بحث ما پيرامون دجال ومعناي آن و
روايات دجال در کتب فريقين است.ضمن اين که علامت بودن يا نبودن دجال نسبت به ظهور
امام زمان عجل‌الله، از نگاه علمابحث مي‌شود.
در سير بحث به بررسي دجال درکتب خاصه
رسيديم. دراين جلسه نظرات علماي شيعه نسبت به دجال و جايگاه ودامنه بحث در مورد
دجال، از نظر آنان را بررسي مي‌کنيم.
آيا درکتب
وکلمات علماي ما همانطور که نسبت به صيحه آسماني و يماني و نفس زکيه بحث کرده و
اين مواردرا جزءعلامات مي‌دانند، از دجال هم به عنوان يکي از علائم ظهور سخن گفته
اند؟و ياسخن در مورد دجال به عنوان يک بحث جنبي و حاشيه‌اي درکلمات علمااست؟ در
صورت دوم بحث از دجال در کلمات علما به عنوان القاي حجت و افحام خصم است، چون آنها
(عامه) دجال را به عنوان کسي که از زمان پيامبر تا کنون بوده و عمرش طولاني است،
قبول دارند بنابراين علماي ما بحث دجال را مطرح کرده اند چون عامه بايد امكان و
وقوع طولاني بودن عمر امام زمان عجل‌الله را که از لوازم اعتقادبه زنده بودن
دجال است، بپذيرند.
معمولا در کتب ما به عنوان القاي حجت و
افحام خصم از دجال بحث شده وبيش از اين در غالب کتب ما از دجال سخن به ميان نيامده
است.
ديدگاه مرحوم مجلسي اول:مرحوم مجلسي اول دجال رابه عنوان يکي
از علائم ظهور نقل کرده و فاصله بين دجال و ظهور را بسيار کم و محدود بيان کرده که
اين مقدار ده روز است و در اين مدت فساد دجال در زمين رخ مي‌دهد.
مرحوم مجلسي اول ضمن بيان فرع فقهي مي‌فرمايد:
[مكروه است نماز كردن در سه موضع از
راه مدينه مشرفه به مكه معظمه]
(و روى انّه لا يصلّي فى البيداء و لا
ذات الصّلاصل و لا فى وادى الشّقرة و لا فى وادى ضجنان)
در حديث صحيح منقولست از حضرت امام
جعفر صادق صلوات اللَّه عليه كه مكروه است نماز كردن در سه موضع از راه مدينه
مشرفه به مكه معظمه يكى بيدا است و آن مسمي است بذات الجيش كه لشكر سفيانى در آنجا
به زمين فرو خواهد رفت در زمان ظهور حضرت صاحب الامر و در بعضى از روايات وارد است
كه قبل از ظهور حضرت آن لشكر در اينجا به زمين فرو مىرود و قبل از ظهور آن حضرت
صلوات اللَّه عليه به ده روز دجّال خروج خواهد كرد و اكثر لشكر او يهودان خواهند
بود و حضرت صاحب الامر كه ظهور فرمايد در مكه معظمه اول جمعى كه با آن حضرت بيعت
خواهند كرد سيصد و سيزده تن از اولياء اللَّه خواهند بود كه قوام دنيا بلكه عالم
به ايشان است و دجّال متوجه آن حضرت شود و حضرت عيسى على نبيّنا و آله و عليه
الصلاة و السّلام از آسمان به زير آيد در روز خروج آن حضرت و حضرت تكليف كند عيسي
را كه پيش بايست تا اقتدا به تو كنيم يا رسول اللَّه حضرت عيسي گويد كه من امت جد
توام و تابع شما،شما پيش بايستيد پس حضرت پيش بايستد و عيسي نماز جمعه را اقتدا
كند به آن حضرت و اهل مكه همه بيعت كنند جمعى طوعا و جمعى كرها (با كراهت) و متوجه
مدينه مشرفه شوند كه در اين حالت دجّال به ايشان در قرب مدينه مشرفه در ذات الجيش
برسد و دجال دعوى الوهيت كند حضرت صاحب الامر حضرت عيسي را كه مقدمه لشكر حضرت
خواهد بود به دعوت به نزد دجّال فرستاده او را با سلام بخواند و او قبول نكند حضرت
عيسي او را بكشد و زمين بيدا كه دو فرسخ است دجّال و خرش و لشكرش را فرو برد...
[1]شاهددر اين است که مرحوم مجلسي خروج
دجال راده روز قبل از ظهور مي‌داند.
ان شاء الله ما در آينده بحث خواهيم
کرد که دجال به دست حضرت عيسي و يابه دست امام زمان عجل‌الله کشته مي‌شود؟ و يا
طبق بيان مرحوم مجلسي اول، دجال و مرکب و لشکرش در زمين فرو خواهد رفت.
نتيجه: مرحوم مجلسي اول دجال را از علائم
ظهور امام زمان عجل‌الله و ده روز قبل از ظهور مي‌داند.
[2]منظور مااز نقل مطلب فوق اين است که در
بعضي ازکتاب هاي ما سخن از دجال به عنوان يکي از علائم و نشانه هاي ظهور آمده
است، هر چند تفصيل مذکور را فقط در اين کناب يافتيم و کتاب هاي ديگراز بحث دجال
خيلي گذرا عبور کرده اند که حق هم همين است.
ديدگاه شيخ صدوق: در کتب ما بحث از دجال درمقام احتجاج
بر عامه است. ما به عنوان نمونه بيان مرحوم صدوق را نقل مي‌کنيم (کتاب کمال الدين
و تمام النعمة شيخ صدوق از قديم ترين کتب علماي ماست که به بحث دجال پرداخته است.)
روايت طبق نقل مرحوم صدوق:
حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ
بْنُ عُمَرَ بْنِ عُثْمَانَ بْنِ الْفَضْلِ الْعُقَيْلِيُّ الْفَقِيهُ بِهَذَا
الْإِسْنَادِ عَنْ مَشَايِخِهِ عَنْ أَبِي يَعْلَى الْمَوْصِلِيِّ عَنْ عَبْدِ
الْأَعْلَى بْنِ حَمَّادٍ النَّرْسِيِّ عَنْ أَيُّوبَ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ
عُمَرَ قَالَ:
إِنَّ
رَسُولَ اللَّهِ ص صَلَّى ذَاتَ يَوْمٍ بِأَصْحَابِهِ الْفَجْرَ ثُمَّ قَامَ مَعَ
أَصْحَابِهِ حَتَّى أَتَى بَابَ دَارٍ بِالْمَدِينَةِ فَطَرَقَ الْبَابَ
فَخَرَجَتْ إِلَيْهِ امْرَأَةٌ فَقَالَتْ مَا تُرِيدُ يَا أَبَا الْقَاسِمِ
فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَا أُمَّ عَبْدِ اللَّهِ اسْتَأْذِنِي لِي عَلَى
عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَتْ يَا أَبَا الْقَاسِمِ وَ مَا تَصْنَعُ بِعَبْدِ اللَّهِ
فَوَ اللَّهِ إِنَّهُ لَمَجْهُودٌ فِي عَقْلِهِ يُحْدِثُ فِي ثَوْبِهِ وَ إِنَّهُ
لَيُرَاوِدُنِي عَلَى الْأَمْرِ الْعَظِيمِ فَقَالَ اسْتَأْذِنِي عَلَيْهِ
فَقَالَتْ أَ عَلَى ذِمَّتِكَ قَالَ نَعَمْ فَقَالَتْ ادْخُلْ فَدَخَلَ فَإِذَا
هُوَ فِي قَطِيفَةٍ لَهُ يُهَيْنِمُ فِيهَا فَقَالَتْ أُمُّهُ اسْكُتْ وَ اجْلِسْ
هَذَا مُحَمَّدٌ قَدْ أَتَاكَ فَسَكَتَ وَ جَلَسَ فَقَالَ النَّبِيُّ ص مَا لَهَا
لَعَنَهَا اللَّهُ لَوْ تَرَكْتَنِي لَأَخْبَرْتُكُمْ أَ هُوَ هُوَ ثُمَّ قَالَ
لَهُ النَّبِيُّ ص مَا تَرَي قَالَ أَرَى حَقّاً وَ بَاطِلًا وَ أَرَي عَرْشاً
عَلَي الْمَاءِ فَقَالَ اشْهَدْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّي رَسُولُ
اللَّهِ فَقَالَ بَلْ تَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّي رَسُولُ
اللَّهِ فَمَا جَعَلَكَ اللَّهُ بِذَلِكَ أَحَقَّ مِنِّي فَلَمَّا كَانَ الْيَوْمُ
الثَّانِي صَلَّي ص بِأَصْحَابِهِ الْفَجْرَ ثُمَّ نَهَضَ فَنَهَضُوا مَعَهُ
حَتَّي طَرَقَ الْبَابَ فَقَالَتْ أُمُّهُ ادْخُلْ فَدَخَلَ فَإِذَا هُوَ فِي
نَخْلَةٍ يُغَرِّدُ فِيهَا فَقَالَتْ لَهُ أُمُّهُ اسْكُتْ وَ انْزِلْ هَذَا
مُحَمَّدٌ قَدْ أَتَاكَ فَسَكَتَ فَقَالَ النَّبِيُّ ص مَا لَهَا لَعَنَهَا
اللَّهُ لَوْ تَرَكْتَنِي لَأَخْبَرْتُكُمْ أَ هُوَ هُوَ فَلَمَّا كَانَ فِي الْيَوْمِ
الثَّالِثِ صَلَّى النَّبِيُّ ص بِأَصْحَابِهِ الْفَجْرَ ثُمَّ نَهَضَ وَ نَهَضَ
الْقَوْمُ مَعَهُ حَتَّي أَتَي ذَلِكَ الْمَكَانَ فَإِذَا هُوَ فِي غَنَمٍ لَهُ
يَنْعِقُ بِهَا فَقَالَتْ لَهُ أُمُّهُ اسْكُتْ وَ اجْلِسْ هَذَا مُحَمَّدٌ قَدْ
أَتَاكَ فَسَكَتَ وَ جَلَسَ وَ قَدْ كَانَتْ نَزَلَتْ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ آيَاتٌ
مِنْ سُورَةِ الدُّخَانِ فَقَرَأَهَا بِهِمُ النَّبِيُّ ص فِي صَلَاةِ الْغَدَاةِ
ثُمَّ قَالَ أَتَشْهَدُ أَنْ لَا
إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّي رَسُولُ اللَّهِ فَقَالَ بَلْ تَشْهَدُ أَنْ لَا
إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّي رَسُولُ اللَّهِ فَمَا جَعَلَكَ اللَّهُ بِذَلِكَ
أَحَقَّ مِنِّي فَقَالَ النَّبِيُّ ص إِنِّي قَدْ خَبَأْتُ لَكَ خَبِيئاً فَمَا
هُوَ فَقَالَ الدُّخْ الدُّخْ فَقَالَ النَّبِيُّ ص اخْسَأْ فَإِنَّكَ لَنْ
تَعْدُوَ أَجَلَكَ وَ لَنْ تَبْلُغَ أَمَلَكَ وَ لَنْ تَنَالَ إِلَّا مَا قُدِّرَ
لَكَ ثُمَّ قَالَ لِأَصْحَابِهِ أَيُّهَا النَّاسُ مَا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ
جَلَّ نَبِيّاً إِلَّا وَ قَدْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ الدَّجَّالَ وَ إِنَّ اللَّهَ
عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَخَّرَهُ إِلَي يَوْمِكُمْ هَذَا فَمَهْمَا تَشَابَهَ
عَلَيْكُمْ مِنْ أَمْرِهِ فَإِنَّ رَبَّكُمْ لَيْسَ بِأَعْوَرَ إِنَّهُ يَخْرُجُ
عَلَي حِمَارٍ عَرْضُ مَا بَيْنَ أُذُنَيْهِ مِيلٌ يَخْرُجُ وَ مَعَهُ جَنَّةٌ وَ
نَارٌ وَ جَبَلٌ مِنْ خُبْزٍ وَ نَهْرٌ مِنْ مَاءٍ أَكْثَرُ أَتْبَاعِهِ الْيَهُودُ
وَ النِّسَاءُ وَ الْأَعْرَابُ يَدْخُلُ آفَاقَ الْأَرْضِ كُلَّهَا إِلَّا مَكَّةَ
وَ لَابَتَيْهَا وَ الْمَدِينَةَ وَ لَابَتَيْهَا[3]سند روايت:مرحوم صدوق روايت را از نافع از ابن
عمر نقل مي‌کند. البته پيامبر به خاطر کم بودن سن ابن عمراجازه حضور در جنگ را به وي
نمي داد، ولي بااين حال عامه روايات زيادي از وي نقل کرده اند.
نافع بن ازرق: ايشان کسي است که جزءنواصب و خوارج است
و نظر منفي نسبت به اميرالمومنين و حسنين عليهم السلام دارد (براي شناخت بيشتر
شخصيت ايشان به مستدركات علم رجال الحديث مرحوم نمازي و مرحوم تستري مراجعه نماييد
[4])
مرحوم صدوق پس ازنقل روايت، که مربوط
به دجال در مدينه است، مي‌فرمايد:
قال مصنف هذا الكتاب رضي الله عنه إن
أهل العناد و الجحود يصدقون بمثل هذا الخبر و يروونه في الدجال و غيبته و طول
بقائه المدة الطويلة و خروجه في آخر الزمان و لا يصدِّقون بأمر القائم ع و أنه
يغيب مدة طويلة ثم يظهر فيملأالأرض قسطا و عدلا كما ملئت جورا و ظلما مع نص النبي
ص و الأئمة ع- بعده عليه باسمه و غيبته و نسبه و إخبارهم بطول غيبته إرادة لإطفاء
نور الله عز و جل و إبطالا لأمر ولي الله وَ يَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ
نُورَهُ... وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ و أكثر ما يحتجون به في دفعهم لأمر
الحجة ع أنهم يقولون لم نرو هذه الأخبار التي تروونها في شأنه و لا نعرفها.
و هكذا يقول من يجحد نبوة نبينا ص من
الملحدين و البراهمة و اليهود و النصاري و المجوس أنه ما صح عندنا شيء مما تروونه
من معجزاته و دلائله و لا نعرفها فنعتقد ببطلان أمره لهذه الجهة و متى لزمنا ما
يقولون لزمهم ما تقوله هذه الطوائف و هم أكثر عددا منهم و يقولون أيضا ليس في موجب
عقولنا أن يعمر أحد في زماننا هذا عمرا يتجاوز عمر أهل الزمان فقد تجاوز عمر
صاحبكم علي زعمكم عمر أهل الزمان.
فنقول لهم أ تصدقون علي أن الدجال في
الغيبة يجوز أن يعمر عمرا يتجاوز عمر أهل الزمان و كذلك إبليس اللعين و لا تصدقون
بمثل ذلك لقائم آل محمد ع مع النصوص الواردة فيه بالغيبة و طول العمر و الظهور بعد
ذلك للقيام بأمر الله عز و جل و ما روي في ذلك من الأخبار التي قد ذكرتها في هذا
الكتاب و مع ما صح عَنِ النَّبِيِّ ص إِذْ قَالَ كُلُّ مَا كَانَ فِي الْأُمَمِ
السَّالِفَةِ يَكُونُ فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ مِثْلُهُ حَذْوَ النَّعْلِ
بِالنَّعْلِ وَ الْقُذَّةِ بِالْقُذَّةِ
. و قد كان فيمن مضي من أنبياء الله عز
و جل و حججه ع معمرون أما نوح ع فإنه عاش ألفي سنة و خمسمائة سنة و نطق القرآن
بأنه لبث في قومه أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عاماً.
ترجمه کلام مرحوم صدوق:مصنّف اين كتاب رضى اللَّه عنه گويد:
اهل عناد و انكار امثال اين خبر را (كه
در صحاح سته آنها آمده است) تصديق مىكنند و در باره دجّال و غيبت و مدّت عمر
طولانى و ظهورش در آخر الزّمان آنها را روايت مىكنند امّا اخبار قائم عليه
السّلام را و اينكه او مدّتى طولانى غيبت مىكند آنگاه ظاهر مىشود و زمين را پر
از عدل و داد مىنمايد از آن پس كه آكنده از ظلم و جور شده باشد تصديق نمىكنند،
با وجود آنكه پيامبر اكرم (صلی‌الله) و ائمّه پس از او عليه السّلام به نام
و غيبت و نسب او تصريح كردهاند و خبر از طولانى بودن غيبت او دادهاند و مقصود
آنها خاموش كردن نور خداى تعالى و باطل ساختن امر ولى اللَّه است، امّا خداى تعالى
نورش را تمام مىسازد اگر چه مشركان را ناخوش آيد و بيشترين احتجاج آنها در امر
انكار امر حجّت عليه السّلام اين است كه مىگويند اين اخبارى كه در اين باره شما
روايت مىكنيد ما روايت نكردهايم و آنها را نمىشناسيم. صلی‌الله
و ملحدين و براهمه و يهود و نصارى و گبران
نيز همين را مىگويند كه ما آنچه را شما مسلمانان در باره معجزات و دلائل پيامبر
خود روايت مىكنيد صحيح نمىدانيم زيرا آنها را نمىشناسيم و روايت نكردهايم و از
اين جهت به بطلان امراومعتقد شدهايم و اگر دليل منكران امر غيبت، ما را ملزم
سازد، دليل منكران نبوّت هم آنها را ملزم خواهد ساخت و تعداد آن اقوام از اينها
افزونتر نيز هست. همچنين مىگويند به موجب عقل ما هيچ كس نمىتواند عمرى افزونبر
عمر اهل زمانه داشته باشد و عمر صاحب شما افزون از عمر اهل زمانه است ما به آنها
مىگوئيم: آيا شما تصديق مىكنيد كه دجّال و ابليس در غيبت عمرى بيشتر از عمر اهل
زمانه داشته باشند امّا مثل آن را براى قائم آل محمّد عليه السّلام روا
نمىشماريد؟ با وجود آنكه در باره غيبت و طول عمر و ظهور او براى قيام به امر الهى
نصوصى وارد شده است و بعضى از آن روايات را در اين كتاب ذكر كردهام، و با وجود
آنكه پيامبر (صلی‌الله) فرمودهاند: هر آنچه در امّتهاى پيشين واقع شده است،
طابق النّعل بالنّعل و مو به مو در اين امّت واقع خواهد شد.
و در ميان پيامبران و حجّتهاى الهى در
گذشته كسانى بودهاند كه عمرى طولانى داشتهاند، اين نوح عليه السّلام است كه دو
هزار و پانصد سال عمر كرده است و قرآن كريم مىفرمايد تنها در ميان قوم خود نهصد و
پنجاه سال درنگ كرد...
نتيجه:مرحوم صدوق هدفشان از نقل اين روايت،
قبول روايت نيست، بلکه به خاطر احتجاج بر مخالفين که طول عمر امام زمان عجل‌الله
را منکر مي‌شوند، روايت مذکور را نقل مي‌کند. (مرحوم صدوق در صدد پذيرش اين گونه
روايات نيست)
ديدگاه شيخ مفيد:شيخ مفيد در کتاب الفصول العشره خيلي
گذرا نسبت به بحث دجال عبور کرده و اشاره‌اي به علامت بودن دجال قبل از ظهور دارد.
بيان شيخ مفيد: فصل:فإنا نقول إن الأخبار قد جاءت عن
أئمة الهدي من آباء الإمام المنتظر ع بعلامات تدل عليه قبل ظهوره و تؤذن بقيامه
بالسيف قبل سنته. منها (علامات ظهور امام زمان) خروج السفياني و ظهور الدجال (دجال
را از علائم ظهور امام زمان مي‌داند) و قتل رجل من ولد الحسن بن علي ع يخرج
بالمدينة داعيا إلى إمام الزمان (آيااحتمال ندارد که نفس زکيه همين شخص باشد؟) و
خسف بالبيداء.
و قد شاركت العامة الخاصة
في الحديث عن النبي ص بأكثر هذه العلامات (عامه هم با
ما درنقل اکثر روايات علامات شريکند)
و أنها كائنة لا
محالة علي القطع بذلك (قطعا اينها اتفاق مي‌افتد) و الثبات و هذا بعينه معجز يظهر علي يده يبرهن به عن صحة نسبه و دعواه.
[5]نتيجه:
شيخ مفيد، جريان دجال را يکي از علائم
ظهور امام زمان عجل‌الله مي‌داند.
ديدگاه شيخ طوسي:شيخ طوسي در الغيبه مي‌فرمايد:
وروي أصحاب الحديث أن
الدجال موجود وأنه كان في عصر النبي وأنه باق إلى الوقت الذي يخرج فيه وهو عدو
الله فإذا جاز في عدو الله لضرب (نوعي)
من المصلحة، فكيف لا يجوز مثله في ولي الله، إن هذا من العناد[6]
(پس سرباز زدن عامه در قضيه مهدويت به خاطر عدم روايت نيست، بلکه عدم پذيرش آنها
ريشه در لجاجت و عنادشان دارد)
نتيجه: شيخ طوسي از باب احتجاج و القاي حجت
برخصم روايت دجال را نقل مي‌کند ولي ظاهراً علامت بودن دجال را به عنوان علائم
ظهور امام زمان عجل‌الله قبول ندارد. پس شيخ صدوق و شيخ طوسي هردو روايت را به
عنوان احتجاج برخصم ذکر مي‌کنند و علامت بودن دجال را قبول ندارند.
ديدگاه ابن بطريق:ابن بطريق درکتاب العمده (ازکتب خوب و
قابل استفاده است)مطلبي را از ثعلبي (از علماء عامه و صاحب تفسير الکشف و البيان
متوفي 427 که تفسير خوبي است و ايشان تقريبا منصف است و حرف هائي را نقل مي‌کند که
ديگراهل سنت از گفتن آن إبا دارند) و نقل مي‌کند. روايات العمده معمولا از اهل سنت
در مقام القاي حجت است.
بيان ابن بطريق در کتاب العمده:
ذكر الثعلبي في تفسير قوله تعالى:
" وانه لعلم للساعة " قال: ذلك (ساعة)عيسى بن مريم عليه السلام:
وروي ذلك عن جماعة باسناده وقرأ ابن عباس وأبو هريرة وقتادة
ومالك بن دينار وضحاك: " وانه لعلم للساعة "
بفتح العين واللام:اي امارة وعلامة، وفى الحديث: ان عيسي
عليه السلام ينزل في ثوبين (دو لباس)
مهرودين‌اي
مصبوغين (رنگ شده)
بالهرد وهو الزعفران (زردرنگ)
قال: وفى الحديث: ينزل عيسي بن مريم عليه السلام علي
ثنية من الأرض المقدسة يقال لها اثبنى وعليه ممصرَّتان وشعر رأسه دهين وبيده حربة
وهي التي يقتل بها الدجال، فيأتي بيت المقدس والناس في صلاة العصر والامام يؤم بهم
فيتأخر الامام فيقدمه عيسي ويصلى خلفه علي شريعة محمد صلى الله عليه وآله، ثم يقتل
الخنازير ويكسر الصليب ويخرب البيع والكنايس ويقتل النصارى الا من آمن به[7]
نتيجه:ابن بطريق اشاره‌اي به علامت بودن دجال
ندارد، بلکه قتل دجال و نزول حضرت عيسي را به عنوان علامت قيامت معرفي کرده، ضمن
اين که روايت را از تفسير ثعلبي نقل مي‌کند واين بدان معنا نيست که خودش قضيه را
قبول داشته باشد، هرچند قتل دجال بوسيله حضرت عيسي روايات متعددي دارد. وطبق
روايات ما و بعضي روايات عامه، حضرت عيسي عليه‌السلام به مهدي اقتداء مي‌كند.
ديدگاه مرحوم اربلي: بيان مرحوم اربلي در کشف الغمه:
(همان گونه که مولف در مقدمه کتاب خود
مي‌گويد؛ مطالب کتاب خود را معمولا از اهل سنت نقل مي‌کند به جهت مطالعه و تلقي به
قبول...آنان)
[8]قال قد تواترت الاخبار واستفاضت بكثرة
رواتها عن المصطفى في المهدي وانه يملك سبع سنين (حضرت مهدي هفت سال حکومت مي‌کند)
ويملأ الأرض عدلا وانه يخرج مع عيسى بن مريم ويساعده في قتل الدجال
[9]
(حضرت عيسي درقتل دجال، حضزت مهدي را کمک مي‌کند)...
نتيجه: مرحوم اربلي فقط مساعدت حضرت عيسي به
حضرت مهدي در قتل دجال را ذکر کرده و اشاره‌اي به علامت بودن دجال نمي کند.