جلسه هشتم ـ 31/ 6 /92
مقدمه
بحث ما راجع به نقل و بررسی ادله ولادت امام زمان # است.گفته شد که روایات مربوط به اثبات ولادت امام زمان # متواتر است و حتی نیازی به بررسی سندی ندارد، ضمن اینکه برخی از این روایات صحیح السند می باشند. در جلسه قبل روایت بیستم را بیان کردیم و مقداری به بررسی سندی روایت پرداختیم و اکنون بحث سندی را دنبال می کنیم.
روایت بیست و سوم[1]
«عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ حَمْدَانَ الْقَلَانِسِيِّ قَالَ قُلْتُ لِلْعَمْرِيِّ قَدْ مَضَى أَبُو مُحَمَّدٍ فَقَالَ لِي قَدْ مَضَى وَ لَكِنْ قَدْ خَلَّفَ فِيكُمْ مَنْ رَقَبَتُهُ مِثْلُ هَذِهِ وَ أَشَارَ بِيَدِه‏»[2]
حمدان قلانسى گويد: به عمرى گفتم: امام حسن عسگرى ×  درگذشت؟ به من گفت: او درگذشت، ولى جانشينى در ميان شما گذاشت كه گردنش به اين حجم است- و با دست اشاره كرد
بیان ملا صالح مازندرانی در شرح اصول کافی                     
مرحوم مازندرانی در مورد «عمری» در سند روایت، می فرماید:
«الظاهر أنه أبو عمر و عثمان بن سعيد ثقة من أصحاب‏ أبي جعفر الثانى و الهادى و العسكرى و الصاحب، و فى ربيع‏ الشيعة عند ذكر أبواب الناحية المقدسة كان ابو عمرو عثمان بن سعيد العمرى قدس اللّه روحه بابا لابيه وجَده عليهما السلام من قبل و ثقة لهما ثم تولى البابية من قبله و ظهر المعجزات من يده»
ظاهر این است که وی، ابوعمرو عثمان بن سعید از اصحاب امام جواد و امامین عسکریین و امام زمان ^ می­باشد. صاحب کتاب ربیع الشیعه[3] هنگام نقل سفرای امام زمان ×، ابوعمرو عثمان بن سعید را، قبل از نائب امام زمان #، سفیر امام عسکری و امام هادی علیهما السلام می داند که مورد وثوق آن دو بزرگوار بوده است. سپس ابوعمرو عثمان بن سعید متولی سفارت امام زمان # می گردد که دارای معجزاتی هم بوده است.
«و يحتمل أن يكون ابنه محمد بن عثمان و هما كانا وكيلين فى خدمة صاحب الزمان  # و من السفراء الاربعة بين الصاحب و شيعته أولهم عثمان بن سعيد ثم ابنه محمد بن عثمان ثم أبو القاسم الحسين بن روح بن أبى بحير النوبختى ثم أبو الحسن على بن محمد السمرى رضى اللّه عنهم»[4]
و احتمال هم دارد که منظور از «عمرو» فرزندش محمد بن عثمان باشد و [ در هر صورت]  هر دو از وکلای امام زمان # بوده اند که جزء نواب اربعه می باشند.
معنای عبارت «مَنْ رَقَبَتُهُ مِثْلُ هَذِهِ وَ أَشَارَ بِيَدِه»
مرحوم مازندرانی در مورد این قسمت از روایت، می فرماید:
«قوله (من رقبته مثل هذه و أشار بيده) الرقبة العنق و قد يراد بها الشخص كله تسمية للشى‏ء باسم جزئه كما صرحوا به، و لعل المراد بها المعنى الثانى و الاشارة باليد لبيان طول قامته  # و يبعد أن يكون المراد بها تحديد طول عنقه أو حجمه و اللّه أعلم»[5]
رقبه به معنای گردن می باشد و گاهی در معنای شخص – از باب نام بردن چیزی به جزئی از آن – می باشد. و شاید معنای دوم مراد باشد که در این صورت،  بلندی قامت حضرت مراد است و بعید است که منظور از «عنق» ضخامت و حجم گردن باشد.
بیان مرحوم مجلسی
مرحوم مجلسی در مرآة العقول در مورد این فقره از روایت می فرماید:
« و أشار بيده» أي فَرَّج من كل من يديه إصبعيه الإبهام‏ و السبابة و فرج‏ بين اليدين كما هو الشائع عند العرب و العجم في الإشارة إلى غلظ الرقبة، أي شاب قوي رقبته هكذا، و يؤيده أن في رواية الشيخ[6]: و أومأ بيده، و في رواية أخرى[7] رواه: قال: قد رأيته عليه السلام و عنقه هكذا، يريد أنه أغلظ الرقاب حسنا و تماما»
مراد از « و أشار بيده» در روایت، باز کردن دو دست و باز نمودن انگشتان ابهام و سبابه هر دو دست می باشد. و این گونه نشان دادن در عرب و عجم برای بیان حجم گردن مرسوم است. و معنای آن این است که جوانی قوی و قدرتمند است و گردنش هم قوی است. و مؤید برای این معنا، روایتی است که شیخ طوسی در کتاب الغیبه خود بیان می کند و در روایتی دیگر که شیخ بیان داشته، همین معنا اراده شده است.
و قال أكثر الشارحين لعدم أنسهم بمصطلحات الحديث و عدم سماعه من أهله المراد بالرقبة القد و القامة، و أشار إلى طول قامته تسمية للكل باسم الجزء، و قال بعضهم: طول الرقبة يعبر به عن الاستقلال و الاستبداد بالأمر.(و بیشتر شارحین - به جهت مأنوس نبودنشان با اصطلاحات حدیثی و نشنیدن از اهلش – رقبه را به معنای بلندی قد و قامت گرفته اند و گفته اند که از باب تسمیه کل به اسم جزء است و بعضی رقبه را به معنی استقلال – زیر بار کسی نرفتن و بیعت شخصی را عهده دار نشدن – اخذ نموده‌اند.)
«أقول: و يخطر بالبال معنى آخر و هو أنه أشار إلى رقبة نفسه كما ورد في بعض روايات كمال الدين[8] و أشار بيده إلى رقبته، و في هذا الخبر أيضا هكذا و أشار بيديه جميعا إلى عنقه، و إن احتمل في هذا أيضا إرجاع الضمير إلى الإمام، لكنه بعيد»[9]
علامه مجلسی می فرماید: و معنای دیگری که به ذهن خطور می کند این است که امام عسكري اشاره به گردن خودش نمود – این معنا، در بعضی از روایات شیخ صدوق در کمال الدین هم اراده شده است – و همچنین احتمالی است که ضمیر در «رقبته» به امام ×  برگردد، هرچند این هم بعید است.
* باید توجه داشت که چنین بیانی - مَنْ رَقَبَتُهُ مِثْلُ هَذِهِ وَ أَشَارَ بِيَدِه – از امام معصوم ×  صادر نشده است؛ بلکه فرمایش یکی از سفیران حضرت است؛ البته چنین کلامی به معنای عدم پذیرش سخن نمی باشد.
روایت بیست و چهارم
«الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ خَرَجَ عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ  ×  حِينَ قُتِلَ الزُّبَيْرِيُّ لَعَنَهُ اللَّهُ هَذَا جَزَاءُ مَنِ اجْتَرَأَ عَلَى اللَّهِ فِي أَوْلِيَائِهِ يَزْعُمُ أَنَّهُ يَقْتُلُنِي[10]وَ لَيْسَ لِي عَقِبٌ فَكَيْفَ رَأَى قُدْرَةَ اللَّهِ فِيهِ وَ وُلِدَ لَهُ وَلَدٌ سَمَّاهُ م.‏ح‏.م.‏د فِي سَنَةِ سِتٍّ وَ خَمْسِينَ وَ مِائَتَيْن»[11] 
احمد بن محمد بن عبد اللَّه (انباری) گويد: چون زبيرى ملعون كشته شد، از طرف امام حسن عسگرى‏  ×  چنين جملاتى صادر شد: «اين است كيفر كسى كه بر خدا نسبت به اوليائش گستاخى كند. او گمان مي‌كرد مرا خواهد كشت و بدون نسل مي­مانم. چگونه نيروى حق را در باره خود مشاهده كرد؟! و براى آن حضرت در سال 256 پسرى متولد شد كه نامش را «م ح م د» گذاشت‏. (این فقره اخیر جزء روایت نمی باشد)
منابع روایت:
· کلینی ( م. 329) در کافی، ج 1، ص 329 و ص514 (با کمی تفاوت)
· شیخ صدوق (م. 386) در كمال الدين و تمام النعمة، ج‏2، ص 430
· شیخ مفید در الإرشاد في معرفه ی حجج الله على العباد، ج‏2، ص349، در فقره اخیره می فرماید: « قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ وَ وُلِدَ لَهُ وَلَد»
· ابو الصلاح الحلبى (م. 447) در تقريب المعارف‏، ص 426 ( وَ رَوَوْا مِنْ عِدَّةِ طُرُقٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَال‏: با اینکه ایشان از متقدمین است، می فرماید که این روایت را از طرق مختلفی نقل کرده‌اند.)
· شیخ طوسی در الغیبه، ص231
· طبرسی (م. 548) در اعلام الوری بأعلام الهدی، ص414
· اربلی در كشف الغمة في معرفة الأئمة، ج3، ص239
· شيخ حر عاملى (1104) در إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات‏، ج3، ص 441
· سيد هاشم بحرانى (م. 1107) در حلية الأبرار في أحوال محمّد و آله الأطهار، ج5، ص195
· مجلسى در بحار الأنوار، ج51، ص 4، به نقل از کمال الدین
· معجم احادیث الامام المهدی ×، ج6، ص26

---