موضوع: تفسیر قرآن کریم

﴿إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدي لِلَّتي‌ هِيَ أَقْوَمُ﴾[1]

در ارتباط با بحثی که داشتیم استفاده از آیات اعتقادی قرآن کریم مباحثی به فضل پروردگار در بخش توحید نسبتا به تفصیل بحث شد و همچنین مسأله اختیار در قرآن کریم و نفی جبر و تفویض نیز به فضل الهی صحبت شد بحث اخیر هم در ارتباط با بخشهای مهمی از مسأله معاد باز بررسی شد.

آنچه از امروز ان شاء الله به فضل الهی شروع می‌شود و نسبتا بحث مهمی از جهتی است و بحثی است که شایسته است مطرح بشود مسأله فرشتگان و شیاطین و اجنه در قرآن کریم است که این هم بحثی است با همان عنوان مسائل اعتقادی در آیات شریفه قرآن فرشته ها شیاطین اجنه ان شاء الله این سه قسمت این سه بخش نیز به نسبت لازم با توجه به آیات شریفه قرآن، روایات معتبره ای که رسیده است صحبت خواهد شد و همچنین بیاناتی که مشاهیری از بشر در ارتباط با این سه مسأله فرشته و جن و شیطان گفته شده است امیدواریم که صحبت شود و نسبتا بحث شیرین و بحث مثبتی است که امیدواریم که موفق شویم که به نسبت لازم انجام شود.

در بخش فرشتگان از مطالبی که با مراجعه قرآن کریم به خوبی مشخص و روشن است این است که موجوداتی مهم با توجه به آیات شریفه قرآن به عنوان ملائکه در قرآن کریم مطرح است آیه‌ها یکی دو تا پنج تا نیست آیات فراوان که به عنوان نمونه یک چند آیه به عرض شما می‌رسد یک سوره مبارکه فاطر آیه یک (الْحَمْدُ لِلهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلائِكَةِ رُسُلاً أُولي‌ أَجْنِحَةٍ مَثْنى‌ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ يَزيدُ فِي الْخَلْقِ ما يَشاءُ إِنَّ اللهَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَديرٌ)[2] مشخص است در این آیه شریفه از اوصاف خداوند خداوند متعال فرموده است این است که فاطر آسمان ها و زمین است و خالق آسمان ها و زمین است ایجاد کننده آسمان ها و زمین است و فرشتگانی را قرار داده است به عنوان پیامبر در ارتباط با پیامبرانش و مسائل مختلف خلقت (رُسُلاً) به اینها مأموریت های مرحمت کرده و این فرشتگان دارای بالهایی هستند (أُولي‌ أَجْنِحَةٍ) بعضی دو تا بال دارند بعضی سه بال دارند و بعضی چهار بال دارند و بعضی بیشتر (يَزيدُ فِي الْخَلْقِ ما يَشاءُ إِنَّ اللهَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَديرٌ) نیاز به توضیح ندارد مسأله فرشته با این اوصافی که قرائت شد در این آیه شریفه آمده است که اینها هم رسل الهی هستند و هم (أُولي‌ أَجْنِحَةٍ مَثْنى‌ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ) که حالا اینها ان شاء الله صحبت می‌شود که منظور از این پر چه می‌شود همین که به ذهن ما می‌رسد هست و چیز دیگری نیست ان شاء الله صحبت می‌شود فعلا در این قسمت هستیم که اصل مسأله فرشته با خصوصیاتی در آیات شریفه قرآن مطرح است.

آیه دوم سوره بقره آیه صد و هفتاد و هفت آیات بسیار است سه چهار آیه‌ای به عنوان نمونه عرض می‌شود آیه صد و هفتاد و هفت (لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ الْكِتابِ وَ النَّبِيِّينَ)[3] باز معنای آن مشخص است که بر و نیکی تنها به مشرق و مغرب ایستادن و عبادت کردن نیست نیست بلکه بر در چنین خشصی تجسم یافته است (لكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ) به عنوان اینکه در چنین فردی تجسم یافته است (مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ الْكِتابِ وَ النَّبِيِّينَ) ملائکه در ردیف ایمان به خدا ایمان به آخرت ایمان به کتاب ایمان به نبیین آمده است پس مشخص است در قرآن کریم چنین موجوداتی مطرح شده‌اند که باید ببینیم اینها در چه حدی می‌توانیم بفهمیم که چی هستند.

آیه دیگر آیه سوم باز هم سوره بقره آیه دویست و هشتاد و پنج (آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ)[4] باز اینجا (آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ) ایمان به خدا دارند اهل ایمان به فرشتگان به کتب و به رسل باز ملائکه در ردیف ایمان به خدا و قیامت و کتب و رسل ذکر شده است از اهمیت بالایی برخوردار است هر کدام از این آیات یک خصوصیتی دارند به این جهت انتخاب شده که حالا آن بحث دیگری است.

آیه چهارم سوره نساء آیه صد و سی و شش (وَ مَنْ يَكْفُرْ) ابتدای آیه تا اینکه می‌رسیم به این قسمت آیه (وَ مَنْ يَكْفُرْ بِاللهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعيداً)[5] این هم مشخص در جهت اینکه کفران و کفر نسبت به ایمان به فرشته ها هم در ردیف کفر به خدا و کتب و رسل آمده است.

و آیه آخری که عرض کنم باز سوره بقره آیه نود و هشت (مَنْ كانَ عَدُوًّا لِلهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْريلَ وَ ميكالَ فَإِنَّ اللهَ عَدُوٌّ لِلْكافِرينَ)[6] کفایت می‌کند و مشخص است و برای همه معین و معلوم است که از مسائلی که در قرآن کریم مسأله ایمان به آنها کاملا تأکید شده است در حدی که در ردیف ایمان به خداوند و روز قیامت و کتاب و انبیاء ذکر شده است و کفر نسبت به آن و ایمان نداشتن به آن به چنین تهدیدی رو به رو می‌شود که (فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعيداً) و همچنین (فَإِنَّ اللهَ عَدُوٌّ لِلْكافِرينَ) مشخص است نیاز به آیات بیشتری نیست که در قرآن کریم فراوان آمده است.

در ارتباط با روایات هم یک حدیث به عرض شما می‌رسد در ارتباط با اینکه کثرت فرشته ها و الا ان شاء الله تبویب می‌شود یعنی به صورت عناوین مختلف در ارتباط با فرشتگان که در روایات ما تبویب شده است صنوف آنها کارهای آنها برنامه های آنها اینها ان شاء الله به تفصیل لازم به نسبت لازم در جلسات بعد به فضل الهی گفته می‌شود.

حالا یک حدیث هم از کنزالدقائق به عرض شما می‌رسد که تفسیر کنزالدقائق که از تفسیر علی بن ابراهیم نقل می‌کند حدیث نسبتا مفصل است بخش مربوط به کثرت آنها از این جهت مقصود است و الا باز عناوین مختلف از این حدیث استفاده می‌شود که همان که اشاره کردم صنفهای مختلف درجات مختلف در کارهای مختلف حالا در ارتباط با کثرت آنها «ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ ع قَالَ رَسُولُ اللهِ ص مَا مِنْ شَيْ‌ءٍ مِمَّا خَلَقَ اللهُ أَكْثَرَ مِنَ‌ الْمَلَائِكَةِ- وَ إِنَّهُ لَيَهْبِطُ فِي كُلِّ يَوْمٍ أَوْ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَك‌» حضرت فرمودند که «مَا مِنْ شَيْ‌ءٍ مِمَّا خَلَقَ اللهُ أَكْثَرَ مِنَ‌ الْمَلَائِكَةِ- وَ إِنَّهُ لَيَهْبِطُ فِي كُلِّ يَوْمٍ أَوْ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ» فرود می‌آید «سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَك‌» هفتاد هزار ملائکه «فَيَأْتُونَ الْبَيْتَ الْحَرَام‌» این بخش از آنهایی است که فرود می‌آید و الا بخش های مختلف دیگر است یک بخش آن به جهتی گفته شده است «فَيَأْتُونَ الْبَيْتَ الْحَرَام‌» می آیند مکه و طواف می‌کنند بیت الله حرام را «فَيَأْتُونَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ فَيَطُوفُونَ بِهِ- ثُمَّ يَأْتُونَ رَسُولَ الله‌» بعد می آیند مدینه و آن جا طواف می‌کنند مرقد پیغمبر اکرم را و طبعا در جریان قبرستان بقیع و بقیه معصومین یک جا حدودا گفته شده «ثُمَّ يَأْتُونَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِين‌» بعد هم می‌آیند در نجف اشرف و مرقد آقا امیرالمؤمنین روحی و ارواح العالمین له الفداء «فَيُسَلِّمُونَ عَلَيْهِ ثُمَّ يَأْتُونَ الْحُسَيْن‌ عليه السلام» بعد هم کربلا و زیارت امام حسین «فَيُقِيمُونَ عِنْدَه‌» آن جا سریع بر نمی‌گردند می‌ایستند «فَيُقِيمُونَ عِنْدَهُ، فَإِذَا كَانَ عِنْدَ السَّحَر» وقتی که سحر می‌شود آن وقت عروج پیدا می‌کنند و می‌روند «فَيُقِيمُونَ عِنْدَهُ، فَإِذَا كَانَ عِنْدَ السَّحَرِ وُضِعَ لَهُمْ مِعْرَاجٌ إِلَى السَّمَاء» از مسیر خاصی به سمت طرف حرکت می‌کنند «ثُمَّ لَا يَعُودُونَ أَبَدا»[7] برگشت نمی‌کنند یعنی هر روز که این کار انجام می‌شود هی فرشته های خاصی فرشته های خاصی که اینها بر نمی‌گردند.

و در این مورد آن وقت روایات خاصی است که ان شاء الله بعد به عرض شما می‌رسد و مسأله مهمی که در این بحث مطرح است این است که از روایات و آیات آیا چه می‌فهمیم اینها موجوداتی مجرد هستند به مانند تعبیری که نسبت به عقول می‌شود و یا اجسام بسیار لطیفه ای هستند این مرکز اختلاف بین آنچه که وحی به نظر می‌رسد و در گفته بسیاری از مشاهیر این مسأله است که این اختلاف از قدیم الایام بوده است تا همین امروز و لذا جا دارد که یک بررسی جدی شود که معلوم شود و آخرش ان شاء الله به اینجا می‌رسیم از اول عرض کرده باشم که بحث ما قاعدتا به اینجا می‌رسد که آنچه که از روایات استفاده می‌شود طبق آنچه که مرحوم علامه مجلسی هم که خبره استفاده از روایات هست رضوان الله تعالی علیه استفاده کردند و اکثر فقهاء امامیه تا آن جا که مرحوم علامه مجلسی ادعاء کردند که مورد اتفاق است بین مسلمین که اینها مجرد نیستند بلکه اینها اجسام لطیفه ای هستند بعد ببینیم از نظر استدلالی در ارتباط با این مدعی از روایات و آیات چه استفاده می‌شود و در مقابل مشاهیری از فلاسفه تا همین زمان ما آنها گفتند که اینها مجرد هستند این اساس بحث می‌شود بعد از بررسی قسمت های مختلف که ان شاء الله به فضل الهی در جلسات آینده تبیین خواهد شد.