درس خارج فقه استاد سید محمدجواد شبیری

موضوع: مساله چهارم از فصل ششم /تکمله‌ی عروه /اقوال فقها در عده

خلاصه مباحث گذشته:

یکی از روایاتی که مرحوم سید در بحث اعتداد زن معتده‌ی رجعیه در منزل شوهرش، ذکر می کند، روایت اسحاق بن عمار است.

1- روایت اول

حُمَيْدُ بْنُ‌ زِيَادٍ عَنِ‌ ابْنِ‌ سَمَاعَةَ عَنِ‌ ابْنِ‌ رِبَاطٍ عَنْ‌ إِسْحَاقَ‌ بْنِ‌ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُطَلَّقَةِ أَيْنَ تَعْتَدُّ فَقَالَ فِي بَيْتِ زَوْجِهَا.[1]

بحث در سند این روایت بود. گفتیم در روایات حسن بن محمد بن سماعه دو نفر به نام ابن رباط وجود دارند. یکی علی بن رباط و دیگری علی بن الحسن بن رباط. گفتیم ظاهرا این دو یک نفر هستند و علی بن رباط نسبت به جد می باشد. این که دو نفر به نام علی و هر دو منسوب به رباط که یک نام غریبی می باشد، وجود داشته باشند و حسن بن محمد بن سماعه از هر دوی این ها نقل کند، مستبعد است؛ موید اتحاد این دو نفر این است که حسن بن علی بن فضال از علی بن الحسن بن رباط و علی بن رباط روایت می کند.

1.1- موید اتحاد علی بن رباط و علی بن الحسن بن رباط

موید دیگر اتحاد این دو عنوان روایتی از تهذیب است:

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِبَاطٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْإِخْوَةِ مِنَ الْأُمِّ مَعَ الْجَدِّ قَالَ لِلْإِخْوَةِ مِنَ الْأُمِّ مَعَ الْجَدِّ نَصِيبُهُمُ الثُّلُثُ مَعَ الْجَدِّ.[2]

مشابه این سند در روایات حسن بن محبوب فراوان نقل شده است: «حسن بن محبوب عن علی بن حسن بن رباط عن ابن مسکان»

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ رِبَاطٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ أَوْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَال‌[3]

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ رِبَاطٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَال‌[4]

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ رِبَاطٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي مَخْلَدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَال‌[5]

وَ رَوَى الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ رِبَاطٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَال‌[6]

وَ رَوَى الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ رِبَاطٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَال‌[7]

عَنْهُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ رِبَاطٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَال‌[8]

نقل حسن بن محبوب از این دو عنوان، موید اتحاد این دو عنوان می باشد، مخصوصاً که طریق فهرست شیخ به کتاب علی بن حسن بن رباط از طریق حسن بن محبوب است.

موید دیگر این است که حسن بن محبوب از علی بن حسن الرباطی در تهذیب روایتی دارد:

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ الرِّبَاطِيِّ عَنْ زَكَرِيَّا الْأَعْوَرِ قَال‌[9]

در چند مورد حسن بن محبوب از الرباطی نقل می کند:

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الرِّبَاطِيِّ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ مَوْلَى آلِ سَامٍ عَنْ جَابِرٍ قَال‌[10]

وَ رَوَى الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنِ الرِّبَاطِيِّ عَنْ سَعِيدٍ الْأَعْرَجِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُول‌[11]

الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنِ الرِّبَاطِيِّ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ مَوْلَى بَسَّامٍ عَنْ جَابِرٍ قَال‌[12]

این که دو نفر باشند که بتوان آنها را رباطی نامید و در روایات حسن بن محبوب باشد؛ اما با این حال مطلق بیان شده باشد، بعید است.

علی بن رباط و علی بن الحسن بن رباط در روایات حسن بن محمد بن سماعه و در روایات ابن محبوب و همچنین در روایات ابن فضال، یک نفر هستند؛ اما آیا این دلیل بر این است که علی بن رباطی که در اصحاب الرضا علیه السلام نقل شده است، همین شخص می باشد؟

مرحوم آقای خویی علی بن رباطی را که از اصحاب الرضا علیه السلام ذکر شده است، مورد بحث قرار داده است و فرموده است علی بن رباط همان علی بن الحسن بن رباط است که در رجال نجاشی ترجمه شده است.

استدلال مرحوم آقای خویی این بود که اگر این دو یک نفر نباشند، شیخ باید علی بن الحسن بن رباط را که شخص مشهوری است، در رجالش ذکر می کرد و حال آن که ذکر نکرده است.

اشکال کردیم که درست است که علی بن الحسن بن رباط مشهور است؛ اما به عنوان راوی از امام رضا مشهور نیست و در اسناد موجود روایت علی بن الحسن بن رباط از امام رضا علیه السلام نقل نشده است.

اما آیا علی بن رباط از امام رضا علیه السلام روایت دارد؟

جلسه‌ی گذشته با توجه به معجم رجال مرحوم آقای خویی گفتیم که روایتی ندارد؛ اما با مراجعه مشخص شد که یک روایت از امام رضا علیه السلام دارد؛ اما راوی او غیر از این رواتی است که تا به حال برای علی بن الحسن بن رباط ذکر کردیم. این روایت در کمال الدین و عیون اخبار الرضا وارد شده است:

حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِيِّ قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ رِبَاطٍ قَالَ: قُلْتُ لِعَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع‌[13]

حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ رِبَاطٍ قَالَ: قُلْتُ لِعَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا ع‌[14]

آیا این علی بن رباط در این سند، همان علی بن الحسن بن رباط است؟ مظنون این است که همین شخص است؛ اما انصافا اطمینان به این که همین شخص می باشد، مشکل است؛ مخصوصا با توجه به اختلاف راوی او که معلی بن محمد بن البصری است، ممکن است علی بن رباطی باشد که از اصحاب الصادق علیه السلام می باشد که تا زمان امام رضا علیه السلام باقی مانده است. اما مظنون این است که همین علی بن الحسن بن رباط باشد.

حال اگر علی بن رباط و علی بن الحسن بن رباط را دو نفر دانستیم، مراد از «ابن رباط»ی که از اسحاق بن عمار نقل می کند، کیست؟

به نظر می رسد علی بن رباط باشد؛ نه حسن بن علی بن رباط؛ مجموعه قرائنی وجود دارد که برای اثبات این مطلب کافی است.

اولاً باید به روایاتی که ابن رباط از اسحاق بن عمار نقل می‌کند، مراجعه کرد. بعد از مراجعه مشاهده می‌شود که مشابه آن روایت با سندی که تعبیر علی بن رباط دارد، آمده است. مثلاً:

حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنِ ابْنِ رِبَاطٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ كَانَ لَهُ وُلْدٌ فَغَابَ بَعْضُ وُلْدِهِ وَ لَمْ يَدْرِ أَيْنَ هُوَ وَ مَاتَ الرَّجُلُ فَأَيُّ شَيْ‌ءٍ يُصْنَعُ بِمِيرَاثِ الرَّجُلِ الْغَائِبِ مِنْ أَبِيهِ قَالَ يُعْزَلُ حَتَّى يَجِي‌ءَ قُلْتُ فَعَلَى مَالِهِ زَكَاةٌ قَالَ لَا حَتَّى يَجِي‌ءَ قُلْتُ فَإِذَا جَاءَ يُزَكِّيهِ قَالَ لَا حَتَّى يَحُولَ عَلَيْهِ الْحَوْلُ فِي يَدِهِ فَقُلْتُ فُقِدَ الرَّجُلُ فَلَمْ يَجِئْ قَالَ إِنْ كَانَ وَرَثَةُ الرَّجُلِ مِلَاءً بِمَالِهِ اقْتَسَمُوهُ بَيْنَهُمْ فَإِذَا هُوَ جَاءَ رَدُّوهُ عَلَيْهِ.[15]

این روایت در تهذیب به این شکل آمده است: «الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِبَاطٍ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ كَانَ لَهُ وُلْدٌ فَغَابَ بَعْضُ وُلْدِهِ وَ لَمْ يَدْرِ أَيْنَ هُوَ وَ مَاتَ الرَّجُلُ فَأَيُّ شَيْ‌ءٍ يُصْنَعُ بِمِيرَاثِ الرَّجُلِ الْغَائِبِ مِنْ أَبِيهِ قَالَ يُعْزَلُ حَتَّى يَجِي‌ءَ قُلْتُ فَعَلَى مَالِهِ زَكَاةٌ قَالَ لَا حَتَّى يَجِي‌ءَ قُلْتُ فَإِذَا جَاءَ يُزَكِّيهِ قَالَ لَا حَتَّى يَحُولَ عَلَيْهِ الْحَوْلُ فِي يَدِهِ قُلْتُ فُقِدَ الرَّجُلُ فَلَمْ يَجِئْ قَالَ إِنْ كَانَ وَرَثَةُ الرَّجُلِ مِلَاءً بِمَالِهِ اقْتَسَمُوهُ بَيْنَهُمْ فَإِذَا هُوَ جَاءَ رَدُّوهُ عَلَيْهِ.»[16]

نمونه‌ی دیگر:

«عَنْهُ عَنِ ابْنِ رِبَاطٍ وَ ابْنِ جَبَلَةَ وَ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَسْتَأْجِرُ الرَّجُلَ بِأَجْرٍ مَعْلُومٍ فَيَبْعَثُهُ فِي ضَيْعَتِهِ فَيُعْطِيهِ رَجُلٌ آخَرُ دَرَاهِمَ فَيَقُولُ اشْتَرِ لِي كَذَا وَ كَذَا وَ مَا رَبِحْتَ فَبَيْنِي وَ بَيْنَكَ قَالَ إِذَا أَذِنَ لَهُ الَّذِي اسْتَأْجَرَهُ فَلَيْسَ بِهِ بَأْسٌ.»[17]

این روایت در جای دیگر به این صورت آمده است:

«الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ صَفْوَانَ وَ عَلِيِّ بْنِ رِبَاطٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَرْهَنُ الْعَبْدَ أَوِ الثَّوْبَ أَوِ الْحُلِيَّ أَوِ الْمَتَاعَ مِنْ مَتَاعِ الْبَيْتِ فَيَقُولُ صَاحِبُ الرَّهْنِ لِلْمُرْتَهِنِ أَنْتَ فِي حِلٍّ مِنْ لُبْسِ هَذَا الثَّوْبِ فَالْبَسِ الثَّوْبَ وَ انْتَفِعْ بِالْمَتَاعِ وَ اسْتَخْدِمِ الْخَادِمَ قَالَ هُوَ لَهُ حَلَالٌ إِذَا أَحَلَّهُ وَ مَا أُحِبُّ لَهُ أَنْ يَفْعَلَ.»[18]

اگر علی بن رباط و علی بن الحسن بن رباط دو نفر باشند، مراد از ابن رباط، علی بن رباط است که توثیق صریح نشده است. اما به نظر ما علی بن رباط و علی بن الحسن بن رباط یک نفر هستند.

موید دیگر در اتحاد این دو عنوان این است که شیخ طوسی در عبارتی در تهذیب فتوایی را از علی بن رباط به عنوان فقهای متقدمین نقل می‌کند. از طرف دیگر علی بن حسن بن رباط شخص معروف و شناخته شده‌ای است. این که یک نفر به عنوان علی بن رباط داشته باشیم که صاحب فتوا باشد و فتوای او را نقل کنند ولی در کتب رجالی مطرح نباشد، بعید است؛ مگر این که او همان علی بن حسن بن رباطی باشد که نجاشی او را صاحب کتاب دانسته و توثیقش کرده است.

2- روایت دوم

مرحوم سید در ادامه به روایت دیگری اشاره می کند: و في الخبر «عن المطلقة أين تعتد، قال: في بيتها إذا كان طلاقا له عليها رجعة[19] ليس له ان تخرجها و لا لها ان تخرج حتى تنقضي عدتها».[20]

مرحوم سید «خبر» تعبیر کرده است.

عَنْهُ[21] عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع‌ فِي الْمُطَلَّقَةِ أَيْنَ تَعْتَدُّ فَقَالَ فِي بَيْتِهَا إِذَا كَانَ طَلَاقاً لَهُ عَلَيْهَا رَجْعَةٌ لَيْسَ لَهُ أَنْ يُخْرِجَهَا وَ لَا لَهَا أَنْ تَخْرُجَ حَتَّى تَنْقَضِيَ عِدَّتُهَا.

- عَنْهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ مِثْلَهُ.[22]

ضمیر «عنه» در سند دوم به ابن سماعه بر می گردد، که همان حسن بن محمد بن سماعه می باشد که از عبدالله بن جبله فراوان نقل می کند. سند دوم تحویلی و تعلیقی است که با عادی سازی سند به این شکل تبدیل می شود:

    1. حميد بن زياد[تعليق‌] عن ابن سماعة[ضمير] عن عبد الله بن جبلة عن علي بن أبي حمزة عن أبي بصير

    2. محمد بن يحيى عن أحمد بن محمد عن علي بن الحكم عن علي بن أبي حمزة عن أبي بصير

در هر سه سند روایت، ابوبصیر وجود دارد و مرحوم سید به همین خاطر از روایت تعبیر به خبر کرده است. قدما می‌گفتند که ابو بصیر مردد بین دو نفر است: یحیی بن ابی‌القاسم الاسدی و لیث بن البختری. دومی را ثقه می‌دانستند بر خلاف اولی. لذا در روایات ابوبصیر با مشکل رو به رو می‌شدند و نیازمند تمییز مشترکات بودند. به همین خاطر صاحب وسائل در بسیاری از روایات ابوبصیر که ابن مسکان، علی بن رئاب و... نقل کرده‌ است، توضیحاً اضافه کرده‌ است: یعنی المرادی یا یعنی لیثاً. با این توضیح می خواهد عنوان ابو بصیر را از ابهام خارج کرده و در لیث بن بختری متعین سازد تا روایت را معتبر بداند. با این حال در این روایت با توجه به این که راوی از ابوبصیر، علی بن ابی‌حمزة است که عصاکش ابوبصیر یحیی الاسدی بوده است، در این روایت مراد از ابوبصیر، یحیی الاسدی است.[23]

باید بررسی کرد که مشکل ابوبصیر یحیی الاسدی چیست؟ علامه حلی یحیی بن ابی القاسم را با یحیی بن القاسم الحذاء یکی دانسته است و تصور کرده است که ابوبصیر یحیی بن ابی‌القاسم واقفی است. در حالی که این دو با هم فرق دارند.[24] با این حال یحیی بن ابی‌القاسم توثیق دارد و اگر مرحوم سید مشکل را واقفی بودن او می‌دانست، نباید از روایت به خبر تعبیر می‌کرد، بلکه باید مثل روایت اسحاق بن عمار موثق می‌دانست. اما اگر مشکل واقفی بودن ابو بصیر یحیی نباشد بلکه اصل وثاقت او را زیر سؤال ببریم، سند مشکل پیدا خواهد کرد.

مرحوم سید مهدی خوانساری در رساله‌ی عدیمة النظیر فی أحوال ابی‌بصیر اثبات کرده است که اولاً یحیی الاسدی نسبت به لیث بن البختری احق به استصحاح است. اگر قرار باشد روایات لیث صحیح باشد، روایات یحیی به طریق اولی باید تصحیح شود. و ثانیاً ابو بصیر مطلق به یحیی بن ابی‌القاسم منصرف است مگر در روایت عبدالکریم بن عتبة الهاشمی که آنجا مراد از ابوبصیر، لیث بن البختری است.[25] ضمناً همین یحیی الاسدی، ابوبصیری است که در طبقه‌ی اول از اصحاب اجماع قرار دارد و امامی ثقه است.

3- روایت سوم ( موثق سماعه)

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُطَلَّقَةِ أَيْنَ تَعْتَدُّ قَالَ فِي بَيْتِهَا لَا تَخْرُجُ وَ إِنْ أَرَادَتْ زِيَارَةً خَرَجَتْ بَعْدَ نِصْفِ اللَّيْلِ وَ لَا تَخْرُجُ نَهَاراً وَ لَيْسَ لَهَا أَنْ تَحُجَّ حَتَّى تَنْقَضِيَ عِدَّتُهَا وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُتَوَفَّى عَنْهَا زَوْجُهَا أَ كَذَلِكَ هِيَ قَالَ نَعَمْ وَ تَحُجُّ إِنْ شَاءَت‌[26]

این روایت در کافی وارد شده است؛ طریق فقیه به سماعه هم عین همین سند کافی است:

[بيان الطريق إلى سماعة بن مهران‌]

و ما كان فيه عن سماعة بن مهران فقد رويته عن أبي- رضي اللّه عنه- عن عليّ ابن إبراهيم بن هاشم، عن أبيه، عن عثمان بن عيسى العامريّ، عن سماعة بن مهران‌[27]

در مورد این سند دو مشکل وجود دارد.

یکی عثمان بن عیسی است که از بزرگان وقف بوده است و بعداً در همان زمان امام رضا علیه السلام از وقف عدول کرده است و اموال مربوط به امام را به ایشان برگردانده است. ابراهیم بن هاشم مربوط به دوران بعد از امام رضا علیه السلام است و طبقه‌ی او اقتضا می‌کند که روایاتی که از عثمان بن عیسی نقل کرده است، مربوط به دوران بعد از وقف عثمان بن عیسی باشد.

بحث دیگر در مورد سماعة‌ بن مهران است که واقفی دانسته شده است. شیخ طوسی در العدة و شیخ صدوق در دو جای فقیه سماعه را واقفی دانسته اند؛ اما در جای خودش ثابت کرده‌ایم که سماعه واقفی نیست؛ زیرا طبقه‌ی سماعه اقتضا نمی‌کند که دوره‌ی وقف را درک کرده باشد و حتماً اشتباهی رخ داده است که می‌تواند یکی از وجوه زیر منشأ این اشتباه باشد:

دو نفر از راویان بسیار معروف سماعه (زرعة بن محمد الحضرمی و عثمان بن عیسی العامری) واقفی و از سران وقف بوده‌اند. مخصوصاً زرعة بن محمد الحضرمی که بعد از سماعه در مسجد او در حضرموت به جای او نماز برپا می‌کرد.

برخی از افرادی که ابن سماعه بوده‌اند (مانند جعفر بن سماعة یا حسن بن محمد بن سماعة) از رؤسای واقفه بوده‌اند و این گاهی اوقات منشأ اشتباه می‌شود. البته این سماعه بن مهران غیر از آن سماعه است و نام پدرانشان یکی نیست؛ اما تشابه در اسم، منشا اشتباه شده است.

از طرف دیگر واقفه روایاتی در تأیید مذهب وقف از سماعه نقل کرده‌اند. البته این مطلب صحیح نیست و در روایت امام رضا علیه السلام آمده است که این روایات به سماعه بسته شده است: «حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَيْبَةَ، قَالَ حَدَّثَنِي الْفَضْلُ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الْوَاسِطِيُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يُونُسَ، قَالا حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ قِيَامَا الصَّيْرَفِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا (ع) فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا فَعَلَ أَبُوكَ قَالَ مَضَى كَمَا مَضَى آبَاؤُهُ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ، قُلْتُ فَكَيْفَ أَصْنَعُ بِحَدِيثٍ حَدَّثَنِي بِهِ زُرْعَةُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيُّ، عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ، أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ إِنَّ ابْنِي هَذَا فِيهِ شَبَهٌ مِنْ خَمْسَةِ أَنْبِيَاءَ يُحْسَدُ كَمَا حُسِدَ يُوسُفُ (ع) وَ يَغِيبُ كَمَا غَابَ يُونُسُ وَ ذَكَرَ ثَلَاثَةً أُخَرَ قَالَ كَذَبَ زُرْعَةُ لَيْسَ هَكَذَا حَدِيثُ سَمَاعَةَ، إِنَّمَا قَالَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ يَعْنِي الْقَائِمَ (ع) فِيهِ شَبَهٌ مِنْ خَمْسَةِ أَنْبِيَاءَ، وَ لَمْ يَقُلْ ابْنِي.»[28]

روایت دیگر، روایت تفسیر عیاشی است: «عن سماعة قال: قال أبو الحسن ع «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ» قال: لم يعط الأنبياء إلا محمدا ص و هم السبعة الأئمة الذين يدور عليهم الفلك، و القرآن العظيم محمد عليه و آله السلام»[29]

این روایت سند ندارد ولی این احتمال وجود دارد که سندش به واقفه منتهی شود.

این روایات دروغین باعث شده است تا تصور شود که سماعه واقفی است؛ اما به نظر ما سماعه امامی ثقه است.