موضوع: تفسیر قرآن کریم

﴿إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدي لِلَّتي‌ هِيَ أَقْوَمُ﴾[1]

مسائل اعتقادی در قرآن کریم مورد صحبت ما بوده است که به فضل پروردگار مباحثی تا کنون با همین کمی فرصتی که بوده مطرح شده است بخش آخری که مطرح شد مسأله فرشتگان بود در ارتباط با فرشته ها به مقدار لازم آنچه که در قرآن کریم و مدارک دیگر وحیانی آمده است مورد گفتگو قرار گرفت و مسائلی مطرح شد مناسب به نظر رسید که در ارتباط با فرشتگان که به عنوان ایمان به فرشتگان بحثی است اعتقادی و مشخص است مسأله جن و مسأله شیطان هم در حد لازم مورد بررسی قرار بگیرد که مشخص است اینها هم چون در قرآن کریم مطرح است و اعتقاد به کل قرآن ضرورت دارد طبیعی است اینها هم جزء مسائل اعتقادی است.

در ارتباط با مسأله جن کلمه جن و جانّ در قرآن کریم مکرر مطرح شده است و مسائل مختلفی در صریح قرآن مربوط به جن آمده است که ان شاء الله صحبت خواهد شد و امروز هم که تاخیر بیشتری داشتیم به عنوان همین که تعطیل نشده باشد چند جمله‌ای به عرض شما می‌رسد در ارتباط با جن که از مجموعه آیات شریفه قرآن و مدارک وحیانی استفاده می‌شود که موجوداتی که در طبع خلقتشان به گونه‌ای خلق شده‌اند که مرئی ما نیستند دیده نمی‌شوند در شرایط عادی آنها و به چشم ما نمی‌آیند و برای آنها نیرومندی‌هایی است خصوصیتهایی است زاد و ولدی است مرگ و حیاتی است قدرت شگفت انگیزی است و خصوصیات دیگری که ان شاء الله در ضمن صحبت خواهد شد چنین موجوداتی که باز گروه‌های مختلفی هستند از نظر ایمان و کفر و داشتن مذاهب مختلف از مجموع آیات و روایات استفاده می‌شود که جن و اجنه چنین موجوداتی هستند. و خلقت این موجودات هم از آتش است و تعبیرهای مختلفی شده که از جمله همین کلمه نار که در بعضی از آیات مطرح است.

فرشته ها از مدارک وحیانی از احادیث استفاده می‌شد که خلقت آنها از نور است در صریح قرآن کریم نسبت به خلقت فرشته ها برخورد با آیه‌ای نداریم از روایات استفاده می‌شد که بعضی از آن روایات هم در آن بحث رائت شد که خلقت آنها از نور است و انسان هم که خلقتش از طین هست و از تراب است و جن خلقتش از نار است.

حالا به مثل انسان که خلقت فرد اول از این نوع که آدم ابوالبشر است از تراب و طین خلق شده است و بعد نسل او به صورت برنامه های دیگری که از خاک نطفه‌ای و بعد توالد در کار است آیا جن هم به همین کیفیت است که یعنی آن فرد اول از این نوع خلق شده است از نار و بعد بقیه به صورت توالد تحقق پیدا کرده است یا خیر تک تک آنها از نار خلق شده‌اند آنچه بیشتر به نظر می‌رسد از قرائن مختلف استفاده می‌شود این است که به مانند انسان نیز برای آنها توالدی است و نسل آنها به این صورت است.

در هر حال دو تا آیه از آیه‌های بسیاری که مربوط به این بحث است به عرض شما می‌رسد تا ان شاء الله کم به کم به قسمتهای مختلف و مسائل گوناگونی که مناسب است گفته شود بپردازیم یک آیه مبارکه سوره مبارکه حجر آیه بیست و پنج و شش ^وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ وَ الْجَانَّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ%[2] انسان را از گل خشکیده بد بویی آفریدیم و متغیر جن را ^وَ الْجَانَّ% اکثر متعرض هستند که یعنی همان جن ^وَ الْجَانَّ% جان و جن یک چیز باشد حالا یا به عنوان اینکه به این نوع اشاره شده است یا مثل آدم که ابوالبشر است جان در ارتباط با همان فرد اول از این نوع باشد و در هر حال یعنی همین موجودی که جن است ^خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ% قبل از خلقت انسان او را آفریدیم ^خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ% از آتشی که به مانند بادی گرم و حار دارای حرارت آفریدیم این موجود را این جان و جن را.

آیه دیگری هم در ارتباط با خلقت جان هست که در سوره الرحمن است ^خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ كَالْفَخَّارِ وَ خَلَقَ الْجَانَّ مِنْ مارِجٍ مِنْ نارٍ%[3] آن جا هم باز نتیجه همین می‌شود این دو تا جمله نزدیک به یکدیگر است آتش ملتهب و در هر حال منشا خلقت آن تعبیر شده به اینکه نار است.

حالا در ارتباط با اینکه اینها چه موجوداتی هستند عباراتی که در المیزان است به عرض شما می‌رسد که مجموعه آنچه که مستفاد از مدارک وحیانی است حدودا در این عبارات آمده است که ان شاء الله بعد توضیحاتی و مسائلی صحبت خواهد شد و آن عبارات در ذیل همین آیاتی که در سوره حجر است عباراتی که به عرض شما می‌رسد جلد دوازدهم تفسیر المیزان به این چاپی که در دست من است صفحه صد و پنجاه و نه در ذیل همین آیه شریفه «و الجن طائفة من الموجودات» حالا قبل از این هم عبارتی دارند که خواندن آن مناسب است که «و أصل الجن الستر و هو معنی سار فی جمیع ما اشتق منه» که اصل جن به معنای پوشش و پوشیدن است در تمام موارد اشتقاق از این کلمه این معنی مطرح است یعنی مستور پوشیده به چشم نمی آید تا اینکه «و الجن طائفة من الموجودات مستورة بالطبع عن حواسنا» طبع خلقت او این است که محسوس نیست و دیده نمی‌شود لمس نمی‌شود ولی یک شرایطی پیش می‌آید که گاهی دیده می‌شود گاهی لمس می‌شود که ان شاء الله مباحثی است نسبتا این بحث از بحثهای قبلی شیرین تر است یک حرفهایی دارد که گفتن آن بد نیست از جهاتی و این چنین هستند که «مستورة بالطبع عن حواسنا ذات شعور» درک دارند و دارای اراده هستند «تكرر في القرآن الكريم ذكرهم و نسب إليهم أعمال عجيبة و حركات سريعة»[4] خیلی کارآمد هستند و کار از دست آنها می‌آید تا آن جا که در جریان حضرت سلیمان ^قالَ عِفْريتٌ مِنَ الْجِنِّ أَنَا آتيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ تَقُومَ مِنْ مَقامِكَ%[5] تخت بلقیس با آن عظمت تخت و آن فاصله راه گفت که از جای خودتان پا شوید و بنشینید من این تخت را می آورم ^قالَ عِفْريتٌ مِنَ الْجِنِّ% این قدر توانایی و این قدر قدرت گاهی در طبع خلقت آنها است «تكرر في القرآن الكريم ذكرهم و نسب إليهم أعمال عجيبة و حركات سريعة كما في قصص سليمان و هم مكلفون»[6] اینها مثل انسان مکلف هستند ^وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ%[7] «و يعيشون و يموتون و يحشرون تدل على ذلك كله آيات كثيرة متفرقة في كلامه تعالی» اینها همه از آیات شریفه قرآن و مدارک وحیانی استفاده می‌شود.

«و اما الجان» که در این آیه شریفه ای که خواندیم آمده است «و اما الجان فهل هو الجن بعينه أو هو أبو الجن كما أن آدم أبو البشر»[8] کما اینکه آدم علیه السلام ابو البشرهستند بعضی این جور گفتند و بعضی اقوال دیگر که نقل اقوالی از این قبیل است که ضرورتی ندارد و فرصت گذشته که به عرض شما برسد.

این یک سطر هم خوانده شود مناسب است که بعد در تتمه این بحث این جور آمده است که «و عد مبدا خلق الجن» یعنی خداوند متعال این چنین به شمارش آورده است ردیف آورده است یا «و عُد» آن هم مشکلی ندارد «و عد مبدا خلق الجن هو نار السموم» در آن آیه‌ای که ^مِنْ مارِجٍ مِنْ نارٍ% است آن آیه با این منافاتی می‌خواهند بگویند که ندارد توجه به این جهت است «لا ينافي ما في سورة الرحمن من عده مارجا من نار أي لهيبا مختلطا بدخان فإن الآيتين تلخصان» حاصل این دو تا آیه این می‌شود که «أن مبدأ خلقه ريح سموم اشتعلت فكانت مارج نار»[9] پس از آتش برافروخته به مانند ریح حار این جن و جان آفریده شدند مبدا خلقت آنها این است کما اینکه مبدا خلقت انسان هم سلسال من طین است و مبدا خلقت فرشته ها مسأله نور است آن وقت این مطلب مطرح می‌شود که شیطان با جن فرق دارد یا خیر این هم ان شاء الله صحبت آن خواهد شد ولی فعلا چند جلسه ای بحث خود جن خواهد شد ان شاء الله.