موضوع: تفسیر قرآن کریم

﴿إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدي لِلَّتي‌ هِيَ أَقْوَمُ﴾[1]

مباحثی از آیات شریفه قرآن در مسائل اعتقادی مطرح شد بحث اخیر ما مسأله ملائکه و فرشتگان بود که در جلسه قبل این بحث شروع شد در ارتباط با این مسأله آیاتی از قرآن کریم قرائت شد و بعضی از احادیث شریفه هم ذکر شد و از مسائل قطعیه وحی است مسأله فرشتگان و اینکه موجوداتی به عنوان کارهای مختلف مربوط به این عالم چه امور تکوینی چه امور تشریعی در جریان هستند به نام ملائکه که انواع مختلف کارهای گوناگون وظائف متفاوت درجاتی متمایز برای این نوع از مخلوقات پروردگار در آیات و روایات بیان شده است و اصل مسأله فرشتگان و ملائکه و آنچه عرض کردم مورد اتفاق است و همگان متفق هستند که چنین موجوداتی در جریان کارهای خلقت چه در امور تکوینی مربوط به جریانهای فعل و انفعال های گوناگون در امور این عالم و چه در ارتباط با پیام هایی که به عنوان امر و نهی و تکلیف و مسائل به اصطلاح تشریعی در ارتباط با انبیاء مأموریت دارند اینها از مسائل روشن و قطعی است مسأله اختلافی در ارتباط با این موجودات این مخلوقات ارزنده ممتاز دارای خصوصیات مختلف مسأله اختلافی این است که آیا اینها جسم لطیف هستند یا مجرد هستند که ان شاء الله این بحث به تفصیل و به نسبت لازم مطرح خواهد شد.

فعلا در ارتباط با این بحث عباراتی از المیزان به عرض شما می‌رسد که قسمت اول این عبارات بسیار نتایج روشنی گرفته اند از آیات و روایات و بیانات مطلوبی در این قسمت آمده است و در تتمه این بیانات هم همان مطلب مورد اختلاف مطرح شده که ان شاء الله در جلسات آینده باید بررسی شود المیزان جلد هفدهم صفحه نه مناسب است که عین عبارات به عرض شما برسد «کلام فی الملائکة تكرر ذكر الملائكة في‌ القرآن‌ الكريم‌ و لم يذكر منهم بالتسمية إلا جبريل و ميكال» اما از این فرشته ها دو فرشته به اسم یاد شده است جبرئیل و می‌کائیل بقیه با اوصافشان یاد شدند و اوصاف آنها هم اوصافی مختلف است «و ما عداهما مذكور بالوصف كملك الموت و الكرام الكاتبين و السفرة الكرام البررة و الرقيب و العتيد و غير ذلك. و الذي ذكره الله سبحانه في كلامه- و تشايعه الأحاديث السابقة- من صفاتهم و أعمالهم هو أولا: أنهم موجودات مكرمون» اینها موجوداتی هستند ارزنده «هم وسائط بينه تعالى و بين العالم المشهود فما من حادثة أو واقعة صغيرة أو كبيرة إلا و للملائكة فيها شأن و عليها ملك موكل أو ملائكة موكلون بحسب ما فيها من الجهة أو الجهات و ليس لهم في ذلك شأن إلا إجراء الأمر الإلهي في مجراه أو تقريره في مستقره كما قال تعالى‌ لا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ:» الأنبياء:- 27». اینها در جریان کارهای مختلف هستند و فرمان پرورگار را اجرا می‌کنند بی کم و کاست این یک خصوصیت آنها است.

خصوصیت دوم فرشته ها «و ثانيا: أنهم لا يعصون الله فيما أمرهم به فليست لهم نفسية مستقلة ذات إرادة مستقلة تريد شيئا غير ما أراد الله سبحانه» اینها عصیانی در کار آنها نیست نفسیتی که این نفیسیت نتیجه اش این باشد که بخواهند انجام بدهند نخواهند انجام ندهند این چنین نیستند بلکه هر چه خدا اراده می‌کند اینها انجام می‌دهند «فلا يستقلون بعمل و لا يغيرون أمرا حملهم الله إياه بتحريف أو زيادة أو نقصان قال تعالى‌: «لا يَعْصُونَ اللهَ ما أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُونَ:» التحريم:- 6». که البته در این بخش یک توضیحاتی بعد که وارد اصل بحث می‌شویم نسبتبه حقیقت فرشته ها ان شاء الله گفته می‌شود که آیا اصلا نمی‌توانند تخلف کنند یا می‌توانند تخلف کنند ولی تخلف نمی‌کنند معصوم به چه معنی هستند.

موضوع ثالث نسبت به فرشته ها «و ثالثا: أن الملائكة على كثرتهم على مراتب مختلفة» درجات آنها مختلف است «علوا و دنوا فبعضهم فوق بعض و بعضهم دون بعض فمنهم آمر مطاع و منهم مأمور مطيع لأمره، و الآمر منهم آمر بأمر الله حامل له إلى المأمور و المأمور مأمور بأمر الله مطيع له، فليس لهم من أنفسهم شي‌ء البتة قال تعالى‌: «وَ ما مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ:» الصافات:- 164 و قال‌: «مُطاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ:» التكوير:- 21، و قال‌: «قالُوا ما ذا قالَ رَبُّكُمْ قالُوا الْحَقَّ:» سبأ:- 23». این هم خصوصیت سوم.

«و رابعا» خصوصیت چهارم آنها این است که اینها همیشه غالب هستند هیچ وقت در آن کارشان مغلوب قرار نمی‌گیرند «و رابعا: أنهم غير مغلوبين لأنهم إنما يعملون بأمر الله و إرادته‌ «وَ ما كانَ اللهُ لِيُعْجِزَهُ مِنْ شَيْ‌ءٍ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ:» فاطر:- 44» نتیجتا اینها غالب هستند «و قد قال الله‌: «وَ اللهُ غالِبٌ عَلى‌ أَمْرِهِ:» يوسف:- 21» اینها هم رسما فرمانبر پروردگار هستند و از ناحیه خدا مأموریت پیدا می‌کنند این است که همیشه غالب هستند باز خداوند فرموده است«و قال‌: «إِنَّ اللهَ بالِغُ أَمْرِهِ:» الطلاق:- 3». اینها مغلوب واقع نمی‌شوند.

«و من هنا يظهر» تا اینجا چهارتا خصوصیت برای فرشته ها گفتند و همه‌اش هم درست است با آن کلمه ای که اشاره کردم یک کمی توضیح می‌خواهد «و من هنا يظهر أن الملائكة موجودات منزهة في وجودهم عن المادة الجسمانية»[2] .

حالا از اینجا آن وقت بحث مورد اختلاف مطرح می‌شود پس تا اینجا آنچه فرمودند حدودا مورد اختلاف نیست حرف این است که آیا اینها جسم لطیف هستند و اجسام لطیف هستند یا اینها مجرد هستند و به تعبیر بعضی از فلاسفه همان عقول هستند این مرکز بحث است حالا عبارت ایشان را می‌خوانیم ان شاء الله از جلسه بعد دیگر وارد می‌شویم مرحوم علامه مجلسی رضوان الله تعالی علیه ایشان یک تعبیر تندی در این زمینه دارند که من هر وقت نقل کردم گفتم تعبیر تند است و آن این است که در بحث فرشته‌ها که مبسوط بحث کرده‌اند و مفصل بحث کرده‌اند می‌فرمایند که مورد اتفاق همه امت اسلامی است اتفقت امت اسلامی بر اینکه فرشته ها جسم لطیف هستند در کمال لطافت ولی جسم هستند و خواص جسم را دارند رفت دارند آمد دارند محدود هستند اندازه دارند این مسائلی که مربوط به جسم است را دارند بعد تعبیر تند این است که می‌گویند «إلا من شذ منهم من‌ المتفلسفين الذين أدخلوا أنفسهم بين المسلمين‌ لتخريب أصولهم»[3] مگر جمعی از متفلسفین جمعی را هم من برای تخفیف می‌گویم و آن آن جا جمعی هم نگفتند «الا المتفلسفین» که اینها «ادخلوا نفوسهم فی المسلمین» خودشان را در مسلمین جا زدند برای چی؟ «لتخریب اصول دین» این تعبیر مرحوم علامه مجلسی است.

خب این یک قسمت از بحث است که ان شاء الله صحبت آن می‌شود و یک قسمت هم که گفتیم خیر جمعی که قائل به تجرد شدند که این بحث اصلی است که ان شاء الله از جلسه بعد مطرح می‌شود حالا عبارتی که خواستم عبارت تمام شود در خدمت هستم تقریبا جلد شصت و یک یا دو بحار است ان شاء الله فردا از رو عبارت را می‌خوانیم.

«و من هنا یظهر» حالا شما آیه‌های مربوطه در ذهن شریف شما است دیگر آیاتی که در ارتباط با فرشته ها است که در سوره فاطر بود خواندیم سوره های دیگر بود خواندیم چهارتا آیه بود خواندیم که از این آیات رفت و آمد و گاهی گفتن بال و پر و این حرفها برای آنها گفته شده است «و من هنا يظهر أن الملائكة موجودات منزهة في وجودهم عن المادة الجسمانية» از آن روایات و آیاتی که اشاره کردیم بعد خواهد گفته شد این معنی استفاده نمی‌شود که اینها جسم نیستند و جسم لطیف نیستند «و من هنا يظهر أن الملائكة موجودات منزهة في وجودهم عن المادة الجسمانية التي هي في معرض الزوال و الفساد و التغير» نه این چنین نیستند جسم نیستند «و من شأنها الاستكمال» یعنی اگر جسم باشند از شأن آنها این است که قابل رشد هستند «و من شأنها الاستكمال التدريجي الذي تتوجه به إلى غايتها» که در جهت یک غایتی در حرکت هستند.

«و ربما صادفت الموانع» چون اجسام هستند در مسیر تکامل ممکن است موانع و آفاتی پیش بیاید به غایت خلقت‌شان نرسند «فحرمت الغاية و بطلت دون البلوغ إليها»[4] «یظهر» ایشان می‌گویند از این آیه‌ها و روایاتی که خواندیم «یظهر» که اینها جسم و جسمانی نیستند و اینها موجوداتی هستند غیر مادی و غیر جسمانی.

حالا پس مرکز بحث مشخص شد تا ان شاء الله از جلسه بعد صحبت آن را داشته باشیم نسبتا بحث مهمی است که مشخص شود مطلب از چه قرار است.