بحث راجع به
روایات و احادیث ندای سماوی بود عرض شد که فعلا خود
روایات را مطرح می‌کنیم تا ببینیم از خود
روایات چه استفاده می‌شود و بعدا جمع بندی می‌کنیم.
روایت
بيست و سوّم یکی
از روایات که در ارتباط با ندا است روایتی است که مرحوم
طبری امامی در دلائل الامامه مسندا نقل می‌کند.
[1]
روایت
را به سند خودش منتهی به مسعده بن صدقه عن ابی بصیر نقل
می‌کند. ابوبصیر می‌گوید به امام صادق علیه السلام
عرض کردم:
جُعِلْتُ فِدَاكَ، هَلْ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه
السلام يَعْلَمُ أَصْحَابَ الْقَائِمِ علیه السلام كَمَا كَانَ يَعْلَمُ
عِدَّتَهُمْ؟، نفرات و تعداد
نفرات را می‌داند اما آيا اشخاص را هم می‌داند؟ حَدَّثَنِي
أَبِي یعنی همین سوال ابوبصیر را خود
آقا از امام باقر پرسیده‌اند و امام جواب دادند. امام باقر فرمودند:
وَ اللَّهِ لَقَدْ كَانَ يَعْرِفْهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَسْمَاءِ
آبَائِهِمْ وَ قَبَائِلِهِمْ رَجُلًا فَرَجُلًا، تمام
اینها را به اسم و اسم پدر، از چه طایفه ای هستند. اینها
را یک یک حضرت می‌شناخت
وَ مَوَاضِعَ مَنَازِلِهِمْ وَ مَرَاتِبِهِمْ،
در چه موقعیتی هستند، چه رتبه ای از فضل و فضیلت و رتبه‌ی
اجتماعی، سیاسی، علمی و.. در چه مقامی هستند، همه
را حضرت می‌دانست.
بعد فرمودند
وَ كُلُّ مَا عَرَفَهُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام
فَقَدْ عَرَفَهُ الْحَسَنُ علیه السلام،
اشاره به آن روایت که ما کان عندی فهو عند علی بن ابیطالب
و این هم شاید اشاره باشد به فرمایش حضرت در دعای ندبه که
اودعه علم ما کان و یکون الی انقضاء خلقه،
این نسبت به پیامبر اکرم است امّا چند سطر بعد می‌فرماید
فلما انقضی ایامه اقام ولیهعلی بنابیطالب
تا برسد به
اودعه علمه و حکمته.
کدام علم و حکمت؟ همان علم و حکمتی که خدا به پیامبر یاد داد و
تا «
الی انقضاء خلقه»
بود. همان را که خدا به پیامبر عنایت کرد و پیامبر نيز همين علم
را به علی بن ابیطالب داد.
و ما
روایات متعددی در این زمینه و به این مضمون
داریم.
سوال
این بود آیا علی بن ابیطالب روحی فداه مشخصات اصحاب
امام زمان را می‌داند؟ امام صادق از اینجا شروع کردند و می‌خواهند
منتهی بشوند به اینجا که من هم می‌دانم اما از اینجا شروع
کردند که این سوال از امام باقر نيز پرسیده شد و اما باقر فرمودند که
علی بن ابیطالب مشخصات را، فامیل و قبیله، مقامات
علمی و رتبه‌ی آنها را می‌دانست و بعد فرمودند هرچه را
امیرالمومنین می‌دانست امام حسن هم می‌دانست. باز اشاره
به یک روایت دیگر دارد که امیرالمومنین فرمود
لو کنت انا المسئول این روایت در کتاب
الحدود، باب مساحقه در وسائل الشیعه آمده است. روایت از این
قرار است که مشکلی پیش آمده بود، زن شوهر داری بعد از مقاربت با
شوهرش، با همان حرارت با جاریه ای مساحقه می‌کند، بعد آن
جاریه که عذرا و باکره بوده در اثر این ارتباط، باردار می‌شود.
می‌آیند كه از امیرالمومنین حكم آن را سوال کنند؛ آقا
تشریف نداشتند و در غیاب آقا از امام حسن مسأله را می‌پرسند.
اینجا چندین مسأله مطرح است. مهر چه می‌شود؟ حمل از كيست؟ حکم
شلاق و حد چه می‌شود؟ برچه کسی و چه حدی جاری می‌شود؟
زنی که شوهر دار بوده حکمش چیست؟ این دختری که در اثر
این ارتباط باردار شده حکمش چیست؟ زوال بکارت چه حکمی دارد؟
و....
چندین
سوال است که در غیاب مولی از امام حسن سوال کردند و امام حسن پاسخ
دادند که حکمش در وسائل الشیعه آمده است.
گويا پاسخ
امام حسن برایشان سنگین بود و نسبت به صحت این پاسخ تردید
داشتند. در بین راه امیرالمومنین را دیدند و ماجرا را نقل
کردند. آقا وقتی پاسخ امام حسن را شنیدند فرمودند:
لو
انّني المسئول لما کان عندی فيها اکثر مما قال ابني یعنی
اگر مستقیما از من سوال می‌کردید بیش از این
نداشتم.
[2]امام صادق
فرمودند پدرم فرمودند امیرالمومنین راجع به مشخصات اصحاب امام زمان
علیه السلام کاملا اطلاع داشتند
وَ كُلُّ مَا عَرَفَهُ
أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام علیه السلام فَقَدْ عَرَفَهُ
الْحَسَنُعلیه
السلام وَ
كُلُّ مَا عَرَفَهُ الْحَسَنُ علیهالسلام فَقَدْ صار
علمه الی الْحُسَيْنُ علیه السلام عبارت
جری لآخرنا ما جری لاولنا اشاره به
این قضایا دارد.
تا
اینجا که فرمودند
وَ كُلُّ مَا عَلِمَهُ
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ علیه السلام فَقَدْ عَلِمَهُ وَ عَرَفَهُ
صَاحِبُكُمْ (يَعْنِي نَفْسَه علیه السلام یعنی خود آقا جعفربن محمد الصادق
روحی فداه. یعنی هرچه را مولی علی می‌دانست
ما هم آن را می‌دانیم و به ما منتقل شده است.
قَالَ أَبُو بَصِيرٍ: قُلْتُ: مَكْتُوبٌ؟
آیا اینها ثبت شده تا من ببینم یکجا تدوین شده است
؟ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ
اللَّهِ: مَكْتُوبٌ فِي كِتَابٍ مَحْفُوظٌ فِي
الْقَلْبِ، مُثْبَتٌ فِي الذِّكْرِ لَا يُنْسَى. اینها
ثبت است و در ذهن و ذکر و قلب هست و هرگز فراموش شدنی نیست.
ابو
بصیر می‌گوید
قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ،
أَخْبِرْنِي بِعَدَدِهِمْ وَ بُلْدَانِهِمْ وَ مَوَاضِعِهِمْ، چند
نفرند، اهل کجایند، و کجا زندگی می‌کنند
فَذَاكَ
يَقْتَضِى مِنْ أَسْمَائِهِمْ؟ وقتی اسم را بیان
می‌کنید باید مشخصات دیگرشان هم بیان بشود. امام
فرمودند
إِذَا كَانَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ بَعْدَ الصَّلَاةِ فَائْتِنِي.
این مفصل است و حالا وقت ندارم اجازه بده روز جمعه بعد از نماز بیا
برایت توضیح بدهم.
فقَالَ: فَلَمَّا كَانَ
يَوْمُ الْجُمُعَةِ أَتَيْتُهُ، روز جمعه خدمت رسیدم
قال یا فَقَالَ: يَا أَبَا بَصِيرٍ، أَتَيْتَنَا لِمَا
سَأَلْتَنَا عَنْهُ؟قُلْتُ:
نَعَمْ، جُعِلْتُ فِدَاكَ.قَالَ:
إِنَّكَ لَا تَحْفَظُ، فَأَيْنَ صَاحِبُكَ الَّذِي يَكْتُبُ لَكَ؟ اگر همان
ابوبصیر نابینا باشد یا غیر آن بالاخره آقا فرمودند تو
حافظه‌ی قوی نداری اگر من برایت تقریر کنم و بخوانم
یادت نمی‌ماند، رفیقت که برای تو می‌نوشت کجاست.
قُلْتُ: أَظُنُّ شَغَلَهُ شَاغِلٌ،
امروز کاری برایش پیش آمد و نتوانست بیاید
وَ كَرِهْتُ أَنْ أَتَأَخَّرَ عَنْ وَقْتِ حَاجَتِي، من نخواستم وقت ملاقات را به تاخیر
بیندازم و خلف وعده داشته باشم.
فَقَالَ لِرَجُلٍ فِي
مَجْلِسِهِ: اكْتُبْ لَهُامام
به کسی که در آنجا بود فرمود حرفهای من را برایش ثبت وضبط کن «
هَذَا مَا أَمْلَاهُ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ
عَلَيْهِ وَ آلِهِ) عَلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه
السلام [3]این
که من می‌گویم مطالبی است که پیمبر املا کردند
وَ أَوْدَعَهُ إِيَّاهُ مِنْ
تَسْمِيَةِ أَصْحَابِ الْمَهْدِيِّعج
الله تعالی فرجه الشریف
، وَ عِدَّةِ مَنْ يُوَافِيهِ الْمَفْقُودِينَ عَنْ فُرُشِهِمْ وَ
قَبَائِلِهِمْ، کسانی که در شب در
رختخوابشان هستند ولی صبح که می‌شود خانواده اش می‌بینند
بستر و رختخواب خالی است آنان که می‌آیند خدمت آقا قبل از ظهور
الْمَفْقُودِينَ عَنْ فُرُشِهِمْ وَ قَبَائِلِهِمْ، السَّائِرِينَ
فِي لَيْلِهِمْ وَ نَهَارِهِمْ إِلَى مَكَّةَعده ای هستند که به آنها می‌گویند
شما احضار شديد، و همین الان بیایید و یک لحظه هم
تأمل نکنید.
شاهد ما اینجای روایت استاینها
حرکت می‌کنند یک سری پیاده و یک سری را احضار
می‌کنند و خودشان هم متوجه نمی‌شوند و صبح می‌بینند در
مکه هستند. این جابجایی و نقل و انتقالات و حرکت فوری
هنگام استماع صوت است
وَ ذَلِكَ عِنْدَ
اسْتِمَاعِ الصَّوْتِ فِي السَّنَةِ الَّتِي يَظْهَرُ فِيهَا أَمْرُ اللَّهُ
(عَزَّ وَ جَلَّ)، همان
سالی است که صیحه شنیده می‌شود. سال صیحه همان
سالی است که امر خداوند آشکار می‌شود. شاهد ما این قسمت بود و
ادامه روایت در چهارصفحه‌ی بعدی ربطی به بحث ما ندارد. و
انشاء الله در آینده راجع به اصحاب امام زمان بحث خواهیم کرد.
نتيجه روايت:
پس ندای آسمانی ـ به اصطلاح امروزی ـ مقرون به آماده باش صددرصد
و احضار آن یگان ویژه و افراد خاص است. آنها صد در صد آماده‌اند و
باید به هر نحوی که شده خودشان را به مکه برسانند. و در ادامه
روایت می‌فرماید
وَ هُمُ النُّجَبَاءُ
وَ الْقُضَاةُ وَ الْحُكَّامُ عَلَى النَّاسِ که شرح و توضيح اين
فراز فعلاً ربطی به بحث ما ندارد.
پس ظهور در
سال صیحه است و مقدمات ظهور فراهم است. این روایت ماه
صیحه را مشخص نکرد و فقط فرمود سالی که صیحه شنیده
می‌شود، افراد ویژه حرکت می‌کنند، اما رجب، رمضان یا محرم
را مشخص نکرد.
روایت
بيست و چهارمروایت
مرحوم نعمانی در الغیبه است که روایت مفصلی دارد و ما به
شاهد بحث اشاره می‌کنیم.
[4]سند
روايتچون سند
این روایت به حسب ظاهر پیچیده است و نیاز به دقت و
سند شناسی دقیق دارد. درصفحه 279 حدیث شماره 67، نعمانی
می‌فرماید
أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ
مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدٍیعنی
ابن عقده و ظاهرا در جلسه درسی بوده و ابن عقده این روایت را
مطرح کرده‌اند، عده ای که یکی از آنها هم مرحوم نعمانی
است در درس حاضر بوده‌اند. لذا می‌گوید
اخبرنا
ابن عقده عَنْ هَؤُلَاءِ الرِّجَالِ الْأَرْبَعَةِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ،
یعنی به چهار طریق از ابن محبوب نقل کرده است. این
حدیث شماره 67 بود برای شناختن این چهار نفر باید به
حدیث قبلی برگردیم حدیث شماره 66، باز روایتی
نقل می‌کند
اخبرنا احمدبن محمدبن سعید عن هولاء الرجال الاربعه، اینجا باز حل نشد و باید به
حدیث قبلی، روایت 65 مراجعه کنیم. در این
روایت می‌گوید اخبرنا احمدبن
محمدبن سعید (ابن عقده) قال حدثنا 1. مُحَمَّدُ بْنُ
الْمُفَضَّلِ 2. وَ سَعْدَانُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ سَعِيدٍ 3. وَ أَحْمَدُ بْنُ
الْحُسَيْنِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ وَ 4.مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ
جَمِيعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوب حالا معلوم شد
هولاء الاربعهاین
چهار نفر منظور هستند. این طریق اول نعمانی به این
روایت است. که می‌گوید از ابن عقده نقل می‌کنم که او از
این چهار نفر نقل می‌کند که همه‌ی آنها از ابن محبوب نقل
می‌کنند. پس این روایت از ابن محبوب است که ابن عقده به چهار
طریق آن را به ابن محبوب منتهی می‌کند و نعمانی از ابن
عقده شنیده است.
[5]در ادامه
نعمانی می‌فرماید
وَ أَخْبَرَنَا
مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيُّاز
اینجا طریق دوم نعمانی است. می‌گوید خودم از
کلینی شنیدم در جمعی که من هم بود نه اینکه در
کتابش باشد.
قَالَ (کلینی) حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ
هَاشِمٍ(صاحب تفسیر
معروف) عَنْ أَبِيهِ این طریق اول کلینی است که از
علی بن ابراهیم نقل می‌کند و همانطور که ابن عقده از چهار نفر
نقل می‌کرد کلینی می‌گوید طریق دیگر هم
دارم و طریق دوم او این است که می‌گوید:
وَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عِمْرَانَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ
بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى. باز کلینی طریق
سومی هم دارد و می‌گوید
: وَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ غَيْرُهُ عَنْ سَهْلِ بْنِزِيَادٍجَمِيعاً عَنِ الْحَسَنِ
بْنِ مَحْبُوبٍ یعنی همه‌ی اینها از سهل بن
زیاد نقل می‌کنند و این غیر از طریق ابن عقده است و
سهل بن زیاد از حسن بن محبوب نقل می‌کند.
تا
اینجا دو طریق آقای نعمانی بود و از اینجا به بعد
طریق سوم را بیان می‌کند. طریق اول طریق ابن عقده
با چهار طریق بود. طریق دوم نعمانی، از کلینی با سه
طریق بود و از اینجا طریق سوم از عبدالواحد موصلی است.
ببینید چگونه با دقت روایات را جمع آوری کرده‌اند. و
می‌گوید:
حَدَّثَنَا عَبْدُ
الْوَاحِدِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْمَوْصِلِيُّ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ أَحْمَدَ بْنِ
مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَاشِرٍ «2» عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ
مَحْبُوبٍاین
طریق سوم هم به ابن محبوب منتهی می‌شود. در همه‌ی
این طرق ابن محبوب از عمرو بن ابی مقدام نقل می‌کند که او
مشکلی ندارد. و ثقه است
عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي
الْمِقْدَامِ عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ الْجُعْفِيِّعمرو بن
ابی مقدام هم از جابر بن یزید جعفی نقل می‌کند که
راجع به ایشان مفصل بحث کرده ایم. جابر بن یزید مورد غضب
علمای مخالف و اهل خلاف است. نگاه کنید مقدمه‌ی صحیح
مسلم، مقدمه‌ی خود مسلم را، او می‌گوید این جابر
کسی است که ده هزار حدیث و یکجا پنجاه هزار، (در یک جا صد
هزار دارد)، از امام باقر از رسول خدا نقل می‌کند. در شخصیت و عظمت
امام باقر علیه السلام احدی از مسلمین اختلاف ندارد. مسلم
می‌گوید جابر از دو لب امام باقر به نقل از پیامبر شنیده
است. می‌گوید ما از ایشان نقل نمی‌کنیم، جای
دیگر می‌گوید احادیث او را پاره کردیم... چون کان
یقول بالرجعه چون قائل به رجعت است و رجعت از نظر آنها اشد غلوا فی
الرفض است.
[6] دلالت روایت:جابر ین
یزید جعفی می‌گوید آقا امام باقر فرمودند.
یادتان باشد در روایت قبلی از دلائل الامامه، که ابوبصیر
از امام در مورد اصحاب امام زمان سوال کرد آقا فرمودند حضرت علي علیه السلام
اینها را می‌دانست و اين علم از امام به امام ديگر تا به من رسيده «عرفه
صاحبکم» تا به من منتقل
شد. بعد فرمودند مطالبی که به تو می‌گویم املاء رسول الله است و
امیرالمومنین هم آنها را نوشتند. حال جابر بن یزید
می‌گوید قال ابوجعفر، یعنی من ندیدم در نقل قول
کسی بگوید جابر دروغگو است یعنی اگر جابر
گفت قال الباقر
یعنی از امام باقر شنیده و کم وزیاد نمی‌کند. و
کسی ایشان را متهم به وضع و جعل نکرده و فقط اعتقاد به رجعت را اشکال
گرفته‌اند. پس وقتی جابر می‌گوید قال الباقر یعنی
همینجور از رسول الله است اما این حدیث را کنار می‌گذارند.
اما
محتوای حدیثجابر می‌گوید
آقا فرمودند:
يَا جَابِرُ الْزَمِ الْأَرْضَ در این
جریانات جناح بازی وارد نشو
وَ
لَا تُحَرِّكْ يَداً وَ لَا رِجْلًا و اصلا تکان
نخور حَتَّى تَرَى عَلَامَاتٍ أَذْكُرُهَا
لَكَ إِنْ أَدْرَكْتَهَا اگر عمرت کفاف کند که
این علامات را درک کنی و اگر درک کردی آماده باش که امر خداوند
عزوجل فرارسیده است.
أَوَّلُهَا
اخْتِلَافُ بَنِي الْعَبَّاسِ وَ مَا أَرَاكَ تُدْرِكُ ذَلِكَ
این عبارت مهمی است. حضرت می‌فرماید گمان نمی‌کنم
به اختلافات بنی العباس برسی چون دوران امام باقر هنوز دوران
امویین بود و هنوز بنی العباس سرکار نیامده بودند
یا اوایل کارشان بود تا برسد به اختلافات آنها، اوج اختلافاتشان زمان
امام صادق و امام کاظم (علیهماالسلام) بود. لذا فرمودند عمرت کفاف نمی‌کند
وَ لَكِنْ حَدِّثْ بِهِ مَنْ بَعْدِي عَنِّياز جانب من بازگو کن و بگو این علامات اگر
محقق شد آماده بشوید. شاهد ما این عبارت از روايت است
وَ مُنَادٍ يُنَادِي مِنَ السَّمَاءِ وَ يَجِيئُكُمُ الصَّوْتُ مِنْ
نَاحِيَةِ دِمَشْقَ بِالْفَتْحِ...
از اینجا به بحث ما مرتبط می‌شود که انشاءالله ادامه بحث جلسه بعد.
پایان