درس تفسیر آیت الله سبحانی

94/04/22

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: ماهیّت، حقوق و وظائف زن و مرد
قرار بود که درباره ی زن از منظر قرآن در دو مورد می توان سخن گفت.
یک مورد اینکه آیا ماهیّت زن با مرد فرق دارد و آیا اینها در انسانیت با هم تفاوت دارند یا اینکه هر دو انسان کاملی هستند ولی برای دو کار جداگانه خلق شده اند؟
سؤال می شود که اگر زن و مرد در انسانیت با هم یکسان هستند چرا دیه ی زن باید نصف دیه ی زن باشد و قتل خطایی مرد هزار دینار و در زن پانصد دینار است.
جواب آن این است که اختلاف در دیه به سبب اختلاف در انسانیت نیست بلکه به سبب جبران ضرر اقتصادی است که بر خانواده ی مقتول وارد می شود. ضرری که به خانواده بر اثر کشتن مرد به وجود می آید بیشتر از زن است. مرد نان آور خانواده است و از بین رفتن او موجب ضرر بیشتری می شود.
دوم اینکه آیا آن دو از لحاظ حقوق نیز با هم یکسان هستند؟
در دنیایی که زن از وسیع ترین حقوق محروم بوده است آیات جان بخش قرآن نازل شده است. زن در شبه جزیره ی عرب اعتبار و ارزشی نداشت. آنها زن را مانند حیوان خرید و فروش می کردند. خداوند در چنین فضایی این آیه را نازل کرده است: ﴿لِلرِّجالِ‏ نَصيبٌ‏ مِمَّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ وَ لِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصيباً مَفْرُوضاً﴾[1]
یعنی اگر پدر و مادر و بستگان انسان از دنیا برود، هم مرد حق ارث دارد و هم زن.
وقتی در قرآن یک سوره ی مفصل به نام نساء وجود دارد این برای بیان کردن ارزش زن است. در این سوره آیات مربوط به زنان بسیار است.
اینکه معروف است سهمیه ی زن در ارث همیشه کمتر از مرد است کلام صحیحی نیست. ارث زن گاه کمتر است و گاه این دو مساوی اند و گاه ارث زن از مرد بیشتر می باشد.
گاه ارث زن کمتر است کما اینکه خداوند می فرماید: ﴿يُوصيكُمُ اللَّهُ في‏ أَوْلادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ‏ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ[2] اگر پدر انسان از دنیا رود، دختر یک سهم و پسر دو سهم ارث می برد.
گاه سهم هر دو یکی است و آن جایی است که پسر از دنیا برود و پدر و مادر او زنده باشند که هر کدام سدس ارث می برند.ن آن یپپپآن آن : ﴿وَ لِأَبَوَيْهِ لِكُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ‏ مِمَّا تَرَكَ[3]
گاه سهم زن بیشتر است و آن جایی است که زن بمیرد و شوهر و یک دختر داشته باشد. شوهر در این صورت یک چهارم می برد: ﴿فَإِنْ كانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ‏ مِمَّا تَرَكْن﴾‏[4]
همچنین زن وقتی ارثیه را به ارث می برد آن را مصرف نمی کند و می تواند ذخیره کند ولی مرد آن را در اداره ی خانواده و واجب النفقه های خود به مصرف می رساند. مرحوم علامه طباطبایی در المیزان در محاسبه ای ریاضی ثابت کرده است که زن بیش از مرد ارث می برد.
در سابق در فرانسه، زن در ما یملک خود حق تصرف نداشت مگر اینکه شوهر او اذن دهد. البته بعد این قانون را عوض کرده اند. این در حالی است که قرآن می فرماید: ﴿لِلرِّجالِ نَصيبٌ‏ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصيبٌ‏ مِمَّا اكْتَسَبْن[5] ‏یعنی اگر زن کسبی دارد مانند رجال سهم خود را دارد. (این آیه با آیه ی اولی که در ابتدای بحث گفتیم فرق دارد. آن آیه در مورد ارث است و این آیه در مورد کسب.)
اگر حقوق مقارَن را مطالعه کنیم یعنی حقوق اسلام را در کنار حقوق سایر ادیان بگذاریم. ارزشی که اسلام بر حقوق زن قائل شده است خود را نشان می دهد.
همچنین اسلام می گوید که نکاح بدون مهر جایز نیست و باید مرد مهر را به زن بپردازد. این در حالی است که در کشورهای اروپایی از مهریه خبری نیست. مهریه برای این است که شاید شوهر از دنیا برود و بعد احتیاج به هزینه داشته باشد. همچنین زن گاه نیازهایی شخصی دارد که باید ابتدا چیزهایی را مالک شود تا بعد بتواند آن نیازها را برطرف کند.
امروزه متأسفانه مسأله ی مهریه موجب مشکلاتی شده است و این بر اثر تربیت های غلطی است که در مورد زن ها اقامه می کنند. گاه شوهر مبلغ بسیاری را به عنوان مهر قرار می دهد. بعد زن ابتدا مهریه را مطالبه می کند تا بعد تمکین کند. بعد هم که مهریه را گرفت ممکن است ادعا کند که با مرد توافق فکری ندارد و تقاضای طلاق کند.
قرآن دستور می دهد که مرد باید مهریه را پرداخت کند. البته اگر زن آن را ببخشد اشکالی ندارد: ﴿وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَ‏ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْ‏ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَكُلُوهُ هَنيئاً مَريئاً[6]
همچنین دستور می دهد که زنان را تحت فشار قرار ندهید تا بخشی از آنچه به آنها داده اید را به شما برگردانند: ﴿وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَيْتُمُوهُن‏﴾[7]
اینجاست که امام قدس سره می فرمود یکی از معجزات قرآن همین احکام جامع و بابرکت آن است که بر زبان فردی که درس نخوانده و سواد نیاموخته جاری می شود. مخصوصا قوانینی که بر خلاف محیط رایج در آن زمان بوده است. رهبر هند هرچند رهبر موفقی بود ولی بر خلاف مسیر حرکت نکرد مثلا او پرستش گاو را کنار نگذاشت و با آن مخالفت نکرد.
حال که ماهیّت و حقوق زن را شناختیم بحث اختلاف در وظیفه مطرح می شود. زن موجودی است که سر تا پا عاطفه است و اشک او سریع جاری می شود. در مقابل او مرد است که قوی و شدید و محکم است و برای کارهای محکم ساخته شده است ولی زن برای کارهای ظریف و عاطفی خلق شده است. به همین دلیل زن باید کودکان را برای جامعه تربیت کند و کارهای خانه را رسیدگی کند. البته این با درس خواندن او و یاد گرفتن هنر منافات ندارد ولی مرد باید کارهای بیرون را رسیدگی کند. کسانی که تصور می کنند شیرخوارگاه و امثال آن می تواند جایگزین تربیت مادر شود اشتباه می کنند.
امیر مؤمنان علی علیه السلام می فرماید: فَإِنَّ الْمَرْأَةَ رَيْحَانَةٌ وَ لَيْسَتْ بِقَهْرَمَانَة[8] یعنی زن گل است نه اینکه بتواند کارهای سنگین را انجام دهد.



[1] نساء/سوره4، آیه7.
[2] نساء/سوره4، آیه11.
[3] نساء/سوره4، آیه11.
[4] نساء/سوره4، آیه12.
[5] نساء/سوره4، آیه32.
[6] نساء/سوره4، آیه4.
[7] نساء/سوره4، آیه19.
[8] نهج البلاغه، نامه ی 31.