درس خارج اصول آیت‌الله جعفر سبحانی

همان طور که ما نمی توانیم به اطلاق تمسّک کنیم، شما هم نمی توانید به اطلاق تمسّک کنید. هر چند از نظر «مُسَمّی» اعمّ است ولی در مقام واجب، شما هم نماز صحیح را گفته اید. پس «أقِم الصّلاة» یعنی نماز صحیح و نماز هم مقیّد به صحّت است. بنابراین اگر مکلّف شک کند که آیا «إسْتعاذة» جزء نماز است یا نه، شک در موضوع است. تنها فرق بین ما و شما در این است که شک شما در موضوع «مُسمّی» هست و شک ما در موضوع «مقام واجب» می باشد.

این جواب شما وارد نیست؛ زیرا فرق است بین این که بگوییم واجب «ذات الصحیح» است یا این که بگوییم واجب «مُقَیِّد بالصّحیح» است. اگر ذات صحیح باشد، «صحیحة» در اینجا «عنوان مُشیر» است. یعنی در واقع مولی ذات صحیح و أجْزاء را می خواهد و لذا موضوع مُحْرَز است. امّا اگر نماز مقیّد به صحّت باشد، صحّت قید است‌.

بنابراین اين سه جواب درست نیست.

به عبارت دیگر ما به «حقیقت شرعیّة» قائل نشدیم بلکه به «حقیقت عُرفیّة» قائلیم. لذا عُرْفاً اگر صلاة باشد، صلاة است. بنابراین نماز «بدون استعاذة»، عُرْفاً صلاة محسوب می شود. و اگر شک کنیم که نماز «بدون استعاذة» صلاة است، به اطلاق ﴿أقيموا الصّلاة﴾[1] تمسّک می کنیم.

اعمّي: شک در وجوب «إستعاذة»، با مِقْراض «براءة شرعي» كه «رُفِعَ عن أُمّتي...»[2] می باشد قیچی می شود. امّا شما صحیحی ها چون موضوع را إحراز نکردید، نمی توانید برائت جاری کنید‌.

اگر گفتیم الفاظ عبادات اسم است برای أعمّ از صحیح و فاسد، مکلّف با خواندن نماز فاسد و دادن دِرْهَم نیز به نَذْر خود عمل کرده. امّا اگر بگوییم «موضوع‌ٌ للصّحيح»، مکلّف حتماً باید به نماز گذار صحیح ‌دِرْهَم بدهد.

اگر زنی در حال نماز باشد و بعد مردی در مُحاذات او شروع به خواندن نماز کرد، اگر بگوییم مُحاذات مرد با زن مایه ی بُطلان نماز است، و الفاظ عبادات برای صحیح وضع شده، اگر نماز زن صحیح باشد (یعنی فاسد نباشد)، نماز مرد باطل است امّا اگر نماز زن فاسد باشد، نماز مرد صحیح است.

١. در عنوان بحث عبادات مسأله این بود که «هل الألفاظ العبادات اسامیٍ للصحيح أو للأعمّ مِن الصحيح و الفاسد عند الشّارع»؟

امّا در عنوان بحث معاملات، به جای قید اخیر (عند الشّارع)، قید «عند العُرْف» می باشد؛ زیرا معاملات قبل از شرع،‌ همیشه بوده و شرع فقط آن را امضاء كرده. لذا شرع مقدّس در معاملات، تصرّف و اصلاح نموده نه این که وضع کرده باشد. مثلاً نماز فاسد را قیچی کرده و صحیح را هم گاهی اضافه و کرده و گاهی هم کم کرده.

٢. «هل الالفاظ المعاملات اسمٌ للأسباب (بعتُ و إشتريْتُ) أو اسمٌ للمُسبّببات (حصول المِلْكيّة)»؟

نزاع روی مسبّبات جاری نمی شود ولی روی اسباب جاری می شود بلکه روی اسباب جاری می شود.