درس فقه معاصر استاد حسین صفدری

موضوع: فقه معاصر/فقه سیاست خارجی /ادله دشمن شناسی

حدیث خوانی

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‌ مَا أَتَانِي‌ جَبْرَئِيلُ‌ ع قَطُّ إِلَّا وَعَظَنِي فَآخِرُ قَوْلِهِ لِي إِيَّاكَ وَ مُشَارَّةَ النَّاسِ فَإِنَّهَا تَكْشِفُ الْعَوْرَةَ وَ تَذْهَبُ بِالْعِزِّ.[1]

پیامبر عظیم الشان فرمود هیچگاه جبرییل بر من نازل نشد مگر اینکه موعظه ای را برای من به ارمغان آورد و آخر قوله لی، آخرین باری که موعظه ای آورد این بود که یا رسول الله بر تو باد که با مردم دشمنی کنی، مُشارة از شر رساندن است، در دشمنی ها عادتا افراد به هم ضرر می‌زنند و شر را برای هم رقم می‌زنند جناب جبرییل فرمود: ایاک و مُشارة الناس، شر رساندن و دشمنی با مردم دو عیب بزرگ دارد، فإنها تکشف العورة، وقتی دشمنی بارور می‌شود، اسرار پنهان افراد بیرون ریخته می‌شود، عورات آن ها آشکار می‌شود. به هر جهت حتی اگر در برخی کشمکش ها حق با جنابعالی باشد اما در ادامه‌ی این کشمکش ها، آسیب اینکه اسرار شما را بیرون بریزند وجود دارد. پس برای اینکه اسرار آشکار نشود ایاک و مشارة الناس.

دوم، و تذهب بالعز، درگیری و دشمنی و با مردم و استمرار مشکلات اجتماعی، عزت و احترام انسان ها را در جامعه از بین خواهد برد. انسانی که می‌خواهد عزیز باشد و اسرارش محفوظ بماند حتماً باید از بروز چالش ها و دشمنی های اجتماعی پرهیز کند.

سیره عقلا در دشمن شناسی

در ادامه ی مباحث فقه سیاست خارجی، بحث از لزوم دشمن شناسی و وجوب مقابله با دشمن را با استناد به آیات و روایات مورد توجه قرار دادیم امروز این جنبه که در سیره و رفتار عقلا، دشمن شناسی یک اصل است را مورد توجه قرار می‌دهیم. از همه‌ی جمع بندی هایی که درباره ی تعاریف خصم یا دشمن مطرح کردیم گفتیم دشمن یا خصم نیروی بازدارنده‌ای است که مخل به امنیت و سلامت و رشد و منافع انسان یا یک جامعه است. گاهی نیروی بازدارنده و مخل امنیت، سلامت، رشد و منافع انسان و گاهی یک جامعه یا آیین را هدف قرار می‌دهد. در هر صورتی این دشمن است. دشمن تعادل طبیعی جامعه یا فرد یا یک کشور را مخدوش می‌کند. زندگی که بر حسب روال عادی همه چیزش سر جای خود است، دشمن با اعمال خصومت آن را بهم می‌زند. در حقیقت دشمن ادامه‌ی بقای انسان را هدف قرار می‌دهد، بنابراین مبتنی بر ادراکات عقل سلیم هر جامعه ای با اخلال گران امنیت با مخلان به تعالی و رشد و آسیب رسانان به سلامت خود، مقابله می‌کند و در برابر تهدید کنندگان منافع خود با استحکام می ایستد، طبیعی است هیچ وقت یک فرد عاقل در کنار دشمن خود واقع نمی‌شود دشمن خود را تقویت نمی‌کند و از او نخواهد کرد یعنی به تنقیص یا تهدید خود کمک نمی‌کند. هیچ عاقلی اینگونه نیست که کلید آب انبار را بدهد بگوید آب را بر من قطع کنید این کار عقلایی نیست. ضرورت مقابله با دشمن و تهدیدات ناشی از دشمن یک مسئله ی عقلی است که شرع انور هم به آن صحه می‌گذارد. بلکه میتوانیم بگوییم از آنجا که بشر دارای حب ذات است بقای خود را دوست دارد، با هر تهدید و خصومتی که بقاء و امنیت آن را مورد اخلال قرار دهد ناسازگاری و ستیز می‌کند زیرا طبیعی ترین اثری که بر حب ذات مترتب است حب بقاء است. هر انسانی بالفطره از این غریزه برخوردار است. بنابراین با هر چیزی که منافی وجودش باشد و به بقای او لطمه بزند سر ناسازگاری دارد و ستیز می‌کند و با آن مقابله می‌کند و این موانع را از سر راه برمی‌دارد. انسان ها و افراد در جامعه بر اساس تبع اولیه دشمن ستیزند. مقابله با دشمن و تهدید در نهاد انسان ها نهفته شده است با این بیان پیدا است که مقابله با دشمن آن هم دشمنی که در صدد اخلال به امنیت و دوام انسان است، یک امر طبیعی است و برای مقابله با دشمنی که مخل به امنیت و دوام انسان است، انسان ها قیام می‌کنند. البته مقابله با دشمن نیازمند شناخت آن در گام اول است، نیازمند شناخت تهدیدات ناشی از آن و نیازمند اندازه‌گیری و برآورد تهدیدات در گام بعدی است. یک وقت دشمنی در حد یک واکنش عادی کوچک است شما نباید در برابر چنین دشمنی هزینه های سنگینی کنید و جنگ به راه اندازید. یکی از مسائلی که ما در طول سی سال گذشته مواجه بودیم، موضوع دامن زدن به جنگ های توهمی برای ایران بود هر روز یک کارشناسی از یک جایی یک جمع بندی می‌کرد می‌گفت فردا قرار است فلان کشور به ایران حمله کند خب وقتی جمع بندی این می‌شد که فلان کشور قرار است حمله نظامی کند به طور طبیعی ما برای این احتمال ضعیف مجبور بودیم واکنش تند نشان دهیم و امکانات خود را جمع کنیم، آماده باش بزنیم، نیرو های نظامی را آماده کنیم و تجهیزات را فراهم کنیم، این آماده باش و تجهیزات و رفت و آمد ها هزینه‌ی هنگفتی بر کشور تحمیل می‌کرد. ما به دلیل اینکه از جنگ صدام هم در هشت سال اول انقلاب گزیده شده بودیم، مجبور بودیم به احتمال جنگ از سوی کشور دیگری واکنش جدی نشان دهیم اما امروز با آرامشی که داریم اگر صد ها نفر داد بزنند که فردا یک کشوری به شما حمله می‌کند به دلیل تسلط اطلاعاتی ما مغلوب این رویکرد های فریب کارانه نخواهیم شد. پس شناخت دشمن و شناخت تهدید ناشی از دشمن و اندازه‌گیری این تهدید، یکی از ضرورت های سیاست ورزی و حکمرانی است.

در جهان امروز بیشترین اعتبار و بودجه را نهاد های امنیتی و دفاعی و دستگاه هایی که در عرصه ی سیاست خارجی فعال هستند خرج شناخت دشمن و تهدیدات ناشی از آن می‌کنند، هر کشوری با ده ها تجهیزات و ابزار و نیروی کار و کارگروه و گروه کار و موسسه در تلاش است که دشمن خود را بشناسد و دشمنی های آن را هم برآورد کند تا دچار خسارت مادی و معنوی نشود و غافلگیر نشود. دستگاه های فعال در سیاست خارجی در این زمینه با جدیت در هر کشوری کار می‌کنند، مثلا نهادهای هفده گانه امنیتی در آمریکا در کنار وزارت امور خارجه، در کنار وزارت دفاع پنتاگون، در کنار اندیشکده های وابسته به نهاد های امنیتی مثل انستیتوی سیاست خاورمیانه، انستیتوی هور، بنیاد اریج شورای کارنگی، شورای روابط خارجی، موسسه‌ی هادسن، این ها همه موسساتی هستند که با اسم یک موسسه‌ی مستقل اما وابسته به نهاد های امنیتی تماما در غالب یک تشکل خصوصی برای برآورد تهدیدات و ارزیابی فرصت های آمریکا در اعمال سیاست خارجی فعال هستند. به طور طبیعی در این زمینه هزینه های زیادی هم می‌کنند. رژیم صهیونسیتی نهاد های گوناگونی را در این زمینه فعال دارد نهاد اطلاعاتی ارتش، دستگاه های امنیتی و موسسات مطالعاتی، این ها برای ارزیابی تهدیدات، شناخت دشمن و رویکرد های خصمانه ی دشمن و آنالیز رفتاری دشمن فعال هستند و هزینه می‌کنند و سالانه همه‌ی این ها برای عبور از میدان مینی که دشمنان در طول یک سال تولید می‌کنند یا در دراز مدت تولید می‌کنند، یک راهبرد هایی را پیشنهاد می‌کنند. در سایر کشور ها وضعیت همینطور است، عموماً کشور ها با تمرکز بر داده های اطلاعاتی و رصد دقیق تحولات تلاش می‌کنند تا تهدیدات قابل اعتنا نسبت به خودشان را ارزیابی کنند، تهدیدات معتبر را شناسایی کنند و طبیعتاً برای مقابله با آن پیشنهاد اجرایی هم بدهند. ما از این جهت که تجربه‌ی بشری در کنار ادله‌ی لفظی و عقلی که مطرح کردیم می‌تواند مکمل این ایده باشد که شناخت دشمن و رویکرد های آن امری واجب و لازم است، آنالیز رویکرد دشمن یک امر ضروری و واجب در سیاست خارجی است، نمونه هایی از موارد برجسته‌ی مطالعات یا راهبرد های امنیتی که با هدف شناخت و مقابله با دشمن با تهدیدات ناشی از دشمن صورت گرفته را مورد اشاره قرار می‌دهیم تا همانطور که گفتیم با استفاده‌ از تجربه‌ی بشری که در این زمینه بازگو می‌کنیم این ایده‌ی خود که در سیاست خارجی، دشمن شناسی یک امر واجب است را تقویت کنیم، اینکه می‌گوییم مقابله با دشمن یک امر طبیعی و عقلی است و عقلای عالم صرف نظر از هر گرایش فکری نسبت به شناخت دشمن و رویکردهای دشمن و تهدیدات ناشی از دشمن از خودشان جدیت به خرج می‌دهند مبتنی بر همین ادراکات است، مبتنی بر ادله‌ی نقلی و عقلی و مبتنی بر تجربه‌ی بشری است.

تجربیات بشری در دشمن شناسی

از مهم ترین این تجربیات، تجربیاتی است که دشمنان ما از آن استفاده می‌کنند و بر آن تمرکز دارند. ما در بیان این تجربیات ابتدا تجربیات مربوط به رژیم صهیونسیتی را مورد توجه قرار می‌دهیم، یعنی دشمن و دشمن شناسی و تهدیدات ناشی از او در اسناد راهبردی و مطالعاتی رژیم صهیونسیتی، که در این بحث چند سند در اختیار ما هست. اسنادی که به طور طبیعی بخشی از آن به دلیل محرمانگی منتشر نمی‌شود و بخش دیگر منتشر می‌شود آن مباحث و بخش هایی که منتشر شده هم نکات قابل توجه‌ای در امر دشمن شناسی و لزوم مقابله با آن دارد. رژیم صهیونسیتی یک رژیم بحران‌زی است و دائما در بحران های امنیتی زندگی می‌کند به دلیل اینکه ماهیت این کشور از غصب به وجود آمده است سرزمین های مسلمانان را در دو مرحله اشغال کردند، هزار و نهصد و چهل هشت بخشی از مناطق و هزار و نهصد و شصت و هشت بخش دیگری از مناطق و در طول این سال ها همواره با ساکنان اصلی این سرزمین در جنگ بودند، کشور های عربی هم تا سال هایی از فلسطینی ها حمایت می‌کردند و البته به مرور زمان مواضع خود را عوض کردند اما چالش های رژیم صهیونسیتی همچنان ادامه داشته و دارد. یعنی اگر کارشناسانی که در حوزه ی رژیم صهیونسیتی مطالعه دارند، دقت کنند، از سال هزار و نهصد و چهل و هشت همواره این رژیم در بحران زندگی کرده است. اشکال این بحران ها عوض شده است ولی اصل آن تغییر نکرده است. ما امروز می‌خواهیم سندی که رسمی است را مورد توجه قرار دهیم که در این سند کارشناسان رژیم صهیونسیتی چگونه نسبت به دشمن شناسی و رفتار دشمن، دقت و آنالیز دارند و چگونه برای مقابله با دشمن راهنمایی می‌کنند و راهبرد پیشنهاد می‌کنند. ما ابتدا گزارش اندیشکده‌ی راهبردی INSS را که متعلق به این رژیم است، مورد بررسی قرار می‌دهیم. اندیشکده‌ی مطالعات امنیت ملی رژیم صهیونسیتی به نامINSS رییس آن ماناعل تراجنت برک در سوم بهمن هزار و چهارصد و یک یعنی اوایل سال 2023 یک گزارشی را خطاب به اسحاق هرتزوگ رییس این رژیم تهیه و تقدیم می‌کند، در این سند به تجزیه تحلیل محیط راهبردی این رژیم در سال 2023 می‌پردازد و از منظر امنیت ملی آن را مورد تجزیه تحلیل قرار می‌دهد و با تمرکز به تهدیدات بالفعل و فرصت های بالقوه توصیه هایی برای تصمیم گیرنده های این رژیم ارائه می‌کند. در این سند برنامه‌ی هسته‌ای ایران و ایران در ردیف سه خطر و سه تهدید عمده و سرنوشت ساز این رژیم ذکر شدند. در این سند تهدیدات داخلی و خارجی، آن هایی که تعیین کننده و معتبر هستند بیان شده است. خطر هسته ای ایران تقریباً در طلیعه این تهدیدات ذکر شده است آن ها هسته‌ای شدن ایران را یک خطر بزرگ برای امنیت خود قلمداد می‌کنند، می‌گویند ایران و هم پیمانان ایران یعنی حزب الله البته حماس و جهاد هم می‌شمارند اما در چهارچوب خطرات خارجی آنان را قلمداد نمی‌کنند و در مسائل داخلی قلمداد می‌کنند، از نگاه سیاست خارجی می‌گویند ایران و هم پیمانانش مانند حزب الله یا تعبیری که می‌کنند گروه های نیابتی در سوریه، زیبنیون و حیدریون و ... می‌گویند این ها بزرگ ترین خطر برای ادامه‌ی حیات رژیم صهیونسیتی هستند بعد اضافه می‌کنند خطر هسته‌ای ایران جدی ترین تهدید خارجی این رژیم به حساب می‌آید. نکته‌ی دیگر می گویند در حال حاضر برنامه‌ی هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در خطرناک ترین وضعیتی است که تا کنون قرار داشته است چرا برای آنان بحث هسته‌ای ایران مهم است؟ می‌گویند ایران یک کشور عادی در غرب آسیا ،اما آنان می‌گویند خاورمیانه، وقتی در باشگاه کشورهای هسته ای بروز و ظهور پیدا کند این دیگر جزو تیم دسته اول های جهان است، نیاز نیست برای رسیدن به خواسته هایش بجنگد، تهدید به جنگ هم ایران را به خواسته هایش می‌رساند وقتی ایران هسته‌ای شد قوت پیدا میکند. چرا می‌گویند در حال حاضر برنامه‌ی هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در خطرناک ترین وضعیت است؟ برای اینکه ایران در خارج از چهارچوب نظارت های غربی رسماً اعلام کرده اورانیوم های شصت درصد را تولید کرده و به اندازه ی زیادی انباشته کرده است ما که بار ها اعلام کردیم صنعت هسته‌ای ما صلح آمیز است اما آن ها چون می‌خواهند خطر ایران را بزرگ جلوه دهند و فشار بین المللی علیه ایران را تقویت کنند دائما می‌گویند ایران به‌زودی بمب هسته ای را میسازد. مثلاً الان به اندازه‌ی تولید سه یا دو یا پنج بمب، هر بار چیزی می‌گویند، انباشت اورانیوم غنی شده دارد. از این جهت می‌گویند تهدید و خطر ناشی از فعالیت هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در خطرناک ترین وضعیتی است که تاکنون بوده است. ادامه می‌دهند که ایران بسیار نزدیک به کشوری است که در آستانه‌ی هسته‌ای شدن قرار دارد ببینید تعابیر در این سند راهبردی در همه جا هی تکرار می‌شود یک جای دیگر در همین سند می‌گویند پیشرفت های هسته‌ای ایران همزمان با افزایش توان این کشور برای ساخت تسلیحات نظامی متعارف است، تسلیحات نظامی متعارف مانند موشک ها، خمپاره ها، ابزار های جنگی، می‌گویند وقتی ایران هسته‌ای شد و از یک طرف قدرت تولید، از نگاه آنان، بمب هسته‌ای را داشت و از طرف دیگر تسلیحات پرتاب کننده هم بسازد، ترکیب این دو از منظر نگاه رژیم صهیونسیتی وضعیت را برای این رژیم در سال ۲۰۲۳ از هر سال دیگری بدتر می‌کند. می‌گویند پیشرفت برنامه‌ی هسته‌ای بدون محدودیت مبتنی بر توافق و بدون بازدارندگی، در پنج به علاوه یک توافقی که با ایران شد این بود که ایران حداکثر تا سقف سه و نیم درصد اورانیوم را غنی کند پس از چند سال به نوزده و نیم هم برساند. امروز بخاطر اینکه توافق برجام را ترامپ پاره کرد و کنار گذاشت، جمهوری اسلامی پس از دو سال کنش و واکنش و بعد از روی کار آمدن رییس جمهور بعدی تهدیداتش را اجرایی کرد و تولید اورانیوم را با غنای شصت درصد آغاز کرد. می‌گویند این تولید هسته ای خارج از محدودیت های مبتنی بر توافق است در گذشته توافقات محدودیت ایجاد کرده بود، سه و نیم درصد و می‌گویند بدون بازدارندگی ایران را نمی‌شود کنترل کرد و به همین علت و چون خارج از توافقات است این یک تهدید نظامی معتبر را ایجاد کرده است. ایرانی که شعارش از بین بردن اسراییل است تجهیزاتش پیشرفته شود، همین امروز هم بدون تمسک به هسته ای، اسراییل زیر موشک های تولید شده توسط هم‌پیمانان ایرانی مثل حماس و جهاد و گروه های دیگر و حزب الله، واقعاً تاب و توان ندارد. این کشور در شرایط سختی به لحاظ امنیتی به سر می‌برد اما وقتی آن ها از منظر خودشان بخواهند دشمن را ارزیابی کنند می‌گویند ایران هم‌پیمانان قوی دارد و نیروی هسته‌ای دارد و از لحاظ نظامی دارد هسته ای می‌شود و ایران یک تهدید معتبر است، ایران یا پیشرفت در دو قلمروی هسته‌ای و موشکی به کشوری تبدیل شده است که تنها به اندازه‌ی یک تصمیم برای گریز هسته‌ای فاصله دارد. ما تا الان گریز هسته‌ای نداریم یعنی کلاهک هسته‌ای تولید نکردیم و نخواهیم کرد اما آنان نگران هستند و بیم دارند. ترسی که در دل دارند هر لحظه خیال می‌کنند ممکن است امشب بخوابند و فردا صبح ایران اعلام کند ما کلاهک هسته‌ای را سوار کردیم، از این منظر می‌گویند چون در قلمروی هسته‌ای و موشکی به یک کشور قدرتمند تبدیل شده است همه‌ی مقدمات کار را فراهم کرده است، فقط ممکن است نیازمند به تصمیم داشته باشد و خودشان هم می گویند به ظاهر چنین تصمیمی اتخاذ نکردند. آنالیز این ایران قوی و قدرتمند را تعقیب می‌کنند این حرف ها از رصد مستمر و مطالعه‌ی دقیق و کنترل همه‌ی شاخص ها می آید و تلاش می‌کنند چالش و دشمن خود را بشناسند. امروز صهیونیست ها قبول و باور دارند که ایران دشمن بزرگ آن ها است و ما هم تأکید می‌کنیم که اسراییل دشمن بزرگ ما است، هر چند کوچک است اما خود را در درگیری وجودی می‌داند، چون وجود خود را در تهدید می‌داند، دائما کنترل می‌کند. از شبکه های جاسوسی و نیرو های نیابتی و ظرفیت های اروپا و آمریکا و دیپلمات‌ های کشور ها و شهروندان اروپایی استفاده می‌کند، تا هر لحظه شناخت خود را نسبت به ایران تکمیل کند، این یک موسسه است که از ایران چنین تحلیلی در رابطه با دشمنی های خود نسبت به رژیم صهیونسیتی ارائه می‌کند.

پس ببینید دشمن شناسی منحصر به کشور اسلامی‌ یا کشور عربی و کشور های دارای خصوصیات مثلا اسلامی و عربی نیست و مختص به کشور فقیر نیست، کشور های برخوردار و در حال توسعه هم دشمن دارند، هر کشوری باید تلاش کند کشور خود را بشناسد و برای فائق آمدن بر چالش های امنیتی خود نسبت به دشمنان و راهکار های دشمنانه آن ها طراحی لازم را داشته باشد.