موضوع: تفسیر قرآن کریم

﴿إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدي لِلَّتي‌ هِيَ أَقْوَمُ﴾[1]

آیات اعتقادی کلام الله مجید مورد صحبت بود و بخشی از مطالب اعتقادی توحید مسأله جبر و اختیار و مسأله معاد مورد گفتگو قرار گرفت در مسأله معاد بخش مهم مسائل معاد صحبت شد. در پایان این بحث مسأله مخلوق بودن یا بعد از این خلق شدن بهشت و دوزخ مطرح شد مسأله پایانی در این قسمت مسأله تجسم اعمال بنا بود که صحبت شود در ارتباط با این مسأله از مطالبی که به وضوح از آیات شریفه قرآن استفاده می‌شود این است که رابطه‌ای بین اعمال خوب و بد با نعمت و لذت و راحتی‌های عالم بعد و بهشت و گرفتاری های دوزخ قطعی است رابطه‌ای است و در آیات بسیاری این رابطه کاملا مشخص است و مشهود است آنچه می‌بینید از خوب و بد نتیجه کار شما است در ارتباط با اعمال شما است که به گونه های مختلف و فراوان در قرآن کریم اصل این رابطه اعلام شده است ﴿كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهينَةٌ﴾[2] ﴿كُلُّ امْرِئٍ بِما كَسَبَ رَهينٌ﴾[3] ﴿فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ﴾[4] و از این قبیل تعابیر فراوان که اصل رابطه بین اعمال انسان‌ها خیر و شر آنها با آنچه در عالم بعد به عنوان بهشت و دوزخ مطرح است هست.

حالا صحبت این است که این رابطه رابطه قراردادی است جعلی است قرار دادی است یا رابطه علی و معلولی است و یا رابطه فوق علی و معلولی است تجسم اعمال است این مطلب در ارتباط با ارتباطی که به خوبی و به طور قطع از آیات شریفه قرآن استفاده می‌شود مطرح است در اینکه بعضی از پاداش ها و کیفرها و نعمت ها و گرفتاری های عالم بعد که مرکز آن هم بهشت و دوزخ است بعضی از آنها قرار دادی است باید گفت هیچ تردیدی نیست که بعضی از آنها قرار دادی است چه اینکه با توجه به بحث قبلی که ادعای اجماع می‌شد و بسیاری از بزرگان این مطلب را تثبیت می‌کردند که بهشت و دوزخ خلق شده است آن گاه آنچه در بهشت و دوزخ است از قصور و حور و بستان ها و جناتی که هست در جهت نعمت و آنچه از گرفتاری های موجود در دوزخ است در جهت عذاب و نقمت قسمتی از اینها که گفته می‌شود الان مخلوق هستند در ارتباط با عملی کسی نیست یعنی کسی کار نکرده و آنها مخلوق شده‌اند قبلا خلق شده‌اند الان انسان‌هایی که هنوز نیستند و نیامده‌اند و بعد از این خواهند آمد در ارتباط با آن بهشت و دوزخ خواهند بود پس بخشی از این نعمتها و نقمت‌ها قرار دادی است مشخص است اینها قبلا خلق شده‌اند قبلا وجود پیدا کردند قبل از آن که عملی باشد و عاملی قبل از آن که فردی باشد و کار خیر و شری پس بخشی این چنین است باید گفت جای حرف نیست که قسمتی قرار دادی است خداوند متعال به خاطر کار خیر بعضی جزای خیری را مقرر فرموده است به خاطر کارهای خلاف کیفر رنج آوری را تعیین کرده است اما آیا آن دو قسم دیگر هم وجود دارد یا خیر در ارتباط با این دو بخش دیگر که آیا رابطه تجسم هم هست و یا رابطه علیت هست یا خیر؟ اگر مقصود از تجسم یا علیت تناسب باشد حرفی نیست یعنی قطعا این چنین است که بین بسیاری از اعمال انسانها خیر و شرش با نتایجی که در عالم بعد مطرح شده است از نعمت و نقمت رابطه است که گفتیم اصل رابطه قطعی است و تناسب هم دارد رابطه ای است که استفاده می‌شود که متناسب با عمل است اما حالا این تناسب به نحو تناسب علت و معلول است؟ جمعی گفتند بله به نحو رابطه علت و معلول است و آنچه از کیفر و عذاب است و از نعمت و آلاء بهشتی است همه اینها در ارتباط با اعمال انسان حکم معلول را دارد و این اعمال علت است برای آنها و لذا در مسأله خلود هم خواستند بگویند چون رابطه علی و معلولی است نتیجتا مشکل ندارد که کار کمی و محدودی در زمان محدودی ولی نتیجه اش نامحدود باشد از این طریق خواستند جواب بدهند.

در این مورد که رابطه رابطه علی و معلولی باشد آنچه به نظر می‌رسد اجمالا عرض می‌کنیم ان شاء الله بعضی از جلسات بعدی هنوز باید تمیم شود و تکمیل شود بحث عرض می‌کنیم که اگر مقصود رابطه علی و معلولی است به هیچ گونه انفکاک یکی از دیگری امکان ندارد به تعبیرهای اصطلاحی مثل علت تامه است و معلولش که انفکاک از یکدیگر ندارد به این صورتش اثباتش مشکل است که علت و معلولی این چنین باشد البته رابطه است تناسب است تشابه است بین عمل کرد و نتایج ولی به گونه علت و معلول اصطلاحی این به مقداری اثبات آن مشکل است مخصوصا با توجه به اینکه بسیاری از اینها معتقد هستیم که ممکن است مورد عفو الهی افراد قرار بگیرند اگر رابطه علی و معلولی اصطلاحی باشد مسأله عفو معنی نمی‌دهد اصل رابطه مشکل ندارد اصل تناسب مشکل ندارد ولی تناسب به گونه علت و معلول اصطلاحی داشتن یک مقداری جای تأمل است و اما در ارتباط با تجسم اعمال که فوق علت و معلول باشد خود این اعمال تبدیل بشود به نعمت خود این اعمال خیر نماز و انفاق و کارهای خیر تبدیل شود به آنچه در بهشت انسان‌ها با آنها برخورد می‌کنند خود این اعمال تبدیل شود به گرفتاری و عذاب و ناراحتی ها در دوزخ نه آن که علت باشد برای نعمت یا علت باشد برای نقمت بلکه خود این اعمال تبدیل می‌شود که تعبیر می‌شود به تجسم اعمال مثل اینکه فرض کنید که گفته می‌شود که غذایی که خورده می‌شود این غذا خودش تبدیل می‌شود به نیرویی تبدیل می‌شود تجسم پیدا می‌کند به صورت خاص دیگری از وضعیتی به وضعیت دیگری خود این مبدل می‌شود این هم باز ادعاء شده و مشکل عقلی ندارد اما مثبت نقلی داشته باشد یا خیر جای بررسی است.

آن وقت حالا با توجه به طرح بحث که امروز به عرض شما رسید بعد برای اینکه ببینیم کدام یک از اینها است و مطلب از چه قرار است بایستی با آیات شریفه قرآن مراجعه شود تا ببینیم از آیات و از روایات استفاده تجسم به معنایی که گفته شده است می‌شود یا خیر استفاده علی و معلول بودن اعمال و نتایج آنها استفاده می‌شود یا خیر یا اینکه خیر فعلا آنچه که هست استفاده ای که می‌شود این است که جزای این اعمال است رابطه ای هم و تناسبی هم دارد در بسیاری از موارد ولی رابطه علی و معلولی و تجسم نیست و در بعضی از موارد هم گفتیم به طور قطع قراردادی و جعلی است و آن نعمت هایی است که آن نعمت ها قبل از وجود انسان و عمل انسان با فرض تحقق بهشت و دوزخ طبق بحثی که قبلا گفت شد و صحبت شد وجود دارد بنابراین بخشی از اینها قرار دادی است و از مسائلی است که خیلی روشن است نسبت به بسیاری از اعمال دیگر هم اصل رابطه جدی و قطعی است کیفیت رابطه مورد بحث است و الا اصل رابطه خود آیات قرآن و روایات که ان شاء الله قرائت خواهد شد حالا یکی دو تا از آیات به عرض شما می‌رسد که فرصت هم گذشته است و بنده هم تاخیر داشتم مثل اینکه حالا آیات را هماگر بخواهیم بخوانیم یک مقدار طول می‌کشد و بعضی از دوستان قرار دارند ان شاء الله تتمه بحث در جلسات بعد.