درس فقه معاصر استاد حسین صفدری

موضوع: کتاب الجهاد/فقه جنگ نرم /مرابطه

حدیث خوانی

عن ابی عبدالله علیه السلام قال:مَا أَبْرَزَ عَبْدٌ يَدَهُ إِلَى اللَّهِ الْعَزِيزِ الْجَبَّارِ إِلَّا اسْتَحْيَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَرُدَّهَا

امام صادق علیه‌السلام در فضیلت دعا فرمودند وقتی انسان به خدا توجه می‌کند در مقابل قدرت لایزال الهی ابراز فقر می‌کند و نیاز خود را بیان می‌کند و دست خود را سوی خداوند دراز می‌کند و رو به آسمان می گیرد هیچ بنده ای دست خالی برنمی‌گردد. هیچ بنده ای دستش را به خدای عزیز جبار دراز نکرد مگر اینکه خداوند شرمش می‌آید که این دست را خالی برگرداند.

حَتَّى يَجْعَلَ فِيهَا مِنْ فَضْلِ رَحْمَتِهِ مَا يَشَاءُ

ممکن است خواسته ی من و شما در دعا بنا به مصالحی که در جلسات قبل عرض کردیم اجابت نشود اما خداوند دستی را که به سویش دراز شد و دعا کرد، این دست از فضل و رحمت الهی بهره مند شده است. دستی است که مورد عنایت خداوند است به همین علت در ادامه‌ی روایت فرمود

فَإِذَا دَعَا أَحَدُكُم، اگر شما دست به دعا شدید، فَلَا يَرُدَّ يَدَهُ حَتَّى يَمْسَحَ عَلَى وَجْهِهِ وَ رَأْسِهِ. این دست را عقب نکشد. قبل از هر کاری این دست را اول به صورت و سر خود مسح کند و بکشد زیرا لطف و فضل الهی بر این دست نازل شده است. دستی که لطف خدا بر آن نازل شده است انسان ها به عنوان تبرک به سر و صورت خود می‌کشند. این دست مبارک است و دستی است که از برکات الهی بهره مند است پس در دعا حتماً به یک فضلی از فضائل الهی نازل می‌شویم حتی اگر آن خواسته ای که آنطور که دلمان می‌خواهد برآورده نشده باشد.

خلاصه جلسات گذشته

در بحث مرابطه فضیلت مرابطه را مورد توجه قرار دادیم و در باب فضائل رباط و رصد برای رضای خدا، رصد دشمن برای حراست و حفاظت از مومنین، رصد دشمن برای حراست از نظام اسلامی، فضائل زیادی مطرح شده بود که به برخی اشاره کردیم. گفتیم یکی از فضائلی هم که در باب مرابطه و رصد یا میتوان اهل ثغور بیان کرد. امام سجاد علیه السلام در دعای اهل ثغور نکاتی فرمودند که وَ أَيِّدْ حُمَاتَهَا بِقُوَّتِكَ، ‌یعنی همات ثغور مسلمین یعنی مرزبانان را تأیید کند وَ أَسْبِغْ عَطَايَاهُمْ مِنْ جِدَتِك ، از آن عطایای فراوان خود به مرز بانان عنایت کن. گفتیم دعای امام علیه‌السلام نشان می‌دهد جایگاه اهل ثغور یا مرزبانان یا مرابطین یا مراصدین جایگاه والایی است.

ادامه دعای امام سجاد برای مرزبانان

امام سجاد علیه السلام در ادامه چند نکته ی دیگر را هم راجع به مرزبانان می‌فرمایند. می‌فرمایند كَثِّرْ عِدَّتَهُم‌، خدایا عدد این ها را افزایش بده. مومنین باور مند و توانمندی که بتوانند از جامعه‌ ی اسلامی حمایت کنند، تعدادشان زیاد شود. یا با ترویج اسلام و گرویدن به اسلام یا با تکسر اولات و نسل عن در نسل رشد کردن مسلمانان و یا با شوقی که در دل مومنین می اندازی برای دفاع از خودشان در نقاط مرزی یا در ثغرات حضور پیدا کنند، عدد افزوده شود. عدد افزوده باعث دلگرمی خود مومنین است. اگر مومنین احساس کنند در مراصده در مناطق مرزی تعداد اندکی هستند خودشان دلمرده می‌شوند و احساس می‌کنند با هر یورش کوچکی ممکن است از پا در بیایند اما وقتی عددشان قابل توجه بود و تعداد نفرات آن ها زیاد بود و عده و عوده خوبی داشتند این ها به لحاظ روحی و روانی در جایگاه بسیار امید بخشی واقع می‌شوند. از طرفی کسرت عددی باعث می‌شود روحیه ی حریف و دشمن از دست برود. کثرت عدد از یک طرف روحیه ی سربازان و نفرات مرابطه اسلامی را تقویت می‌کند از یک طرف روحیه ی دشمن را تضعیف می‌کند. وقتی عدد مسلمانان در نقاط مرزی قابل توجه باشد. حریف روحیه و زمینه ای برای هجوم نمی‌بیند اما اگر نه، ممکن است هر لحظه به فکرش کار خطر ناکی خطور کند و هجوم بیاورد. پس دعای امام علیه‌السلام برای کثرت مرزبانان دو حکمت عالی دارد که از یک طرف تقویت روحیه ی خودشان و از طرفی از بین رفتن روحیه ی طرف مقابل را در پی دارد. نفس مشمول دعا شدن این ها از سوی امام سجاد، اینکه امام علیه السلام این ها را دعا می‌کند فضلی است که اهل ثغور یا مرابطین از آن برخوردار هستند. جایگاه مرابطین اینقدر محترم است که سید الساجدین علیه السلام برای این ها اینگونه دعا کرده است. بعد فرمود وشهز اسلحتم، سلاح این ها را برا و تأثیر گذار کن. برخی از وقت ها اسلحه وجود دارد اما در مقابل سلاح های دشمن ناکارآمد است. در دوران معاصر می‌شود خیلی برای این مثال آورد. یکبار دشمن در مناطق مرز دریایی با استفاده از تجهیزات زیر دریایی پیشرفته طوری تحرک می‌کند که ما نمی‌توانیم آن را ببینیم. هر مقدار سلاح هم که به کار ببندیم این سلاح برای ممانعت از فعالیت زیر دریایی دشمن ناکارآمد است. اما بعضی از مواقع با تجهیزات پیشرفته ای که در اختیار ما قرار می‌گیرد یا تولید می‌کنیم می‌توانیم نقطه به نقطه زیر دریایی دشمن را در اعماق آب ها رصد کنیم. خب رصد کردیم، با سلاحی مانند کلاشینکف که نمی‌شود زیر دریایی را زد. بعضی وقت ها بعد از رصد تجهیزات مناسب برای هدف قرار دادن تجهیزات دشمن هم در اختیار است. در رصد صرف مراصده مطلوب نیست. در رصد وادار کردن دشمن به خویشتن داری مطلوب است. یعنی اگر دشمن متوجه شد شما رصد می‌کنید اما کاری از دست شما بر نمی‌آید حتماً آن فعل و انفعالات خود را انجام می‌دهد. وقتی دشمن ابا دارد که شما با تجهیزات مشابه و پیشرفته تر بازدارندگی ایجاد کنید. وَ اشْحَذْ أَسْلِحَتَهُم‌ یعنی در سلاح این ها بازدارندگی ایجاد کن و سلاح این ها را تقویت کن یعنی در رصد و مراصده غیر از دیدبانی باید طاقت و انرژی و قدرت را به نمایش گذاشت و وقتی این اسلحه به نمایش گذاشته شود اسلحه ی بازدارنده می‌شود پس در مرزبانی بر اساس فرمایش امام سجاد مرزبانان باید یعنی از خدا می‌خواهد مورد حمایت خدا باشند، عطایا و اجر آن ها فراوان و گسترده و بی پایان و سرشار باشد و در عین حال برای موفقیت آن ها می‌فرمایند باید کثرت عددی و اسلحه ی موثر داشته باشند. بعد حضرت دعا فرمودند وَ احْرُسْ حَوْزَتَهُم‌، حوزه ی نفوذ این ها را نفوذ ناپذیر و حراست کن، وَ امْنَعْ حَوْمَتَهُم‌، نفوذ ناپذیرشان کن پس در نقطه ی مراصده چه مرز آبی ، خاکی ، هوایی ، گمرکی ، فرهنگی فکری اعتقادی یا اقتصادی در همه ی این ها هم باید توانمند بود هم ایمن بود. هم توان عملیات آفندی داشت ، به دشمن هجوم برد اسلحه ی موثر داشت و بازدارندگی ایجاد کرد هم در پدافند باید قوی و نفوذ ناپذیر بود و مجموعه ای که نفوذ پذیرند هر مقدار که قدرت داشته باشند از آن منفذ هجوم برده می‌شود. بازی بازی فوتبال است اگر فقط خط حمله قوی باشد دشمن در یک ضد حمله از نقاط ضعف دفاعی استفاده می‌کند و هجوم روی دروازه را آغاز می‌کند. خط حمله باید به اندازه ای که دفاع قوی است، قوی باشد و بالعکس هم همینطور ، خط حمله و خط دفاع قوی باشد‌.

این دعایی است که امام سجاد علیه السلام درباره ی مرزبانان می‌فرمایند که نشان دهنده ی جایگاه و فضیلت آن ها است. وَ أَلِّفْ جَمْعَهُم‌، دل این ها با هم الفت داشته باشد و دبر امرهم ، امورشان را در نقاط مرزی تأمین کند، آذوقه ، ماشین ، تجهیزات ، پشتیبانی و اسلحه می‌خواهند و این ها اگر لطف تو نباشد جمع کردنش امکان پذیر نیست باید لطف تو باشد و امور این ها را تأمین کنیم ، وَ وَاتِرْ بَيْنَ مِيَرِهِم‌، واتر یعنی پیوسته نیاز های این ها را فراهم کن یعنی این نباشد که دو روز آذوقه داشته باشند و سه روز نداشته باشند نه همواره نیاز هایشان را تأمین کن، بالاخره نقاط مرزی گرما، سرما ، یخبندان ، شرایط نا مساعد جوی و باد و طوفان دارد. اگر تو به تنهایی مونع این ها را کفایت و تدبیر کردی، در باد و باران و طوفان تأمین می‌شود وگرنه این ها دچار مشکل می‌شوند. اذدو به نفس. خدایا کمک کن این ها پیروز شوند و اعنهم بصبر ، برای پیروزی نیازمند صبوری و پافشاری است. باید به آن ها صبر دهی و با صبر کمک شان کنی. و تفعر به فرب ، فضای مرابطه خیلی موقع با خدعه همراه است دشمن چیزی ارائه می‌کند و طور دیگر عمل می‌کنند. مکر می‌کنند برای اینکه غفلت ایجاد کنند. وانمود می‌کنند می‌خواهند از یک نقطه هجوم بیاورند و غفلت در سایر جبهه ایجاد می‌کنند و از آنجا که غفلت شده هجوم می‌آورند. این موضوع در جنگ سخت و در مرز های مرابطه ی سخت وجود دارد اما در مرابطه ی نرم به شدت وجود دارد. حضرت می‌فرماید وقتی دشمن خدعه دارد و مکار است تو به لشکریان اسلام و به مرابطین جبهه ی اسلام محبت کن و از روی لطف به آن ها مکر بیاموز و به آن ها مکر دشمن را نشان بده. و لو تفلهم فی المکر، وقتی به آن ها مکر می‌شود مورد مکر واقع می‌شوند تو لطف کن و این معمای مکر را بگشا و وقتی آن ها مکر می‌کنند این ها را مورد لطف قرار بده و به آن ها مکر بیاموز که در برابر دشمن کم نیاورند این فراز های کوچک و کوتاهی از دعا های امام سجاد علیه السلام که درباره ی اهل ثغور بیان داشتند.

ما در فضل مرابطه به همین مقدار اکتفا می‌کنیم. یک جمله ای درباره ی افضل الرباط خواهیم گفت. خب تبین به اینکه رباط در راه خدا دارای فضیلت هایی در دنیا و آخرت است. برخی از این فضیلت ها را شمردیم. در بین رباط کدوم رباط و رباط از بقیه ی مرابطات، نگهبانی ها و مرزبانی ها یا مراصدات، رصد کردن دشمن فضیلت بیشتری دارد. مرحوم علامه حلی در تذکره بعد از بیان حکم مرابطه آوردند که آنجا که یا آن نقاط یا محل هایی که مرابطه ی در آنجا خوف و خطر بیشتری دارد یا تهدید مهم تری از آن ناحیه نسبت به مسلمین متوجه است. آن نقطه افضل الرباط است. ایشان دارند که افضل الرباط المقام به اشد الثغور الخوفا ، با فضیلت ترین رباط ها آنجا است که در مرز هایی اقامت و مرابطه کند که خوف بیشتری از آن نقاط متوجه مسلمین است. حالا اینکه خوف بیشتر است یا بخاطر اینکه لشدت حاجت الهناک، آنجا نیروی بیشتری می‌خواهند. یک موقع می‌بینید نیروی بیشتری نیاز است شما به آن نقطه میروی افضل است یک جایی است نزدیک شما است به اندازه ی کافی نیرو است اما خوب است که شما هم بروی اما یک نقاطی است که دور تر به شما است و مهاجرت به آنجا سخت است و هزینه‌ ی بیشتری دارد و نیروی کمتری است اگر آنجا بروی هزینه اش کمتر است. یک موقع شما یک تخصص داری مثلاً قایق سواری خوب بلدی و مسلط هستی اگر به نقاط مرز های آبی بروی بهتر میتوانی نگهبانی و دیدبانی بدهی و آنجا تردد کنی و دشمن را زیر نظر بگیری. پس یک بار به لحاظ شدت الحاجه هناک است یک بار بخاطر کثرت نفع مقامه است. کثرت نفع برخی وقت ها به تخصص آدم ها مربوط می‌شود. اگر امروز شما بروی به مرز های زمینی چابهار، تایوار یا مرز زمینی مثلاً خوزستان، شما مرزبانی می‌کنید اما بخاطر تخصصی که در زمینه ی سایبری داری در دفاتر کاری بنشینی بهتر میتوانی به مرز های سایبری کمک کنی. پس ملاک برای افضل الرباط شدت حاجت و کثرت نفع است. ظاهر فرمایش ایشان این است که خوف بیشتر از هجوم و حمله ی دشمن ملاک افضلیت است. فرمود مرزی که اشد الثغور خوفا، خوف بیشتری در آنجا است. ظاهر اینطوری است که خوف معمولاً در مرز های دور دست تر است آنجا که ممکن است دشمن هجوم بیشتری وارد کند می‌گویند مستقر شوید. این امر ظاهر و لازم که فرمایش ایشان را به شدت حاجت و اشد خوف امر کنیم. مثلاً گفتیم در یک نقطه وضع آرام است و دشمن تحرکی ندارد اما از باب احتیاط و پیشگیری، نیرو هایی در ثغرات و در شکاف های کوه مستقر می‌شوند و دشمن را رصد می‌کنند تا مشکلی پیش نیاید و مسلمانان غافل گیر نشوند تا از خلأ این دکل های دیدبانی دشمن احساس نکند که می‌تواند راحت هجوم بیاورد و برای خود نقشه ی جنگ در سر داشته باشد که برای پیشگیری در اینجا حضور پیدا می‌کنیم اما در یک نقطه ی دیگر، یک مرز دیگر چه دور تر، نزدیک تر یا آبی یا خاکی احتمال هجوم دشمن افزایش پیدا کرده است و بیم می‌رود یک توطئه ای شکل بگیرد. در این وضعیت افضل آن است که به نقطه ای عزیمت کند که خوف شبیه خون دشمن بیشتر است پس امر دائم در مدار تهدید است. خوف بیشتر از شبیه خون دشمن. اگر در نقطه ای بیم شبیه خون دشمن افزایش پیدا کرد به نیرو های بازدارنده ی بیشتری هم نیاز پیدا میشود. اقامت نیرو های بازدارنده یا نیرو های مقاوم در آنجا باید بیشتر و انبوه تر باشد این ظاهر فرمایش ایشان است اما ما یک استفاده ی دیگری می‌خواهیم از فرمایش ایشان انجام دهیم و آن اینکه از اینکه هجوم از یک نقطه خطر کمتری دارد عبور کنیم به سمت نقطه ای حرکت کنیم که هجوم از آن نقطه خطر بیشتری دارد مثلاً اگر امروز در تایبات نیرو های خود را متمرکز نکنیم ممکن است یک داعشی بیاید چند نفر را ترور کند و برود. اما اگر گلوگاه های مرز و مرز بندی فکری را رها کنیم آنجا داعش های شرقی و غربی می‌آیند و داعش های پیشرفته و متمدن می‌آیند و افکار و اندیشه های مردم به غارت می‌برند. ممکن است در تایبات داعش بیاید و یک مغازه ای را غارت کند، در فضای سایبری یک نسل را غارت کند و فکر آن ها را بدزدد و ایمان آنان را ببرد. لو دار الامر بین هجوم سخت و نرم. هجوم نرمی که خطرش بیشتر و اثراتش عمیق تر است و باعث می‌شود جامعه ی اسلامی آسیب عمیق تری ببیند خب در اینجا افضل آن است که مرابطین به نقطه ای عزیمت کنند که آسیب بیشتری از آن نقطه متوجه جامعه ی اسلامی است. به نظر می‌آید با دو ملاکی که مرحوم علامه حلی بیان کردند یکی شدن الحاجه هناک و دیگری کثرت النفع، می‌توانیم نتیجه بگیریم که رباط در هجوم نرم دشمن که خطر بیشتری برای جامعه ی اسلامی رقم می‌زند افضل الرباط است. آمدند و طراحی کردند و با اسباب بازی های وارداتی برای فرزندان کودکستانی شخصیت سازی می‌کنند. همین فرزند کودکستانی را در دبستان با بازی های کامپیوتری مدیریت می‌کنند همین فرزند وقتی جوان تر شد با برنامه های دیگری که روی نرم افزار های کامپیوتری که در اختیارش قرار می‌گیرد، ذهنش را در جهت عکس ارزش های دینی مدیریت می‌کنند خب الان این گلوگاه مهم تر و خطرناک تر و عمیق تر و گسترده تر است یا اینکه در نقاط مرزی مثلاً یه یک عابر یا چوپانی آسیب بزنند البته در نظام اسلامی باید جلوی آن را بگیریم و اجازه ندهیم تر نقاط مرزی هیچ آسیبی به هم وطنان ما وارد شوند چه اینکه در همه ی نقاط کشور در مرز های دریایی و خشکی به فضل خدا چنین امنیتی استوار است اما بر مبنای لو فرض داریم عرض می‌کنیم که کجا اهمیت بیشتری دارد. به نظر ما در مقطع کنونی اهمیت بیشتر افضل الرباط ، در مرابطه ی مرز های فکری است چون اشد الثغور الخوفا هم است بیشترین خوف برای آسیب به نظام اسلامی از آنجا تصور می‌شود. در اینجا درگیری ها و اثرگذاری های زیر پوستی انجام می‌شود یا به اصطلاح جنگ ترکیبی تدارک دیده می‌شود و در این جنگ حوزه های شناختی و معرفتی را بمباران فکری می‌کنند و در نهایت جوانان را در مسیر خود هدایت می‌کنند.

از نظر ما رباط بسیار با ارزش است. مرابط جایگاه والایی در اندیشه ی دینی دارد و فضل و جایگاه او نزد خداوند بالا است. از بازجویی و استنطاق نکیرین در قبر راحت است، او می‌تواند از پرونده ی عمل بسته شده ی خود همچنان تا روز قیامت بهره مند شود و سود ببرد این ها همه فضل مرابطه است اما مرابطی که در نقاط خطر پذیر تر بیشتری نقش ایفا می‌کند جایگاه والا تری خواهد داشت. مهم ترین حوزه هایی که الان بتواند کسی رباط و مراصده داشته باشند حوزه های جنگ نرم، آسیب رسانی نرم، تعرض نرم، دشمنی نرم دشمن و اثر گذاری بر روی باور های اعتقادی نسل جوان است که از نظر ما مرابطه در اینجا مهم ترین مرابطه است که این متناسب با سیاق مباحث ما خواهد بود. انشاالله ادامه ی مباحث در جلسه ی آینده تعقیب می‌کنیم.