درس فقه معاصر استاد حسین صفدری

موضوع: کتاب الجهاد/فقه جنگ نرم /مرابطه

حدیث خوانی

عن ابی عبدالله علیه السلام قال لابی بصیر: إِنْ خِفْتَ أَمْراً يَكُونُ أَوْ حَاجَةً تُرِيدُهَا فَابْدَأْ بِاللَّهِ وَ مَجِّدْهُ وَ أَثْنِ عَلَيْهِ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ صَلِّ عَلَى اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلْ حَاجَتَكَ

امام صادق علیه‌السلام به ابی بصیر در آداب دعا کردن فرمودند: اگر نگران مسئله ای هستی که برای تو پدید آید نگران یک امر ناخوشایند مانند بیماری یا غیر بیماری یا نگران سلامت خود ، خانواده ، فرزند یا دین و دنیای خود ، مسئله ی مربوط به خود یا جامعه هستی، بالاخره انسان در بعضی از مواقع نگرانی هایی دارد که مربوط خود انسان یا خانواده یا جامعه است.

أَوْ حَاجَةً تُرِيدُهَا

چیزی از خدا میخواهی. انسان نیازمند است و احساس نیاز می‌کند و بر اساس نیازی که دارد از خداوند متعال می‌خواهد درخواست کند. فرمود چه نگران این هستی که بلیه ای بر تو وارد شود یا نیازمند حاجتی هستی و آن را از خداوند متعال مطالبه خواهی کرد اول نام خدا را ببر. فَابْدَأْ بِاللَّهِ وَ مَجِّدْهُ، از صنایع و کرم خداوند متعال بگو. خداوند متعال را در بیان تمجید کن. از جود و کرم آن بگو. بر او ستایش کن. كَمَا هُوَ أَهْلُهُ ستایش و تمجیدی که می‌کنی متناسب با شأن خدا باشد‌. این نباشد بی مقدمه از خدا مطلب خود را بخواهی آن را هم خواستن خوب است. اینکه در درگاه خداوند متعال ابراز نیاز به هر شکل کنی عالی است اما بسیار عالی این است که بعد از بردن نام خدا از جود و کرم و کمالات و عنایات خدا با خدا سخن بگویی و بر خداوند متعال درود بفرستی و ستایش کنی. ببینید دعای کمیل از لحظه ای که شروع می‌کند تا موقعی که بخواهد نیاز های خود را بیان کند چقدر امیرالمومنین در برابر خدا ایستاده است و ستایشگر فیوضات و عنایات حضرت الهی است تا متعاقباً خواسته هایش را مطرح کند پس فَابْدَأْ بِاللَّهِ وَ مَجِّدْهُ وَ أَثْنِ عَلَيْهِ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ صَلِّ عَلَى اَلنَّبِيِّ ، خدا را ثنا کن و بر پیامبر اکرم و اهل بیتش درود بفرس وَ سَلْ حَاجَتَكَ خواسته ات را مطرح کند یعنی دعا مقدماتی دارد که باید انجام شود. سپس ادامه فرمود: وَ تَبَاكَ وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ اَلذُّبَابِ در لحظه ی طرح حاجت خود حتی اگر بکا نداشتی خود را به بکا بزن و حتی اگر به اندازه‌ی یک سر مگسی اشکی از تو جاری شود، بسیار موثر است. إِنَّ أَبِي عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ كَانَ يَقُولُ إِنَّ أَقْرَبَ مَا يَكُونُ اَلْعَبْدُ مِنَ اَلرَّبِّ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ سَاجِدٌ بَاكٍ . پدرم علیه‌السلام می فرمود که بنده وقتی در حالت سجده است و گریه می‌کند نزدیک ترین لحظه اش به خداوند متعال است یعنی دعا را در حال سجده و گریه و با نام خدا شروع کردن و تمجید خدا کردن و ثنای خدا گفتن و درود بر پیامبر فرستادن ، همراه کنید انشاالله موثر است.

روایات مرابطه در اعتقادات

روایاتی مربوط به دینداری و صیانت از اعتقادات و ایمان مطرح کردیم. چه صیانت و حفاظت از ایمان خودمان و خانواده مان یا جامعه باشد و قصد ما از طرح این روایات این است که اهتمام معصومین علیهم‌السلام نسبت به ضرورت صیانت از دین را بیان کنیم. ترسیم کنیم که فضای ذهنی معصومین علیهم السلام در این زمینه چه بوده است و اگر قرار باشد از دین و دینداری صیانت شود، حتما باید مرابطه صورت بگیرد و هجوم و نقطه و نحوه ی هجوم دشمن به دین را متوجه شود. البته دشمن گاهی نفس اماره ی انسان است گاهی شیطان است و گاهی مرده ی شیطان که برای دنیای خود به دین دیگران متعرض می‌شوند. حفظ دین و حراست از دین همواره کاری دشوار، سخت و پر هزینه است. بعضی از مواقع انسان ها جان خود را برای دینشان وصل می‌کنند. ولی وقتی که تهدیدات افزایش پیدا می‌کند و فعالیت های ضد دینی گسترش پیدا می‌کند، حفاظت از دین با چالش بیشتری مواجه است. شما فرض کنید گاهی در یک جامعه ی محدودی زندگی می‌کنید، یک روستا و منطقه ای دور دست، کسی با شما کاری ندارد و کسی به شما تعرضی نمی‌کند فقط لغزش های درونی انسان یا وسوسه های شیطان، ممکن است به نوعی دین انسان را تهدید کند اما اگر این فرد در موقعیتی واقع شد که مثل وضعیت فعلی، دشمن علاوه بر سایر تهدیداتی که وجود دارد دشمن هم شبانه روز تلاش می‌کند دین انسان را از انسان بگیرد. امروز غیر از اینکه شیطان وسوسه می‌کند و غیر از اینکه نفس اماره هست می‌بینید که مجموعه ی دستگاه های تبلیغاتی دنیا تلاش گسترده ای برای ترویج الحاد و مسائل ضد اخلاقی و دینی می‌کنند پس وقتی مجموعه های فرهنگی تبلیغاتی با حمایت سرویس های اطلاعاتی فعال در جهان با یک برنامه ی فعال علیه اعتقادات دینی سرمایه گذاری و تلاش می‌کنند و سعی می‌کنند با استفاده از جاذبه های گوناگون، ایمان جامعه و جوانان را ضائل کنند و باور های دینی آن ها را کمرنگ کنند‌. دینداری و حفظ ارزش های دینی بسیار سخت تر می‌شود. این همان معنایی است که در روایت پیامبر اکرم در جلسه ی گذشته مطرح کردیم که حضرت فرمود: يَأتي علَى الناسِ زَمانٌ الصابِرُ على دِينِهِ مِثلُ القابِضِ علَى الجَمرَةِ بِكَفِّهِ ،

زمانی می‌آید که کسی که بخواهد دین خود را حفظ کند مانند کسی است که یک گلوله ی آتشی را بر کف گرفته است. این روایت را خواندیم و بیان کردیم اما یک ادامه و ذیلی دارد که مرحوم محدث نوری آن را بیان کرده و آن هم جای دقت و تأمل دارد. خب الصابر علی دینک یعنی کسی که بتواند برای حفظ دین خود استقامت کند مِثلُ القابِضِ علَى الجَمرَةِ بِكَفِّهِ، یعنی کسی که بخواهد آتش را کف دست بگیرد یعنی دینداری بسیار سخت می‌شود. محدث نوری در ادامه ی این روایت می‌فرماید: فإن كانَ في ذلكَ الزَّمانِ ذِئبا ، اگر در آن دوران گرگ باشی خود را نجات می‌دهی و إلاّ أكَلَتهُ الذِّئابُ یا مثل گرگ از دین خود حفاظت می‌کنی و صبر می‌کنی و در مقابل دشمن که در صدد اضاله ی دین است و می‌خواهد دین را از دستت بگیرد و باور ها را از تو سلب کند. اگر مانند گرگ هوشمند بودی و خودت و جامعه ات و اطرافت و نحوه ی هجوم دشمن را پایش و رصد کردی و مرابط دین بودی موفق هستی. وگرنه أكَلَتهُ الذِّئابُ، چنین فردی را گرگ ها ممکن است بدرند. محدث نوری این جمله را در بین قوسین آورده است و بعد ادامه می‌دهد و ما بین هلالین عهدا نسخه الکتاب ، چون این روایت را از غرر نقل می‌کند می‌گوید ما در تحقیقات خود در یکی از نسخه های غرر دیدیم که این جمله هم از متن روایت است لذا این را به آن اضافه کردیم و ما بین هلالین اثبتنا نقدا اهلا نسخه الکتاب لکونها عبارت المتن ، پس این اضافه هم هست که دینداری باید با هوشیاری و هوشمندی باشد. گرگ ها وقتی روبروی هم می‌شوند، چشمان شان باز است و همدیگر را می پایند و پاک نمی‌زنند. اگر پلک بزنند و یک لحظه چرت بزند گرگ مقابل به آن حمله می‌کند. فرمود باید چشم روی چشم نگذاری و تمرکز کنید و همواره برای حفظ دین مرابطه و رباط کنید و همه ی جوانب را دقت کنید زیرا گرگ های روزگار برای حفظ قدرت و افزایش ثروت و چپاول دیگران در صدد تخریب روحیه‌ ی مقاومت جوامع هستند. آمریکایی ها ، انگلیسی ها، فرانسوی ها و این کشور های قدرتمند امروز برای حمایت از هم‌پیمان خود طرف مقابل هم‌پیمان خود را می کوبند برای اینکه آنان را سست کنند روحیه ی آنان را تخریب می‌کنند و برای این تخریب ابتدا اعتقادات دینی و باور های اعتقادی آن ها را نشانه می‌روند زیرا ایمان به خدا باعث افزایش استقامت است. فلسطینی ها امروز اگر به خدا ایمان نداشتند در مقابل هجوم اسراییل دوام می‌آورند. هفتاد سال است که موشک در سرشان می‌خورد و مقاومت میکنند و وقتی انگیزه های آنان را می‌پرسید می‌گویند ما به ایمان و اعتقادی که به خدا داریم برای آزادی کشور و برای حفظ اسلامیت سرزمین فلسطین و برای دفاع از قبله ی اول مسلمانان ما جان و مال می‌دهیم و آسیب می بینیم. با اعتقادات ایستادگی می‌کنند. در آن دهه ی اول و دوم مردم فلسطین مبارزه کردند اما عمدتاً کسانی که مبارزه می‌کردند جریان های لاییک یا شیوعی بودند. کمونیست ها و مارکسیست ها ، فئوز چندانی مقاومت نداشت اما وقتی در چهار پنج دهه ی گذشته پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران مبارزان فلسطینی با اسلام عجین شد و گروه های اسلامی پا به میدان گذاشتند و آمدند شما مقاومت ها را می‌بینید تا جایی که بزرگترین شکست ها را حمل کردند و به دشمن خود یعنی صهیونیست ها وارد کردند خب طبیعی است دشمن وقتی ببیند اسلام با مبارزه در فلسطین گره خورد تلاش میکند اول اسلام را از مبارزه جدا کند و ایمان را از دل جماعت اسلامی ببرد و برای از بین بردن مبارزات یک گام بلندی را بردارد. به هر جهت دشمن برای از بین بردن مقاومت و برای از بین بردن استقامت جوامع پیش روی خود دست روی دست نمی گذارد. عین این مطالب را شما در پست نیو هرز گوهین دیدید و در ایران می‌بینید و در هر جا از دنیا که جماعت یا مجموعه های اسلامی قدرتی بدست گرفتند و طرف مقابل می‌خواهد بر آن ها چیره شود اول انگیزه های دینی آنان را سرکوب می‌کند.

طراحی های چند ضلعی و جنگ نرم دشمن برای تخلیه ی ایمان خدا از دل مسلمان ها به صورت مستمر ادامه پیدا می‌کند. در اینجا است که اگر انسان مانند گرگ هوشیار باشد و از خود و دینش مراقبت می‌کند تا گرگ های درنده او را ندرند. این روایت کاملا روایت ترسیم گری است از فضایی که ما می‌خواهیم آن را بیان کنیم که دشمن تلاش می‌کند و هجوم می‌آورد و درصدد این است که با فشار های متعدد جامعه را به از دست دادن دین وادار کند و دینداری مثل نگه‌داشتن گلوله ی آتش در کف دست می‌شود و اگر در این لحظه مانند گرگ بودی و مراقبت کردی و تهدید را دیدی و شناختی موفق هستی وگرنه مجبوری دین خود را خدایی نکرده کنار بگذاری.

این روایتی که دیروز مطرح کردیم و امروز تکمیل کردیم. روایت دیگری در ذیل آیه ی شریفه ی ﴿فَوَقَاهُ اللَّهُ سَيِّئَاتِ مَا مَكَرُوا ۖ وَحَاقَ بِآلِ فِرْعَوْنَ سُوءُ الْعَذَابِ﴾ ، امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که این آیه ی شریفه در سوره ی غافر است در شان مومن آل فرعون که امام صادق علیه‌السلام فرمود: لَقَدْ قَطَعُوهُ إِرْباً إِرْباً ، مومن آل فرعون را قطعه قطعه کردند یک موقع انسان را با یک ضربه یا گلوله اول می‌کشتند اما او مقاومت می‌کند اما یک‌بار قطعه قطعه و زجر کش می‌کنند. حضرت فرمود آن را تکه تکه کردند که اعتقاداتش را کنار بگذارد. مومن آل فرعون کسی که در کاخ فرعون بود و جناب موسی علیه السلام مساعدت می‌کرد اما خداوند متعال او را کمک کرد و دینش را حفظ کرد وَ لَكِنْ وَقَاهُ اَللَّهُ أَنْ يَفْتِنُوهُ فِي دِينِهِ. جانش را این مصیبت داد به قدری ایمانش مستحکم بود در برابر شکنجه های سخت که او را قطعه قطعه کردند از ایمان خود حراست کرد. ببینید این مورد تمجید امام صادق علیه‌السلام است. قرآن کریم این را تمجید می‌کند ﴿فَوَقَاهُ اللَّهُ سَيِّئَاتِ مَا مَكَرُوا﴾ این سیات ما مکروا چه بود ؟ آن سیی بود که دینش را از دست دهد در حالی که او را تکه تکه کردند بر حسب ظاهر بدترین سیه است اما قرآن می‌گوید ولا اینکه تکه تکه شد اما دین خود را حفظ کرد، حفظ دین از مهم ترین امور است. همان روایت روز اول که خواندیم اگر مسئله ای برایت پیش آمد جان و مال خود را در راه دینت بذل کن.

إن عَرَضَ لكَ بلاءٌ فاجعَل مالَكَ دونَ دَمِكَ ، فإن تَجاوَزَكَ البلاءُ فاجعَلْ مالَكَ و دَمَكَ دونَ دِينِكَ ، مومن آل فرعون جان خود را سپر دینش کرد و از اعتقادات خود حراست کرد زیرا مصیبت عظما مصیبتی است که دین انسان را مورد خدشه کند. امیرالمومنین فرمود المصیبت الدین اعظم المصائب، به هر جهت هلت گفت اهمیت دینداری است که دین به انسان ها هویت می‌دهد. دین انسان ها را به خدا نزدیک می‌کند و کسی که هویت پیدا کرد و به خدا نزدیک شد و خدا را پناه و پناهگاه خود دانست این از هر چیزی دیگر احساس نگرانی نمی‌کند. دین، اعتقاد به توحید و انس با خدا جامعه را مستحکم می‌کند استحکام جامعه برای فرعون های جامعه و طبقات جامعه خطر آفرین است و برای برداشتن این خطر از سر راه خود سعی می‌کنند عنصر دین و معرفت و انس با خدا را از جامعه ذائل کنند. کسی که دین خود را حفظ کند هویت خود را حفظ کرده است و در برابر دشمن از همه ی آرمان هایش با قدرت دفاع می‌کند.

روایت بعد که دوباره به نوعی ضرورت حفظ دین و مراصده از دین و مرابطه در سنگر های مربوط به دین را تبیین و ترسیم می‌کند روایتی است که مرحوم محدث نوری مجددا از غرر نقل کرده است. از امیرالمومنین علیه السلام نقل می‌کند که حضرت فرمود: صُن دينَكَ بِدُنياكَ، دینت را با دنیا مصون کن اگر اینکار را کردی تَربَحهُما ، تو این هم دین و هم دنیای خود را بردی و حفظ کردی. ولا تَصُن دُنياكَ بِدينِكَ فَتَخسَرهُما. اما اگر دین خود را سپر دنیا کردی و خواستی با دین خود دنیای خود را بخری در چنین حالتی هر دو را از دست می‌دهی. ظهور بر وجوب و لزوم دارد صیانت از دین امری لازم است حتی اگر مستلزم بذل دنیا باشد. البته کسی که با بذل دنیا از دین و دنیای خود صیانت می‌کند دیگر خسارت نمی‌بیند زیرا متای دین از متای دنیا والا تر است شما دنیای خود را که قیمت کمتری دارد دادی و دینت که قیمت والا تری دارد را گرفتی نقره دادی طلا گرفتی یا یک مال در حال تلف را دادی چون دنیا در حال تلف شدن است و در مقابلش کالای ماندگار را گرفتی. فرض کنید کسی که یخ فروش است گفت در بازار کوفه داد می‌زد بخرید از کسی که سرمایه اش اگر نخرید هر لحظه از بین می‌رود متای دنیا مانند یک غالب یخ است چون این دنیا در هر حال تمام می‌شود کسی که یخ بدهد سکه ی طلا بگیرد ماندگار است. صیانت از دین به وسیله‌ی دنیا یعنی دنیا را سپر دین خود کنی. گلوگه یخ دهی و سکه ی طلا بگیری. دین را از دسترس دشمن با دنیا مصون بدارید یعنی ببینی دشمن از کدام زاویه می‌آید رصد کنی و حواست باشد چگونه و کجا می‌خواهد هجوم ببرد و اموالت را خرج کن راه دشمن را برای هجوم به دینت سد کن. حالا یا اسلحه می‌خری در این راه و با اسلحه می‌جنگی یا اسب می‌خری سوار اسب میشوی هجوم می‌بری یا شر دشمن را با پول دفع می‌کنی. کسی که دین خود را محافظت میکند دنیا برایش قابل تعمیم است اما اگر دین را سپر دنیا کرد دیگر دین را که از دست داده است دیگر نمی‌توان با اموال دین خرید در این صورت هم دین و هم اموال که خود به خود رفتنی است ، می رود و هیچکدام از این ها دوامی پیدا نخواهد کرد لذا کسی که دنیا را برای دین حفظ کرد هم دین و هم دنیا می‌ماند. دین می‌ماند که مانده است این دنیا اگر زنده باشی خداوند رزق تو را شاید بیشتر هم فراهم می‌کند اما اگر دین خود را سپر دنیا کردی دین که در هجوم دشمن از دست می‌رود دنیا هم مال همین دنیا است و از بین می‌رود و شما یک تاجر بدون سرمایه می‌شوید. هر دو را می بازید غرض ما این است که بگوییم صیانت از دین که روایات برجسته می‌کند مستلزم رصد تهدیدات دین است همانطور که اموال دنیا را رصد می‌کنی در جای امن می‌گذاریم ، جایی نمی‌گذاریم که خطر و آفتی به آن بخورد، اموال دنیا را از دسترس دزدان و چپاولگران حفظ می‌کنیم باید دین را مراقبت و مراصده کنیم تا دچار آفت نشود و در دسترس دزدان دین واقع نشود.