درس خارج اصول آیت الله هاشمی شاهرودی

88/12/09

بسم الله الرحمن الرحیم

 2 - بحثهاي لغوي تشخيصي:
 بحث از اصل معنی و حدود آن است؟ مثلاً ماده امر آيا دالّ بر طلب وجوبی است يا اعم از وجوبی و ندبي است؟ جمله شرطيّه آيا دلالت بر مفهوم دارد يا نه؟ و جمع محلّای به الف و لام آيا دلالت بر عموم دارد يا نه؟ و بحث هايی از اين قبيل كه در آن از تشخيص اصل يا حدود معنای لفظی بحث می شود كه همانند مباحث لغويون است با اين فرق كه در مورد الفاظ عامی است كه نوعاً مورد نياز و استدلال فقها در ابواب گوناگون فقهی قرار می گيرد و عنصر مشترك در قياس استنباط فقهی است.
 
 3 - بحث های مبنايی دلالت:
 اينكه اين دلالت ها (مانند دلالت امر بر وجوب) را همه اصوليّون قبول دارند ولی بحث می كنند اين دلالت يا اصل آن بر چه مبنايی است؟ آيا دلالت امر بر وجوب، بر اساس وضع است كه در معنای وجوب، حقيقت است و در استحباب، مجاز است؟ و يا براساس اطلاق است و يا حكم عقل است؟
 خلاصه بحث سوّم دارای اهميّت است و بحث از تحليل منشاء دلالت می باشد كه درجه دلالت و نوع آن را مشخّص می سازد.
 و در مقام اثبات يا تشخيص نوع دلالت و مبنای آن لازم نيست حتماً اصولی به تبادر و صحّت حمل و امثال آن رجوع كند و يا به استعمالات لغوی مراجعه نمايد و شايد آنها در اين زمينه مفيد هم نباشند بلكه از جمع نمودن وجدان های لغوی باهم و بررسی آنها مبنای دلالت را می توان تشخيص داده و نوع دلالت را بر اساس آن معلوم كرد و در حقيقت از بررسی مجموع آنها اصولی نظريه پردازی می كند و به نكته و مبنای دلالت می رسد كه آيا وضع است يا نه؟ مثلاً به اين نتيجه می رسد كه دلالت جمله شرطيّه بر مفهوم تواند به وضع باشد زيرا اگر در جايی مفهوم نداشت پس بايستی مجاز باشد با اين كه كسی قائل به مجازيّت نيست.
 بنابراين روش و متدلوژی بحث های اصولی در تشخيص معنی همواره اينگونه نيست كه به تبادر و صحّت سلب و يا استعمالات لغويوّن مراجعه كند.
 ايشان از اين جمع كردن وجدان ها و آوردنِ شواهد مختلف در كنار هم به روش تفسيری تعبير می كنند كه روش مستقلّی از برای اثبات معنی است (اصل معني يا نوع آن و يا مبني و اساسش) كه روشی مجزّای از رجوع به تبادر و قول لغوی و امثال آن است و در حقيقت، شبيه كار يك فيزيكدان است كه چندين پديده را كنار هم نهاده و بررسی می كنند تا فرضيّه ای را ثابت كنند مانند كاری كه نيوتن در ارتباط با اثبات نيروی جاذبه زمين انجام داد و اين روشی است كه در علوم تجربی و طبيعی از آن استفاده می شود و اصولی هم در مباحث الفاظ از اين روش بهره می برد كه به تفصيل در بحثهای آينده روشن خواهد بود.