجه آن بهشتی شدن آنها از روی جبر پیش نمی‌آید؟

جواب:

اول: امام وظیفه‌ی رفع ظلم و بسط عدل را دارند که تحقق آن به رفع موانع است، که از جمله موانع شیطان می‌باشد.

دوم: بهشتی شدن همه، خواست الهی است،

سوم: اگر چه شیطان از بین می‌رود اما نفس اماره که هست (إن النفس لأمارة بالسوء)

امام برای یک تغییر بنیادی و ریشه‌ای می‌آیند، تغییر در افکار، عقائد، آرزوها و اخلاقیات از تحولات اساسی امام در جامعه است. از روایات هم مشخص است که در زمان ظهور، مردم اقبال بسیاری به معنویت دارند، مانند روایاتی که بیان می‌دارد که: امام زمان می‌فرمایند که کسانی که طواف مستحبی دارند، نزدیک نشوند و مطاف را در اختیار کسانی که طواف واجب دارند بگذارند، یا اینکه امام در کوفه چهار مسجد می‌سازند که کوچکترین آن مسجد کوفه است و...اما با این وجود آیه شریفه هنوز کلامش فوق کلام‌هاست که: (من شاء فلیؤمن و من شاء فلیکفر إنا هدیناه السبیل إما شاکرا إما کفورا).

ب) منابع روایت:

1. منتخب الانوار المضیئه، علامه نیلی نجفی، فصل12، ص203

2. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج52، ص376 از انوار المضیئه

انوار المضیئه الآن در دسترس نمی‌باشد، اما منتخب انوار المضیئه از علامه علی بن عبد الکریم نیلی نجفی (802 کان حیا) در دسترس می‌باشد.

اقوال در مورد کتاب منتخب الانوار المضیئة:

در مورد این کتاب سه نظر مطرح شده است:

هم منتخب و هم انوار المضیئه تألیف علامه نیلی می‌باشد

خود انوار المضیئه تألیف علامه نیلی است، اما منتخب را شخص نامعلومی نوشته است. اکثرا این قول را می‌پذیرند.

اصلا منتخب خلاصه انوار المضیئه علامه نیلی نمی‌باشد، بلکه خلاصه انوار المضیئه علی بن جلال فخار حائری موسوی است که علامه نیلی تألیف کرده است. این قول ضعیف است.

نظر ابن فهد حلی صاحب المهذب البارع:

المولی، السید، العلامه، المرتضی دامت فوائله

نظر حسن بن سلیمان حلی:

السید، الجلیل، السعید

نظر مرحوم مجلسی:

کتاب‌های ایشان را نام می‌برد و می‌فرماید:

کلها لسید النقیب، الحسیب، استاد ابن فهد الحلی و در جای دیگر می‌فرماید: السید، المعظم، المبجل

نظر مرحوم افندی در ریاض:

الفقیه، الشاعر، الماهر، العالم، الفاضل، الکامل، صاحب المقامات و الکرامات العظیمه

پس این بزرگوار از شخصیت‌های بزرگ شیعه است و شاگرد شهید اول و ولد علامه فخر المحققین صاحب ایضاح الفوائد می‌باشد.

نتیجه:

این روایت تنها منبع آن انوار المضیئه نیلی می‌باشد که سند هم ارائه نمی‌دهد، البته اشکال سندی آن سبب کنار گذاشتن آن نمی‌شود، قوت متن و شواهد دیگر دارد.

روایت سوم

الف) متن روایت:

أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يُونُسَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‌ فِي قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى‌ فَأَنْظِرْنِي إِلى‌ يَوْمِ يُبْعَثُونَ- قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ إِلى‌ يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ‌ قَالَ يَوْمُ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ- يَوْمٌ يَذْبَحُهُ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَى الصَّخْرَةِ الَّتِي فِي بَيْتِ الْمَقْدِس.‌[2]

امام صادق ^{علیه‌السلام} فرمودند: یوم الوقت المعلوم روزی است که رسول الله او را در بیت المقدس روی صخره سر می‌برد.

در این روایت باید دقت کرد؛ زیرا:

اولا: احتمال تقیه در آن است، «رسول الله»^{صلی‌الله علیه و آله} فرمودند، که دو پهلو باشد و شامل حضرت عیسی ^{علیه‌السلام} هم بشود.

ثانیا: روایات صخره معمولا تلاش دارد محوریت را به بیت المقدس، شام و حضرت عیسی ^{علیه‌السلام} بدهد.

عاصم بن عمر می گوید: به امام صادق ^{علیه‌السلام} عرض کردم: کعب الاحبار می گوید: کعبه هر روز صبح بر بیت المقدس سجده می‌کند. البته کعب راست می گوید. امام فرمودند: تو و راوی آن (کعب) هر دو دروغ می‌گوئید.[3]

دست‌های یهودی و اموی در کار بود تا به آن طرف بها دهند و هر آنچه در ارتباط با پیامبر ^{صلی‌الله علیه و آله} و اهل بیت ^{علیهم‌السلام} است، محو و نابود یا کمرنگ کنند.

به نظر ما این حدیث اگر از امام صادر شده باشد، از موارد تقیه است .

ب) منابع روایت:

1. تفسیر قمی، ج2، ص245

2. تحفة الاخوان البته نه در دسترس است و نه مؤلف آن مشخص، تنها مرحوم بحرانی در البرهان گفته از تحفه نقل می‌کنم.

3. تفسیر صافی، ج3، ص113 از تفسیر قمی

4.البرهان، بحرانی، ج2، ص343، ح2 از تفسیر قمی و ح8 از تحفة الاخوان و در تحفه دیگر عن رجل ندارد.

5. بحار الانوار، مجلسی، ج11، ص156، ح31 در ابواب مختص امام زمان نیاورده، در روایات انبیاء آورده که از آن برداشت می‌شود که به نظر ایشان منظور از رسول در روایت حضرت عیسی ^{علیه‌السلام} می‌باشد.

6. نور الثقلین، هویزه‌ی عروسی، ج4، ص472 از تفسیر قمی